Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 120 (2013): Nasza Przeszłość

Artykuły

Z dziejów chrześcijaństwa w Mołdawii i na Bukowinie do XX wieku

  • Alfons-Eugen Zelionka
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2013.120.185-222  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.12.2013

Abstrakt

Kościół katolicki na terenie Mołdawii i Bukowiny rozwijał się przez wieki na fundamentach wczesnochrześcijańskich wspólnot w czasach apostolskich. O wielojęzycznej i wieloetnicznej rzeczywistości Mołdawii i Bukowiny świadczą małe biskupstwa wołosko-mołdawskie, które powstawały w różnych okresach dziejów, a dziś już nie istnieją. Te instytucje kościelne, zróżnicowane pod względem genezy etnicznej, zależne od sąsiednich władz politycznych i kościelnych, świadczą o uniwersalnym charakterze Kościoła katolickiego, przekraczającego granice narodowe, etniczne i językowe. W pierwszym tysiącleciu od udowodnionej historycznie obecności św. Andrzeja Apostoła pod egidą biskupów rzymskich rozwinęła się organizacja kościelna w prowincjach naddunajskich. Biskupstwa Cuman (1227-1241), Seret (1371-1434), Baia (1413-1523) i Bacău (1607-1818) są świadectwem wspólnych korzeni współczesnej kultury europejskiej i stanowią fundament XIX-wiecznej organizacji kościelnej w regionie Bukowiny pod rządami monarchii habsburskiej. Artykuł stanowi próbę chronologicznej syntezy historii Kościoła we wschodniej części współczesnej Rumunii, obejmującej sześć okresów historycznych. Każdy okres związany jest z instytucjonalnie ukształtowanymi strukturami organizacji kościelnej na terenie średniowiecznej Mołdawii i współczesnej Bukowiny, organicznie związanej z archidiecezją lwowską od 1796 roku. W dalszej części szczegółowej analizy przemian społeczno-kulturowych na tle wydarzeń historycznych wkład polskiego duchowieństwa w wprowadzenie jednolitej organizacji kościelnej w Mołdawii, a także – w późniejszych czasach – na Bukowinie.

Bibliografia

  1. Abraham Wł., Biskupstwa łacińskie w Mołdawii w wieku XIV i XV, [w:] „Kwartalnik historyczny”, s. 176. [Google Scholar]
  2. Abraham Wł., Powstanie organizacji kościoła łacińskiego na Rusi, t. 1, Lwów 1904, s. 279-281. [Google Scholar]
  3. Abraham Wł., Założenie biskupstwa łacińskiego w Kamieńcu Podolskim, [w:] Księga pamiątkowa ku czci 250-tej rocznicy założenia Uniwersytetu Lwowskiego przez króla Jana Kazimierza w 1661 r., t. 1, Lwów 1912, s. 22. [Google Scholar]
  4. Albu E.M., Iustiniana prima şi influenţa ei în teritoriile dunărene, [w:] „Analele universităţii din Craiova” 4(2007) nr. 1-2, s. 9-15. [Google Scholar]
  5. Auner C., Episcopia Catolică a Severinului, [w:] „Revista Catolică”, 2(1913), nr. 1., s. 47- 62. [Google Scholar]
  6. Auner C., Episcopia de Seret, [w:] „Revista Catolică”, 2(1913), nr. 2., s. 229.; F. Pieszczoch, La ceas aniversar..., s. 57. [Google Scholar]
  7. Auner C., Episcopia Milcoviei [w:] „Revista catolică”, 1(1912), nr. 4, s. 533-551 [Google Scholar]
  8. Auner C., Episcopia Milcoviei [w:] „Revista catolică”, 1(1912), nr. 4, s. 538. [Google Scholar]
  9. Auner C., Inceputul episcopiei de Bacau, [w:] „Revista catolică”, 1(1912), nr. 3, s. 383-408. [Google Scholar]
  10. Auner C., Martirii Dobrogeni, [w:] „Revista Catolică”, 1(1912), nr. 2, s. 277-291. [Google Scholar]
  11. Auner C., Predicat-a un apostol in Romania?, [w:] „Revista catolică”, 1(1912), s. 40-58. [Google Scholar]
  12. Bandini M., Codex. Vizitarea generală a tuturor Bisericilor Catolice de rit roman din Provincia Moldova 1646-1648, Iaşi 2006, s. 212. [Google Scholar]
  13. Blond G., Furiosii Domnului, Bucureşti 1976, s. 48-49 [Google Scholar]
  14. Bogoslavić A., Relaţie despre Moldova 1623, [w:] Călători străini..., t. 5, red. M. Holban, Bucureşti 1973, s. 5. [Google Scholar]
  15. Cârstea S.D., Creştinismul românesc din primele secole. Puncte de vedere, [w:] „Revista Teologica”, 2(2008), s. 122-134. [Google Scholar]
  16. Chodyński S., Bakońskie biskupstwo, [w:] Encyklopedia Kościelna, red. M. Nowodworski, Warszawa 1873, t. 1, s. 597-607. [Google Scholar]
  17. Clipa S.T., Fondul bisericesc al bucovinei şi lichidarea lui (1948-1949), Suceava 2006, s. 7-44.; [Google Scholar]
  18. Coşa A., Sinodul diecezan de la Bacău, [w:] „Almanahul „Presa Bună” 2002”, Iaşi 2002, s. 33-34. [Google Scholar]
  19. Czaplewski P., Tytularny episcopat w Polsce średniowiecznej, [w:] „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, 40 (1913), s. 139-143. [Google Scholar]
  20. Despinescu A., Bacău, reşedinţă episcopală catolică. secolul al XVII-lea, [w:] „Chronos. Revistă de istorie”, 4(2008), nr. 2, s. 15. [Google Scholar]
  21. Despinescu A., Preocupări sinodale în sec. al XVII-lea la Episcopia Bacăului, [w:] „Buletin istoric”, 2(2001), s. 116-117. [Google Scholar]
  22. Despinescu A., Saxa loquntur.Mãrturii despre trecutul catolicilor din Moldova, [w:] „Dialog Teologic”, 7(2004), nr. 14, s. 88.; [Google Scholar]
  23. Directorium Divini Officii Archidioecesi Leopoliensi ritus latini, Catalogus Universi Venerabilis Cleri Archidioecesis Leopoliensis, 1809, s. 34. [Google Scholar]
  24. Doboş F., Sinodul de la Cotnari – 6 noiembrie 1642, [w:] „Almanahul „Presa Bună” 2003”, Iaşi 2003, s. 45-52. [Google Scholar]
  25. Dobre C.F., Mendicants in Moldawia. Mission in an Orthodox Land, Daun 2009, s. 20-30.; [Google Scholar]
  26. Drzymała K., Wspomnienia naszych zmarłych, 1820-1982, t. 2, Kraków 1982, s. 35-36. [Google Scholar]
  27. Dujčev I., Il franciscanesimo in Bulgaria nei secoli XIII e XIV, [w:] „Miscelanea francescana”, 34 (1934), s. 260-261. [Google Scholar]
  28. Dumea E., Creştinismul în Scithya Minor între secolele al IV-lea şi al VI-lea, Iaşi 2006, s. 4. [Google Scholar]
  29. Dumea E., Istoria Bisericii Catolice din Moldova, Iaşi 2006, s. 34-44.; Wł. Abraham, Powstanie..., s. 192. [Google Scholar]
  30. Dumea E., Martirii din Scythia Minor (Dobrogea), Iasi 2006, s. 1. (mps.) [Google Scholar]
  31. Dumea E., Originile creştinismului în Scythia Minor (Dobrogea), Iaşi 2006, s. 2.; [Google Scholar]
  32. Dumitru E., Cotnariul secolelor XVI-XVIII – punct de referinţă al catolicilor din Moldova, [w:] „Buletin istoric”, 5(2004), s. 147-148. [Google Scholar]
  33. Ferenţ I., Cumanii şi episcopia lor, [w:] „Cultura creştină”, 12(1923), nr. 6-7, s. 156-163. [Google Scholar]
  34. Ferenţ I., Cumanii şi episcopia lor, [w:] „Cultura creştină”, 12(1923), nr. 9, s. 229-235. [Google Scholar]
  35. Ferenţ I., Începuturile bisericii catolice din Moldova, Iaşi 2004, s. 36. [Google Scholar]
  36. Gabor I., Parohia catolică Bacău în secolele XV-XVIII, [w:] Catolicii din Bacău, Iaşi 2007, s. 23. [Google Scholar]
  37. Gaschler N., Chronik der römisch-katholische Pfereei Sereth, [w:] „Ananlele Bucovinei”, 4(1997), nr. 4, s. 117-129. [Google Scholar]
  38. Gaschler N., Die Organization der römisch-katholische Kirche in der Bukowina, [w:] „Kaindl-Archiv. Mitteilungen der Raimund Friedrich Kaindl Gesellschaft”, 5(1986), s. 35. [Google Scholar]
  39. Geib G., Die Geschichte einer kleiner Stadt(II), [w:] „Ananlele Bucovinei”, 2(2010), nr. 35, s. 613. [Google Scholar]
  40. Giurăscu C.C., Istoria românilor de la cele mai vechi timpuri până la moartea regelui Carol I, Bucureşti 1944, s. 103. [Google Scholar]
  41. Giurescu C., Cauzele refugierii husiţilor în Moldova şi centrele lor în această ţară, [w:] „Studii şi articole de istorie”, 8(1966), s. 27-44. [Google Scholar]
  42. Ilieş A.A., Episcopia romano-catolică de Bacău din secolul al XVIII-lea până la sfârşitul existenţei ei (1818), [w:] Catolicii din Bacău, Iaşi 2007, s. 275. [Google Scholar]
  43. Ionescu G.M., Istoria Bisericii Românilor din Dacia Traiană. Origini 44-678 p. Christ, Bucureşti 1906, s. 109. [Google Scholar]
  44. Iorga N, Istoria bisericii româneşti și a vieții religioase a românilor, t. 1, Vălenii de Munte 1908, s. 33-34. [Google Scholar]
  45. Iorga N., Brodnicii şi Românii o problemă din vechea istorie a Românilor cu un adaus despre Vrancea, [w:] „Memoriile Secţiunii istorice”, seria III, 8(1928), z. 6, s. 147-174. [Google Scholar]
  46. Iorga N., Cele mal vechi cronici ungureşti şi trecutul Romînilor. Epoca angevină, [w:] „Revista istorică”, 8(1922), nr. 1-3, s. 10-27. [Google Scholar]
  47. Iorga N., Istoria bisericii româneşti şi a vieţii religioase a românilor, Vălenii de Munte 1908, s. 8. [Google Scholar]
  48. Iorga N., Istoria bisericii româneşti şi a vieţii religioase a românilor, Vălenii-de-munte 1909, t. 2, s. 313-314. [Google Scholar]
  49. Irimia D., Monografia bisericii „Învierea Domnului” din Suceava, București 2008, s. 52-53. [Google Scholar]
  50. Kaindl R.F., Die Bukowina unter der Herrschaft des österreichischen Kaiserhauses (Seit 1774), [w:] Geschichte der Bukowina, Czernowitz 1898, s. 38. [Google Scholar]
  51. Kaindl R.F., Zur Geschichte der Stadt Czernowitz und ihrer Umgegend, Czernowitz 1888, s. 23.; [Google Scholar]
  52. Karczewski D., Działalność misyjna franciszkanów polskich w Mołdawii w średniowieczu, [w:] Świat relacji polsko-rumuńskich, Suceava 2012, s. 15-23. [Google Scholar]
  53. Krętosz J., Archidiecezja lwowska obrządku łacińskiego w okresie józefinizmu (1772-1815), Katowice 1996, s. 138. [Google Scholar]
  54. Krętosz J., Józefiński proces budowy kościoła państwowego na terenie monarchii habsburskiej w okresie rządów cesarza Józefa ii (1780-1790), [w:] „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”, 29(1996) s. 44-47. [Google Scholar]
  55. Krętosz J., Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od XV wieku do 1772 roku, Lublin 1986, s. 36. [Google Scholar]
  56. Kumor B., Baków, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 1, Lublin 1973, k. 1270-1271. [Google Scholar]
  57. Kumor B., Diecezja tarnowska, Kraków 1985, s. 259-261. [Google Scholar]
  58. Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich (968-1939), [w:] „ABMK”, t. 21, s. 316 DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.6786 [Google Scholar]
  59. Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej 1772-1918, Kraków 1980, s. 594.; [Google Scholar]
  60. Mancinelli G., Relacja Giulio Mancinelli, [w:] Călători străini despre Ţările Române, t. 2, red. M. Holban, Bucureşti 1970, s. 523-524. [Google Scholar]
  61. Melchisedec E., Papismul şi starea actuală a bisericii ortodoxe române, Bucureşti 1883, s. 21. [Google Scholar]
  62. Mikrut J., Bischöfe aus Galizien berichten an Kaiser Franz I, Wien 1955, s. 353-375 [Google Scholar]
  63. Moisin A., Roma şi românii în primul mileniu creştin, Târgu-Lăpuş 2009, s. 45-75. [Google Scholar]
  64. Moldowan E., Bogomilismul şi manifestările sale în spaţiul românesc, [w:] „Buletinul Cercurilor Stiinţifice Studenţeşti Arheologie-Istorie-Muzeologie”, s. 103-106. [Google Scholar]
  65. Moraru A., Iezuiţii în Moldova (1588-2010), Iaşi 2011, s. 43.; [Google Scholar]
  66. Moraru A., Incursiune în istoria Episcopiei Catolice de Iaşi (1884-27 iunie-2009, Iaşi 2009, s. 28. [Google Scholar]
  67. Nouzille J., Catolicii din Moldova. Istoria unei minorităţi confesionale din România, Iaşi 2010, s. 54. [Google Scholar]
  68. Pâclişanu Z., Propaganda catolică între Românii din Ardeal şi Ungaria înainte de 1500, [w:] „Cultura creştină”, 9(1920) nr. 1-2, s. 20. [Google Scholar]
  69. Pârvan V., Contribuţii epigrafice la istoria creştinismului dacoroman, Bucureşti 1911, s. 71-72.; [Google Scholar]
  70. Pastis de Candia F., Despre catolicii şi bisericile lor din Moldova, [w:] Călători străini..., t. 3, red. M. Holban, Bucureşti 1971, s. 634-640. [Google Scholar]
  71. Petraru M., Polacy na Bukowinie w latach 1775-1918, Kraków 2004, s. 80 [Google Scholar]
  72. Pieszczoch F., Episcopia catolică de Siret, [w:] „Almanahul „Presa Bună” 1996”, Iași 1996, s. 39. [Google Scholar]
  73. Pieszczoch F., La ceas aniversar. Bicentenarul Parohiei Romano-Catolice „Nașterea Sfintei Fecioare Maria” Siret (1811-2011), Iași 2011, s. 45-50.; I. Gabor, Dicționarul comunităților catolice din Moldova, Bacãu 1996, s. 244. [Google Scholar]
  74. Pieszczoch F., Vechi mănăstiri și biserici catolice din Bucovina, [w:] „Almanahul „Presa Bună 2006”, Iași, 2006, s. 304. [Google Scholar]
  75. Polek J., Ausgewählte Capitel aus dem Gedenkbüche der röm.-kat. Pfarre zu Czernowitz, Czernowitz 1980, s. 56-57 [Google Scholar]
  76. Polek J., Zur Frage der Errichtung eines römisch-katholischen Bistums in der Bukowina, [w:] „Jahrbuch des Bukowiner Landes-Museums”, Czernowitz 9(1908), s. 34. [Google Scholar]
  77. Protase D., Romanizarea şi creştinismul-componente de bază ale continuităţii etno-culturale în spaţiul daco-roman, [w:] „Studia Historica et Arhaeologica in Honorem Magistrae Doina Benea”, t. 6, Timişoara, 2004, s. 316. [Google Scholar]
  78. Quirini B., Relaţia fratelui Bernardino Quirini, călugăf franciscan, episcop de Argeş în provinciile Moldova şi Valahia, despre afacerile episcopatului său, făcută Sanctităţii sale Papa în anul 1599, [w:] Călători străini..., t. 4, red. M. Holban, Bucureşti 1972, s. 33-45. [Google Scholar]
  79. Rădulescu A., Bazilici şi monumente creştine în contextul etnogenezei româneşti din sec. III-IV, în Dobrogea, [w:] „Monumente istorice şi izvoare creştine”, Galaţi, 1987, s. 77-90. [Google Scholar]
  80. Reychman J., Biskupstwo bakowskie w świetle literatury historycznej rumuńskiej, [w:] „Nasza Przeszłość”, 4(1948), s. 318-340. [Google Scholar]
  81. Schmedes von C., Geographisch-Statistische Uebersicht Galiziens Und Der Bukowina, Nach Amtlichen Quellen Bearbeitet, Lemberg 1869, s. 134. [Google Scholar]
  82. Spinei V., Realităţi etnice şi politice în Moldova Meridională în sec. X-XIII. Români şi turanici, Iaşi 1985, s. 86-87. [Google Scholar]
  83. Tăutu A.L., Creştinismul la români, [w:] Biserica Română Unită două sute cincizeci de ani de istorie, Madrid 1952, s. 7. [Google Scholar]
  84. Tęgowski J., Powiązania genealogiczne wojewodów mołdawskich Bogdanowiczów z domem Giedyminowiczów w XIV-XV wieku, [w:] „Genealogia. Studia i materiały historyczne”, t. 3, 1993, s. 52-53. [Google Scholar]
  85. Vlăducă I., Pagini din istoria neamului românesc, Suceava 2012, s. 34-35. [Google Scholar]
  86. Warszewicki S., Prima misiune iezuită în Moldova, [w:] Călători străini..., t. 3, s. 279-284. [Google Scholar]
  87. Willaume M., Polacy w Rumunii, Lublin 1981, s. 43.; [Google Scholar]
  88. Zabolotnaia L., Populaţia catolică în oraşele din Moldova (secolele XVI-XVII), [w:] Bliżej siebie. Polacy i Rumuni a historyczne i kulturowe dziedzictwo Europy, Suceava 2007, s. 156-172. [Google Scholar]
  89. Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 5, cz. II, Kraków 1906, s. 570-571. [Google Scholar]
  90. Załęski S., Jezuici w Polsce. t. 1, Walka z różnowierstwem 1555-1608, część I – 1555-1586, Lwów 1900, s. 565-586.; [Google Scholar]
  91. Załęski S., O. Franciszek E. [w:] „Nasze Wiadomości” 1(1905), s. 411-423. [Google Scholar]
  92. Zeiller J., Les origines chrétiennes dans les provinces danubiennes de L'Empire romain, Paris, 1918, s. 29. [Google Scholar]
  93. Zelionca A., Dzieje sanktuarium w Kaczyka na Bukowinie do 2001, Lublin 2003, s. 17 (mps). [Google Scholar]
  94. Zelionca A.E., Sanktuarium królowej Bukowiny, [w:] Sanktuarium maryjne w Kaczyce, Suczawa 2004, s. 85-86.; [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.