Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 113 (2010): Nasza Przeszłość

Artykuły

Wybrane aspekty inwigilacji duszpasterstwa akademickiego św. Anny w Warszawie przez resort bezpieczeństwa Polski Ludowej (1945-1989)

  • Bartłomiej Noszczak
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2010.113.135-183  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.06.2010

Abstrakt

Inwigilacja duszpasterstwa akademickiego św. Anny była z jednej strony konsekwencją centralnie zaplanowanych działań służb bezpieczeństwa (ministerstwo, departament odpowiedzialny za walkę ze świecką opozycją i Kościołem). Działania te były wymierzone we wszystkie duszpasterstwa uniwersyteckie. Jednak inwigilacja duszpasterstwa św. Anny była również wynikiem inicjatyw podjętych przez ogniwa stołecznego aparatu policyjnego. W obu przypadkach duszpasterze i członkowie duszpasterstw byli szczególnie aktywni. Zadanie zbierania informacji o Duszpasterstwie Akademickim spoczywało na służbach szpiegowskich, które były szczególnie aktywne w okresach wzmożonego napięcia na linii państwo-Kościół (np. podczas inspirowanego przez władze konfliktu wokół obchodów tysiąclecia chrztu Polski) oraz podczas niektórych wydarzeń społeczno-politycznych (np. na początku lat 80.). W świetle przeanalizowanych źródeł liczba członków Duszpasterstwa Akademickiego św. Anny tajnie współpracujących z wywiadem wahała się od kilkunastu do kilkudziesięciu osób. Choć naprawdę wartościowych agentów było niewielu (zwykle dwóch lub trzech), ich działalność była na ogół bardzo skuteczna. Z zachowanej dokumentacji wynika, że działalność ta faktycznie umożliwiła wywiadowi infiltrację warszawskiego duszpasterstwa. Dzięki tajnym współpracownikom służb znano wewnętrzne i zewnętrzne formy jego działalności, gromadzono dokumentację dotyczącą jego członków, starano się poznać i neutralizować inicjatywy Duszpasterstwa Akademickiego, które z punktu widzenia władz uznawano za niebezpieczne dla interesów państwa. W tym okresie służby szpiegowskie umiejscowione wewnątrz Duszpasterstwa mogły wpływać na niektóre obszary jego działalności (np. seminaria duchowne, Diecezjalna Pielgrzymka Uniwersytecka w Warszawie) w celu wyeliminowania wszelkich podtekstów politycznych. Służby wywiadowcze stosowały wobec Duszpasterstwa Akademickiego św. Anny szeroki wachlarz środków zastraszania - od drobnych szykan po represje: przeprowadzano tzw. prewencyjne rozmowy ostrzegawcze z duszpasterzami akademickimi i członkami Duszpasterstwa, odwoływano obozy letnie i zimowe, stosowano różne sankcje wobec uczestników obozów, odwoływano spotkania, Uczestnikom Duszpasterstwa Akademickiego utrudniano również kontynuowanie studiów, próbowano ograniczyć ruch pielgrzymkowy prowadzony przez Duszpasterstwo, a kapelani i aktywni członkowie Duszpasterstwa byli wyśmiewani, aresztowani i internowani na różne sposoby. Ponadto nie można było wykluczyć możliwości akcji terrorystycznej ze strony niezależnej grupy ,,D" z Departamentu IV MSZ. Ogólnie rzecz biorąc, pomimo wysiłków służb bezpieczeństwa, współpracujących podmiotów administracji publicznej, organizacji studenckich i władz uniwersyteckich, inwigilacja Duszpasterstwa Akademickiego św. Anny nigdy po 1956 r. nie zdołała zniszczyć jego działalności, ani osłabić zainteresowania młodych ludzi tą formą ewangelizacji. Różne akty sabotażu nie zahamowały rozwoju duszpasterstwa, które stopniowo i systematycznie poszerzało zakres swojej działalności społeczno-religijnej. Każdego roku przyjmowało nowe grupy studentów. Duszpasterstwo stanowiło dla młodych ludzi podatny grunt do rozwijania duchowości, pogłębiania zainteresowań, kształtowania charakteru i postaw obywatelskich oraz otrzymywania wsparcia duchowego i materialnego. Pod tym względem walka milicji z Duszpasterstwem Akademickim św. Anny okazała się nieskuteczna.

Bibliografia

  1. Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944-1990 : rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997. [Google Scholar]
  2. Informacja o działalności komórek „D” pionu IV byłej Służby Bezpieczeństwa, „Biuletyn IPN” 2003, nr 1. [Google Scholar]
  3. Jabłonka M., Duszpasterstwo akademickie Warszawy na „diasporze” 1954-1956 [w:] Sesja historyczna 50-lecia Duszpasterstwa Akademickiego przy kościele św. Anny w Warszawie 23-25 IX 1978, Warszawa 1981. [Google Scholar]
  4. Jarkiewicz K., Manifestacja sprzeciwu duszpasterstw akademickich Krakowa w latach 1945-1989. Działania organów bezpieczeństwa wobec duszpasterstw [w:] Młodzież w oporze społecznym. [Google Scholar]
  5. Kronika kościoła św. Anny (1950-1966). [Google Scholar]
  6. Langer J., Wrona J., Duszpasterstwo akademickie w Polsce, Warszawa 1976. [Google Scholar]
  7. Lasota M., O raporcie sejmowej komisji poświęconym Samodzielnej Grupie „D” w MSW, „Biuletyn IPN” 2003 nr 1. [Google Scholar]
  8. Malacki Z., Na służbie u Świętej Anny, Warszawa 1998. [Google Scholar]
  9. Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych 1945-1989, red. A. Dziurok, Warszawa 2004. [Google Scholar]
  10. Noszczak B., Polityka państwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego (1953-1956), Warszawa 2008. [Google Scholar]
  11. Pawlina K., Duszpasterstwa akademickie Krakowa po II wojnie światowej, Kraków 2004. [Google Scholar]
  12. Pawlina K., Młodzież i jej duszpasterze w czasach zniewolenia, Warszawa 1993. [Google Scholar]
  13. Plany pracy Departamentu IV MSW na lata 1972-1979, wstęp P. Tomasik, opr. M. Biełaszko, A. K. Piekarska, P. Tomasik, C. Wilanowski, Warszawa 2007. [Google Scholar]
  14. Przybecki A., Urzeczywistnianie się Kościoła w środowisku akademickim, Poznań 1986. [Google Scholar]
  15. Puchała S., Duszpasterstwo akademickie w diecezji katowickiej w latach 1946-1992, Katowice 2007. [Google Scholar]
  16. Szumowski M., Duszpasterstwo akademickie w Archidiecezji Warszawskiej w latach 1928-1992, Warszawa 2000. [Google Scholar]
  17. Uszyński T., Duszpasterstwo Akademickie. Rys historyczny [w:] Świadectwo drogi. Księga pamiątkowa dwudziestopięciolecia kapłaństwa ks. prałata Józefa Romana Maja, Warszawa 1998. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.