Artykuł dotyczy ideałów wychowawczych i dydaktycznych panujących w szkolnictwie pijarów w okresie reformy oświaty w połowie XVIII wieku. Do analizy wychowania i nauczania wykorzystano programy zreformowanej szkoły pijarów oraz wykorzystywane w niej podręczniki Pijarów (S. Konarskiego, A. Wiśniewskiego, S. Chróscikowskiego, K. Narbutta, R. Kaliszewskiego). Porównano je z podręcznikami zachodnioeuropejskimi (m.in. Ch. Wolffa, E. Corsiniego, E. Pourchota), które obowiązywały w szkolnictwie pijarów. Ideą przewodnią nauczania było połączenie wysiłków na rzecz wychowania religijnego, moralnego i obywatelskiego z naciskiem na wiedzę społeczno-polityczną i ekonomiczną. Realizacja tego programu przez Szkołę Pijarów miała miejsce m.in. w obrębie dydaktyki filozofii, która preferowała filozoficzne podstawy światopoglądu chrześcijańskiego (filozofia Boga, antropologia i etyka) oraz nauk przyrodniczych. System szkolnictwa polskich pijarów był najbliższy ruchowi zwanemu „oświeceniem chrześcijańskim”, choć zawierał w sobie także próbę „modernizacji scholastycyzmu”, elementów filozofii zdroworozsądkowej i prepozytywizmu. Zwalczając antyreligijne i amoralne elementy filozofii oświeceniowej, zreformowana szkoła pijarów jednocześnie selektywnie zawłaszczała osiągnięcia nowoczesności. Stworzyła w ten sposób wyrafinowaną ofertę „krytycznego uczestnictwa” we współczesnej kulturze europejskiej. Mając na uwadze przede wszystkim potrzeby Polski, starała się skutecznie wpływać na reformę państwa, kształcąc kompetentną i odpowiedzialną elitę polityczną – zarówno w obszarze przygotowania Komisji Edukacji Narodowej, jak i reform polityczno-społecznych.