Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 128 (2017): Nasza Przeszłość

Artykuły

Początki odnowy posoborowej w Kościele katolickim w Polsce (do 1972). Zarys wybranych problemów

DOI: https://doi.org/10.52204/np.2017.128.229-272  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.12.2017

Abstrakt

Recepcja Soboru Watykańskiego II to jeden z najważniejszych, żywych procesów eklezjalnych zachodzących w Kościele katolickim począwszy od drugiej połowy lat sześćdziesiątych XX w. Analiza faktograficzna zjawiska pozwala na wyodrębnienie – w historii Kościoła w Polsce – trzech faz recepcji Vaticanum II. Są to kolejno: 1) faza wczesna (lata 1966-1978) z wyraźnie wyodrębnionymi dwoma podokresami: 1966-1972 oraz 1972-1978; 2) faza dojrzała (lata 1978-1989); 3) faza późna (lata 1989-1999). Niebagatelny wpływ na przebieg recepcji w Polsce, jej specyfikę, dynamikę oraz konkretne możliwości aplikacji nauczania w życie wspólnot kościelnych miały uwarunkowania związane z funkcjonowaniem Kościoła w warunkach państwa totalitarnego. W niniejszym artykule przedstawione zostały kolejno: uwarunkowania polityczno-systemowe; uwarunkowania prawno-kanoniczne; uwarunkowania społeczno-religijne. Jako instytucjonalne narzędzia recepcji Soboru Watykańskiego należy postrzegać należy powołane przez Konferencję Episkopatu Polski specjalne komisje, na czele z Komisją Soborową. Dla zobrazowania procesu recepcji Vaticanum II w Polsce – w pierwszej fazie obejmującej podokres lat 1966-1972 – dokonano wyboru kilku charakterystycznych obszarów odnowy posoborowej. Widocznym znakiem wprowadzania posoborowych zmian była odnowa liturgii i studiów biblijnych (zapoczątkowano nową edycję ksiąg liturgicznych w języku polskim oraz wydano nowe krytyczne tłumaczenie ksiąg Pisma św. – „Biblią Tysiąclecia”). Odnowa kolegialności i synodalności polegała na opracowaniu i wejściu w życie Statutu Konferencji Episkopatu Polski (1969 r.); umocnieniu i pogłębieniu charakteru duszpasterskiego instytucji synodów diecezjalnych oraz prowincjonalnych; przywróceniu Rad Kapłańskich. Wiele uczyniono również by nadać nowe, ożywcze impulsy ruchowi ekumenicznemu. Podjęto prace przygotowawcze w celu przeprowadzenia nowoczesnej odnowy struktur kościelnych (projekt opracowany przez zespół arcybiskupa Bolesława Kominka w 1967 r.). Ostatecznie urzeczywistnienie – tego istotnego wymiaru recepcji nauczania soborowego – nastąpiło częściowo poprzez postanowienia bulli Pawła VI „Episcoporum Poloniae coetus” z 1972 r. Sobór Watykański II przyniósł także zasadnicze zmiany w postrzeganiu roli świeckich w Kościele. Nastąpiła rewolucyjna zmiana paradygmatu udziału świeckich w życiu Kościoła (od obecności do zaangażowania). Na polskim gruncie prześledzono ją na przykładzie dwóch odmiennych formacyjnie ruchów katolickich (odgrywającego rolę prekursora idei soborowych środowiska ZNAK oraz stworzonego przez ks. Franciszka Blachnickiego Ruchu Światło-Życie). Przedstawione w ogólnym zarysie przykłady były pewnymi propozycjami i nie wyczerpały bogatych oraz różnorodnych doświadczeń recepcji Soboru Watykańskiego II w Kościele w Polsce.

Bibliografia

  1. Biblia Hebraica, ed. R. Kittel, A. Alt, O. Eissfeldt, Stuttgart 1945. [Google Scholar]
  2. Duszpasterski Synod Archidiecezji Krakowskiej 1972-1979, t. 1: Przebieg prac synodalnych. Dokumenty synodu, t. 2: Dokumentacja, Kraków 1985. [Google Scholar]
  3. List pasterski polskich ojców soborowych do katolickiej Polski, [w:] Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Paris 1975. [Google Scholar]
  4. List pasterski Episkopatu Polski na Tydzień Modłów o zjednoczenie chrześcijan «O dążeniu do jedności chrześcijan», [w:] Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Paris 1975. [Google Scholar]
  5. Novum Testamentum Graece at Latine, ed. A. Merk, Romae 1951. [Google Scholar]
  6. Paweł VI, Charyzmat życia zakonnego. Przemówienia i dokumenty, wybór i oprac. T. Sułowska, Poznań 1974. [Google Scholar]
  7. Septuaginta..., ed. A. Rahlfs, t. 1-2, Stuttgart 1943. [Google Scholar]
  8. Wojtyła K., Przemówienie do członków Sekretariatu Synodu wygłoszone w dniu 29 września 1972 r. w Krakowie, [w:] Duszpasterski Synod Archidiecezji Kra-kowskiej 1972-1979, t. 2: Dokumentacja, Kraków 1985, s. 60-68. [Google Scholar]
  9. Bagrowicz J., Recepcja Soboru Watykańskiego II w Polsce – zagadnienia wybrane. Refleksje bardzo osobiste, [w:] Studia Soborowe, t. 2, cz. 1: Historia i recepcja Va-ticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2014. [Google Scholar]
  10. Banaś K., Komunistyczny aparat bezpieczeństwa wobec pielgrzymek stanowych do Piekar Śląskich (1947-1989), Katowice 2013. [Google Scholar]
  11. Bereszyński G., Reforma liturgiczna Soboru Watykańskiego II w archidiecezji war-szawskiej 1963-1992, Warszawa 2000. [Google Scholar]
  12. Białkowski M., Przywództwo w Kościele katolickim w Polsce po 1989 roku, [w:] Czynnik religijny w polityce wewnątrzpaństwowej i międzynarodowej na przełomie drugiego i trzeciego tysiąclecia. Wybrane problemy, red. M. Mar-czewska-Rytko, Lublin 2016. [Google Scholar]
  13. Białkowski M., Wokół Soboru Watykańskiego II. Studia i szkice, Toruń 2016. [Google Scholar]
  14. Bokwa I., Synod 72 jako pierwszy etap recepcji Soboru Watykańskiego II w Szwajcarii, [w:] Studia Soborowe, t. 2, cz. 1: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Bi-ałkowski, Toruń 2014. [Google Scholar]
  15. Carbone V., Il „Diario” conciliare di Monsignor Pericle Felici, red. A. Marchetto, Città del Vaticano 2015. [Google Scholar]
  16. Ciupa R., Marek Ł., Górnośląski azyl. Pielgrzymki stanowe do Piekar Śląskich w materiałach Służby Bezpieczeństwa, Katowice 2015. [Google Scholar]
  17. Czaczkowska E. K., Kardynał Wyszyński. Biografia, Kraków 2013. [Google Scholar]
  18. Derewenda R., Dzieło wiary. Historia Ruchu Światło-Życie 1950-1985, Kraków 2010. [Google Scholar]
  19. Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2003. [Google Scholar]
  20. Dyduch J., Rola Kardynała Karola Wojtyły w pracach Komisji Apostolstwa Świeckich, [w:] Karol Wojtyła jako biskup krakowski, red. T. Pieronek, R. Zawadzki, Kraków 1988. [Google Scholar]
  21. Dyduch J., Udział Kardynała Karola Wojtyły w pracach Rady Świeckich, „Prawo Kanoniczne” 39(1996), nr 1-2. [Google Scholar]
  22. Dyduch J., Kształt prawny Konferencji Episkopatu Polski, „Prawo Kanoniczne” 56 (2013), nr 2. [Google Scholar]
  23. Encyklopedia ekumenizmu w Polsce (1964-2014), red. J. Budniak, Z. Glaeser, T. Kałuż-ny, Z. J. Kijas, Kraków 2016. [Google Scholar]
  24. Friszke A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956-1989, Warszawa 1997. [Google Scholar]
  25. Gambari E., Życie zakonne po Soborze Watykańskim II, Kraków 1998. [Google Scholar]
  26. Gmurczyk Z., Kościół włocławski w rzeczywistości PRL-u za czasów biskupa Antoniego Pawłowskiego (1951-1968), Włocławek 2015. [Google Scholar]
  27. Górska A., Zakony żeńskie w dobie odnowy soborowej, „Przewodnik Katolicki” 1969, nr 16. [Google Scholar]
  28. Grajewski A., Normalizacja administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich w kontekście watykańskiej polityki wschodniej, [w:] Droga do stabilizacji polskiej administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych po II wojnie światowej. W 40. rocznicę wydania konstytucji apostolskiej Pawła VI „Episcoporum Poloniae coetus”, red. W. Kucharski, Wrocław 2013. [Google Scholar]
  29. Gryz R., Pozwolić czy nie? Władze PRL wobec budownictwa katolickich obiektów sakralnych w latach 1971-1980, Kielce 2007. [Google Scholar]
  30. Hałagida I., Między Moskwą, Warszawą i Watykanem. Dzieje Kościoła grecko-katolickiego w Polsce 1944-1970, Warszawa 2013. [Google Scholar]
  31. Hernoga J., Recepcja Soboru Watykańskiego w Niemczech, [w:] Studia Soborowe, t. 2, cz. 1: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2014. [Google Scholar]
  32. Hryniewicz W., Recepcja jako problem ekumeniczny, [w:] Recepcja – nowe zadanie ekumenizmu, red. W. Hryniewicz, L. Górka, Lublin 1985. [Google Scholar]
  33. Jabłoński F., Recepcja idei misyjnej w Polsce po Soborze Watykańskim II, Kraków 2003. [Google Scholar]
  34. Jamioł P., Odnowa życia zakonnego w świetle Soboru Watykańskiego II i w nauczaniu magisterium Kościoła, „Polonia Sacra” XVI(XXXIV) 2012, nr 31(75). [Google Scholar]
  35. Jakubowski W., Solarczyk M., Organizacja Kościoła Rzymskokatolickiego na ziemiach polskich od X do XXI wieku, Warszawa-Olsztyn 2011. [Google Scholar]
  36. Jakubowski W., Solarczyk M., Ustrój Kościoła Rzymskokatolickiego. Wybrane zagadnienia instytucjonalne, Warszawa 2002. [Google Scholar]
  37. Kaźmierczak P., Klub Inteligencji Katolickiej w Krakowie w latach 1956-1989, Kraków 2009. [Google Scholar]
  38. Ludzie Znaku, red. A. Mateja, Kraków 2015. [Google Scholar]
  39. Kościół i religijność Polaków 1945-1999, red. W. Zdaniewicz, T. Zembrzuski, War-szawa 2000. [Google Scholar]
  40. Kościół katolicki w Polsce 1945-1972. Duchowieństwo i wierni. Miejsca kultu. Życie religijne, oprac. W. Zdaniewicz, Poznań-Warszawa 1978. [Google Scholar]
  41. Kłaczkow J., Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce w latach 1945-1975, Toruń 2010. [Google Scholar]
  42. Koperek S., Dwadzieścia pięć lat w służbie liturgii, [w:] Euntes docete. XXV lat Instytutu Liturgicznego na Wydziale Teologicznym Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, Kraków 1993. [Google Scholar]
  43. Kościół katolicki w Polsce 1918-1990. Rocznik statystyczny, red. L. Adamczuk, W. Zdaniewicz, Warszawa 1991. [Google Scholar]
  44. Krukowski J., Recepcja Soboru a struktury kościelne w Polsce, [w:] W dwudziestolecie Soboru Watykańskiego II. Recepcja – doświadczenia – perspektywy, red. J. Ho-merski, F. Szulc, Lublin 1987. [Google Scholar]
  45. Krukowski J., Uprawnienia nadzwyczajne kard. Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski, wobec zagrożeń ze strony reżimu komunistycznego, „Studia Prymasowskie” 2011, nr 5. [Google Scholar]
  46. Liszka P., Charyzmatyczna moc życia zakonnego, Wrocław 1996; idem, Charyzmat życia zakonnego, Warszawa 2002. [Google Scholar]
  47. Łuczewski M., Odwieczny naród. Polak i katolik w Żmiącej, Toruń 2012. [Google Scholar]
  48. Marecki J., Duszpasterski Synod Archidiecezji Krakowskiej 1972-1979 jako próba recepcji Soboru Watykańskiego II, [w:] Studia Soborowe, t. 2, cz. 1: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2014. [Google Scholar]
  49. Mariański J., Kościół w społeczeństwie przemysłowym, Warszawa 1983. [Google Scholar]
  50. Mariański J., Apostolstwo świeckich w Kościele, [w:] W dwudziestolecie Soboru Watykańskiego II. Recepcja – doświadczenia – perspektywy, red. J. Homerski, F. Szulc, Lublin 1987. [Google Scholar]
  51. Masalski R., Bulla «Episcoporum Poloniae coetus» – geneza i konsekwencje [w:] Kościół w Polsce. Dzieje i kultura, t. 12, red. J. Walkusz, Lublin 2013. [Google Scholar]
  52. Metody pracy aparatu bezpieczeństwa wobec Kościołów i związków wyznaniowych 1945-1989, wstęp, wybór dokumentów, redakcja A. Dziurok, Warszawa 2004. [Google Scholar]
  53. Mikołajczuk K., Uprawnienia Kardynała Stefana Wyszyńskiego wobec Kościoła grecko-katolickiego w archiwaliach Prymasa i Konferencji Episkopatu Polski, Lu-blin 2014. [Google Scholar]
  54. Milenium czy Tysiąclecie, red. B. Noszczak, Warszawa 2005. [Google Scholar]
  55. Mirek A., Trudne lata wielkie dni. Zakony żeńskie w PRL, Lublin 2015. [Google Scholar]
  56. Ogórek Z., Recepcja odnowy liturgicznej Soboru Watykańskiego II w Diecezji War-mińskiej, Olsztyn 2006. [Google Scholar]
  57. Pietkiewicz R., Przekład Biblii Tysiąclecia i jego zastosowanie w Lekcjonarzu mszalnym, [w:] Słowo Boże w liturgii. Obecność – celebracja – aktualizacja, red. S. Araszczuk, „Colloquia Wratislaviensia” t. 4, Wrocław 2010. [Google Scholar]
  58. Ponikło T., Chrześcijanin. Rozmowy ze Stefanem Wilkanowiczem, Kraków 2009. [Google Scholar]
  59. Ratzinger J., O nauczaniu II Soboru Watykańskiego. Formułowanie – przekaz – inter-pretacja, [w:] J. Ratzinger, Opera omnia, t. VII/2, red. K. Góźdź i Marzena Górec-ka, Lublin 2016. [Google Scholar]
  60. Recepcja, [w:] Zwięzły słownik teologiczny, red. G. O'Collins, E. G. Faruggia, Kra-ków 1993. [Google Scholar]
  61. Rogowska B., Polityka polskich władz komunistycznych wobec Kościoła rzymsko-katolickiego, Wrocław 2013. [Google Scholar]
  62. Routhier G., La réception d’un concile, Editions du Cerf, Paris 1993. [Google Scholar]
  63. Ruch pielgrzymkowy na Jasna Górę 1945-1989. Wybór dokumentów, wstęp i redakcja W. P. Wlaźlak, A. Sznajder, Katowice 2009. [Google Scholar]
  64. Skrzypczak R., Recepcja Soboru w Italii, [w:] Studia Soborowe, t. 2, cz. 2: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2015. [Google Scholar]
  65. Sobeczko H. J., Pastoralne wyzwania Konstytucji „Sacrosanctum Concilium” dla Kościoła w Polsce, „Seminare. Poszukiwania naukowe” 21(2005). [Google Scholar]
  66. Sobeczko H. J., Prace Komisji Liturgicznej Episkopatu Polski nad realizacją Kon-stytucji liturgicznej w Polsce w latach 1963-1975, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 38(1985), nr 4-5. [Google Scholar]
  67. Studia Soborowe, t. 2, cz. 1: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2014. [Google Scholar]
  68. Studia Soborowe, t. 2, cz. 2: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2015. [Google Scholar]
  69. Sześćdziesiąt lat „Ruchu Biblijnego i Liturgicznego” w służbie odnowy biblijnej i liturgicznej w Polsce, red. S. Wronka, Kraków 2007. [Google Scholar]
  70. Szewczyk L., Recepcja liturgicznego wymiaru homilii. Studium homiletyczne na podstawie badań kaznodziejstwa kapłanów archidiecezji katowickiej w latach 1972-1999, Katowice 2003. [Google Scholar]
  71. Stępień M., Pozycja prawna Konferencji Episkopatu Polski. Studium prawno-historyczne, Łomża 2014. [Google Scholar]
  72. Szulist J., Niezłomny dialog – recepcja Soboru Watykańskiego w Austrii, [w:] Studia Soborowe, t. 2, cz. 2: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2015. [Google Scholar]
  73. Śmigiel W., Nowe ruchy eklezjalne w Kościele. Czy nadeszła „wiosna Kościoła”?, [w:] Recepcja Soboru. Niektóre wyzwania wobec życia i działalności Kościoła 40 lat po Soborze Watykańskim II, red. K. Półtorak, „Studia i Rozprawy” Wydział Teolo-giczny Uniwersytetu Szczecińskiego, t. 14, Szczecin 2007. [Google Scholar]
  74. Wilk S., Struktura administracyjna Kościoła w Polsce przed bullą «Totus Tuus Poloniae Populus», [w:] Kościół w Polsce. Dzieje i kultura, t. 12, red. J. Walkusz, Lublin 2013. [Google Scholar]
  75. Witko K., Recepcja Soboru Watykańskiego II we Francji – zarys, [w:] Studia Sobo-rowe, t. 2, cz. 2: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2015. [Google Scholar]
  76. Wodarczyk A., Prorok Żywego Kościoła. Ks. Franciszek Blachnicki (1921-1987) – życie i działalność, Katowice 2008, s. 248-249. [Google Scholar]
  77. Zieliński Z., Kościół w Polsce 1944-2007, Poznań 2009. [Google Scholar]
  78. Zieliński Z., Ziemie Zachodnie i Północne w polityce PRL, [w:] Z. Zieliński, Educatrix et Advocata. Wychowawca i Obrońca. Miejsce Kościoła w dziejach Narodu. Studia i szkice, Lublin 2015. [Google Scholar]
  79. Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.