W artykule podjęto próbę rekonstrukcji działalności Zgromadzenia Misji prowincji krakowskiej od 1865 roku do I wojny światowej. Autor przedstawia działalność księży Zgromadzenia Misji w trzech placówkach – Krakowie, Chełmnie i Lwowie oraz systematyzuje ją według trzech kryteriów: 1. Praca wychowawcza skierowana do duchowieństwa. 2. Funkcje duszpasterskie. 3. Działalność charytatywna i wydawnicza. Kolejnym kluczem do usystematyzowania opracowania jest indywidualna działalność przełożonych prowincji, którzy wyróżnili się wielkimi zasługami. Do tych ostatnich autor zalicza m.in. ks. P. Soubielle, organizatora Seminarium Internum w Krakowie w 1867 r., ks. J. Kiedrowskiego (od 1890 r.) i ks. K. Słomińskiego (od 1906 r.). Funkcje duszpasterskie Misjonarzy zaowocowały w XIX i XX w. misjami ludowymi w Galicji, następnie na Śląsku Cieszyńskim, na Górnym Śląsku i na Bukowinie. Autor artykułu przedstawia charakter misji, ich program, wymienia najlepszych przewodników duchowych. Koncentruje się na stałych, popularnych rekolekcjach duchownych, które odbywały się na Kleparzu (powiat krakowski) przez 30 lat od 1882 roku, w formie pielgrzymek religijnych i narodowych. Do funkcji duszpasterskich Misjonarzy należała także działalność na emigracji polskiej, zwłaszcza w Brazylii i Stanach Zjednoczonych, ale także w Anglii, Danii i Francji, m.in. wśród pracowników sezonowych. Oprócz nauczania religii i edukacji ogólnej (wykłady z historii Polski, konferencje literackie, prasa polska) pomoc obejmowała także pomoc materialną. Jeśli chodzi o funkcje duszpasterskie w parafiach, skupiały się one na katechezie szkolnej i niedzielnej oraz na działalności wolontariackiej (komitety rolnicze, kasy pożyczkowe i oszczędnościowe). Na Kleparzu (w Krakowie) organizowano dzieła charytatywne, bardzo cenione przez Misjonarzy. Kierownikiem tej działalności był ks. K. Siemaszko, założyciel zakładu dla biednych i opuszczonych chłopców. Jeśli chodzi o działalność wydawniczą Zgromadzenia, autor stwierdza, że działalność ta zasługuje na bardzo szczegółowe analizy źródłowe, gdyż jest dotychczas niedoceniana. Księża ze Zgromadzenia Misji wydawali czasopisma m.in. „Roczniki Obydwu Zgromadzeń św. Wincentego a Paulo” i „Miłosierdzie Chrześcijańskie”, broszury i książki religijne, a także popularną literaturę liturgiczną. Z jednej strony zastrzeżenia autora budzi fragmentaryzacja dotychczasowych badań, wynikająca z braku pełnej dokumentacji, z drugiej strony wyznacza tematy oczekujące na fachową i skrupulatną monografię.