Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 117 (2012): Nasza Przeszłość

Artykuły

„Szkoła pozbawiona karności to młyn bez wody” - problem dyscypliny szkolnej w czasach przedrozbiorowych

  • Joanna Szady
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2012.117.91-103  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.06.2012

Abstrakt

Dyscyplina szkolna okresu przedrozbiorowego utożsamiana jest najczęściej z karami fizycznymi, co odbywa się bez uwzględnienia szerokiego kontekstu historycznego tego zjawiska, natomiast rola i pozycja dziecka w społeczeństwach poszczególnych epok była zróżnicowana. Ewolucji koncepcji świata dziecka towarzyszyła ewolucja poglądów na postać nauczyciela i system szkolny. W okresie od XVI do XVIII w. rozpowszechniły się poglądy pisarzy humanistycznych o wyjątkowych potrzebach dzieciństwa. Pedagogika humanistyczna odrzuciła dyscyplinę opartą na karach cielesnych i zastąpiła ją wpływowym honorem i ambicją oraz motywacją poprzez nagrody, pochwały i współpracę. Takie poglądy można znaleźć w traktatach zagranicznych, np. Desideriusa Erazma z Rotterdamu, Thomasa Moore'a, J.L. Vivesa, F. Rabelaisa, M. Montaigneanda oraz polskich, np. A. Frycza Modrzewskiego, M. Reja, E. Gliczner, S. Petrycy. Wpływ na zmiany w dyscyplinie współczesnej szkoły wywarła także reformacja, która spowodowała rozwój dyscypliny wewnętrznej, wzmocnionej nawet przez podział uczniów na klasy szkolne i upowszechnienie podręczników. Od tego czasu współczesna dyscyplina przejawiała się w przestrzeganiu regulaminu szkolnego oraz w ograniczaniu kar cielesnych na rzecz lepszej organizacji czasu uczniów. Taki model stosowały zarówno kolegia protestanckie, jak i katolickie, w tym jezuickie i piariskie. Poglądy J.A. Komeńskiego o potrzebie właściwego doboru metod i technik nauczania dostosowanych do wieku (np. metoda wizualna) należała do nurtu poszukiwania nowych form dyscyplinowania uczniów. Według J.A. Komeńskiego, dyscyplina stosowana z umiarem opierała się na założeniu, że szkoła bez dyscypliny jest jak młyn bez wody… bo gdy młynowi brakuje wody, to się zatrzymuje i jeśli dyscyplinę należy usunąć ze szkoły, to wszystko musi się skończyć. Łagodny nurt w wychowaniu i nauczaniu odnajdujemy także w pedagogicznej teorii Oświecenia, która preferowała afektywne relacje z nauczycielem zamiast lęku (poglądy J.J. Rousseau) i potrzebę podnoszenia kwalifikacji zawodowych nauczycieli (S. Konarski, G. Piramowicz). Szczególną rolę w procesie tworzenia zawodu nauczyciela odegrała Komisja Edukacji Narodowej, która określała obowiązki oraz prawa i przywileje nauczyciela.

Bibliografia

  1. Ariès Philippe, Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w dawnych czasach, Marabut, Gdańsk 1995. [Google Scholar]
  2. Beauvais Vincenty, Uzasadnienie surowych kar cielesnych, w: Materiały do ćwiczeń z historii wychowania, [wybór S. Kot], Wydawnictwo Żak, Warszawa 1994, cz. 1, s. 59-62. [Google Scholar]
  3. Bieńkowski Tadeusz, Jan Amos Komeński o nauczaniu i wychowaniu, WSH, Pułtusk 1998. [Google Scholar]
  4. Bobrowska-Nowak Wanda, Historia wychowania przedszkolnego, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978. [Google Scholar]
  5. Chachaj Jacek, Łacińskie szkolnictwo parafialne na Rusi Koronnej od XVI do XVIII wieku, TN KUL, Lublin 2003. [Google Scholar]
  6. Dyscyplina w wychowaniu, w: Pedagogika. Leksykon PWN, red. Bogusław Milerski, Bogusław Śliwerski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 50-50. [Google Scholar]
  7. Erazm z Rotterdamu, Pisma moralne, w: Teksty źródłowe do dziejów wychowania, cz. III. Odrodzenie, oprac. Stefan Możdżeń, Dom Wydawniczy Strzelec, Kielce 1993, s. 5-25. [Google Scholar]
  8. Fijałkowski Adam, Orbis pictus – Świat malowany Jana Amosa Komeńskiego, Warszawa 2008. [Google Scholar]
  9. Fijałkowski Adam, Szkoła i wychowanie między ideami a rzeczywistością według Jana Amosa Komeńskiego, w: Szkoła polska od średniowiecza do XX wieku między tradycją a innowacją, red. Irena Szybiak, Adam Fijałkowski, Janina Kamińska przy współpracy Katarzyny Buczek, Uniwersytet Warszawski/Wydział Pedagogiczny, Warszawa 2010, s. 41-72. [Google Scholar]
  10. Gliczner Erazm, Książki o wychowaniu dzieci, w: Stefan Ignacy Możdżeń, Historia wychowania. Wybór źródeł, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP Spółka z o.o., Kielce 1998, cz. III: Odrodzenie, s. 90-96. [Google Scholar]
  11. Główka Dariusz, Staropolscy kaznodzieje o wychowaniu dzieci, w: Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, red. Maria Dąbrowska, Andrzej Klonder, cz. 1: Od średniowiecza do wieku XVIII, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2002, s. 109-114. [Google Scholar]
  12. Kitowicz Jędrzej, Opis obyczajów za panowania Augusta III, w: Teksty źródłowe do dziejów wychowania, cz. V: Oświecenie, Strzelec, Kielce 1993, s. 24-38. [Google Scholar]
  13. Komeński Jan Amos, Wielka dydaktyka, w: Teksty źródłowe do dziejów wychowania, oprac. Stefan Możdżeń, cz. IV: Wiek XVII, Dom Wydawniczy Strzelec, Kielce 1993, s. 18-72. [Google Scholar]
  14. Konarski Stanisław, Pisma pedagogiczne, w: Teksty źródłowe do dziejów wychowania, cz. V: Oświecenie, Strzelec, Kielce 1993, s. 39-58. [Google Scholar]
  15. Kot Stanisław, Historia Wychowania, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1996, t. 1. [Google Scholar]
  16. Krasicki Ignacy, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, oprac. Mieczysław Klimowicz, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich- Wydawnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975. [Google Scholar]
  17. Kujawiński Jerzy, Ewolucja szkoły i jej współczesna wizja, Wydawnictwo Naukowe im. Adama Mickiewicza Poznań 2010. [Google Scholar]
  18. Litak Stanisław, Historia wychowania. T. 1: Do Wielkiej Rewolucji Francuskiej, Wydawnictwo WAM, Kraków 2010. [Google Scholar]
  19. Litak Stanisław, Karność szkolna w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku, w: Ecclesia – Cultura – Potestas. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa, Księga ofiarowana siostrze profesor Urszuli Borkowskiej OSU, red. Pawła Krasa, Agnieszki Januszek, Agnieszki Nalewajek, Wojciecha Polaka, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”, Kraków 2006, s. 195-201. [Google Scholar]
  20. Litak Stanisław, Parafie w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku, Instytut Geografii Historycznej Kościoła w w Polsce/ Wydawnictwo KUL, Lublin 2004. [Google Scholar]
  21. Mokrzecki Lech, Wokół staropolskiej nauki i oświaty, Wydawnictwo Gdańskie, Gdańsk 2001. [Google Scholar]
  22. Moulin Leo, Średniowieczni scholarze i ich mistrzowie, Wydawnictwo Marabut/Oficyna Wydawnicza Volumen, Gdańsk-Warszawa 2002. [Google Scholar]
  23. Murawska Anna, Dyscyplina szkolna, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003, t. 1, s. 818-820. [Google Scholar]
  24. Myśli o wychowaniu Johna Locke’a, w: Teksty źródłowe do dziejów wychowania, oprac. Stefan Możdżeń, cz. V: Oświecenie, Dom Wydawniczy Strzelec, Kielce 1993, s. 5-16. [Google Scholar]
  25. Piechnik Ludwik, Powstanie i rozwój jezuickiej Ratio Studiorum (1548-1599),Wydawnictwo WAM/Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, Kraków 2003. [Google Scholar]
  26. Piramowicz Grzegorz, Powinności nauczyciela, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1988. [Google Scholar]
  27. Prawa znamienitego Gimnazjum Leszczyńskiego, w: Teksty źródłowe go dziejów wychowania, oprac. Stefan Możdżeń, cz. IV: Wiek XVII, Dom Wydawniczy Strzelec, Kielce 1993, s. 93-96. [Google Scholar]
  28. Rudnicki Bogdan, Przemoc w myśli pedagogicznej czasów nowożytnych i Oświecenia, „Podlaskie Zeszyty Pedagogiczne”, nr 13-14 (2006), s. 59-67. [Google Scholar]
  29. Rudnicki Bogdan, Przemoc w myśli pedagogicznej Odrodzenia, reformacji i kontrreformacji, „Podlaskie Zeszyty Pedagogiczne”, nr 11/12 (2005), s. 73-86. [Google Scholar]
  30. Stępień Roman, Współpraca pijarów z Komisją Edukacji Narodowej na terenie Korony, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1994. [Google Scholar]
  31. Sytuacja szkół parafialnych w Polsce w świetle oficjalnych wizytacji. Szkoła parafialna w Starym Sączu, w: Stefan Wołoszyn, Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, PWN, Warszawa 1965, t. 1, s. 487-497. [Google Scholar]
  32. Tazbir Janusz, Okrucieństwo w nowożytnej Europie, Wydawnictwo Sic, Warszawa 1999. [Google Scholar]
  33. Vives Jan Ludwik, O podawaniu umiejętności, w: Teksty źródłowe do dziejów wychowania, cz. III. Odrodzenie, oprac. Stefan Możdżeń, Dom Wydawniczy Strzelec, Kielce 1993, s. 26-33. [Google Scholar]
  34. Wychowanie szkolne dzieci i młodzieży w czasach saskich w oczach ówczesnego pamiętnikarza (J. Kitowicza 1728-1804), w: Stefan Wołoszyn, Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, PWN, Warszawa 1965, t. 1, s. 537-557. [Google Scholar]
  35. Zapart Andrzej, Szkolnictwo parafialne w archidiakonacie krakowskim w XVI-XVIII wieku, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1983. [Google Scholar]
  36. Żołądź Dorota, Ideały edukacyjne doby staropolskiej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Poznań 1990. [Google Scholar]
  37. Żołądź-Strzelczyk Dorota, Dziecko w dawnej Polsce, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2006. [Google Scholar]
  38. Żołądź-Strzelczyk Dorota, Wychowanie dziecka w świetle staropolskiej teorii pedagogicznej, w: Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, red. Maria Dąbrowska, Andrzej Klonder, cz. 1: Od średniowiecza do wieku XVIII, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2002, s. 96-108. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.