Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki

Tom 83 (1995): Nasza Przeszłość

Artykuły

"Pars pro toto" czyli wschodnie skrzydła klasztorów małopolskich jako samodzielne budowle

  • Robert M. Kunkel
DOI: https://doi.org/10.52204/np.1995.83.393-410  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.06.1995

Abstrakt

Cztery fundacje cystersów w Małopolsce — Jędrzejów, Sulejów, Wąchock i Koprzywnica — z charakterystycznymi trójnawowymi opactwami „bernardyńskimi”, historycy architektury określają zwykle mianem grupy burgundzkiej ze względu na podobieństwa w projektowaniu i skali, które odzwierciedlały wzór propagowane przez opactwo Morimond, ich macierzysty klasztor. Fakt, że powstawały jedna po drugiej, często przez tych samych sponsorów, a także wspólny projekt przestrzenny i wspólny zbiór detali architektonicznych, pozwala przypuszczać, że w każdą budowę zaangażowany był ten sam zespół (warsztat). Najnowsza hipoteza łączy budowę czterech małopolskich opactw z przypuszczalnym warsztatem włoskim, związanym z klasztorami Fossanova, Casamari i San Galgano. Włosi mieli otrzymać zlecenie od biskupa Jana Odrowąża i pracować pod okiem równie domniemanego mistrza Szymona. Z analiz murów wynika, że zakrojone na szeroką skalę prace budowlane rozpoczęto dopiero 40-50 lat po przybyciu wspólnoty założycielskiej. Obserwacja ta unieważnia przypuszczenie, że pierwszą grupą mnichów osiedlającą się w nowym miejscu towarzyszyli murarze i rzemieślnicy z macierzystego klasztoru cystersów. Wszystkie kościoły opackie czterech klasztorów zostały zbudowane w pierwszej tercji XIII wieku. Charakteryzują się tym samym układem przestrzennym, jednak znacznie różnią się zastosowaniem materiałów budowlanych i poziomem umiejętności technicznych, m.in. przy budowie wyrafinowanych sklepień krzyżowych i przypór. Ponieważ na początku XIII wieku współistniały mniej i bardziej zaawansowane technologie, nie można ich zastosować do datowania budynków, nie kwestionują też obecności jednego architekta. Prace nad wschodnim skrzydłem klasztoru rozpoczynano zazwyczaj po 20-30 latach przerwy. Jej późnoromańska forma wyglądała wówczas dość konserwatywnie. Ponieważ w późnym średniowieczu liczba mnichów spadła, a nawróconych prawie zanikła, klasztor składający się z kościoła i skrzydła wschodniego był w istocie kompletny i mógł funkcjonować samodzielnie na zasadzie pars pro toto, tj. jako namiastka całego kompleksu cysterskiego. O tym, że skrzydło wschodnie rzeczywiście miało być samowystarczalne, świadczy jego instalacja grzewcza (piece typu hypocaustum odkryte w Sulejowie i Wąchocku). Dalsza faza prac budowlanych skupiła się na refektarzu, pomyślanym początkowo jako budynek wolnostojący. Ukończenie pozostałych skrzydeł postępowało powoli, czasem nawet do XVII wieku. Należy zatem stwierdzić, że pomimo powszechnego przekonania o jednolitości projektu i terminowości wykonania czterech małopolskich klasztorów „burgundzkich”, na przestrzeni wielu wieków uzyskały one one swoją czworokątną formę.

Bibliografia

  1. Crossley P., Gothic Architecture in the reign of Casimir the Great, Kraków 1985. [Google Scholar]
  2. Kłoczowski J., Od pustelni do wspólnoty, Warszawa 1987. [Google Scholar]
  3. Splitt J.A., Stan badań archeologiczno-architektonicznych nad męskimi opactwami cysterskimi w Polsce, w: Historia i kultura cystersów w dawnej Polsce, Poznań 1987. [Google Scholar]
  4. Świechowski Z., Opactwo Sulejowskie, monografia architektoniczna, Poznań 1954. [Google Scholar]
  5. Świechowski Z., Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1982. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.