Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki

Tom 102 (2004): Nasza Przeszłość

Artykuły

Liczba zakonnic, skład osobowy i rotacja na urzędach w klasztorze benedyktynek w Sandomierzu w latach 1615-1903

  • Anna Szylar
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2004.102.287-352  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.12.2004

Abstrakt

Klasztor sióstr benedyktynek w Sandomierzu (1615-1903) jest jedną z nielicznych placówek zakonnych, które zachowały kompletny zespół źródeł dokumentujących zmiany liczebne. Dane zawarte w zachowanym rejestrze, kronice i innych materiałach archiwalnych są na tyle bogate, że pozwalają na podjęcie badań zmierzających do ustalenia liczby i wieku nowicjuszek, długości ich życia, pochodzenia społecznego i etnicznego oraz wewnętrznych struktur klasztoru.

W latach 1615-1903 sandomierski klasztor stał się domem dla 296 zakonnic. Podczas gdy 259 złożyło śluby w Sandomierzu, 37 uczyniło to w innych klasztorach. Pierwsze benedyktynki przybyły do Sandomierza z Chełmna w 1615 roku. Wśród nich była Zofia Sieniawska, córka założycielki nowego domu, z dwunastoma zakonnicami; później dołączyło do nich kolejnych pięć członkiń zakonu. Ich misją było założenie nowej wspólnoty, jednak przed upływem roku jedenaście z nich powróciło do macierzystego klasztoru. Oprócz początkowego kontyngentu chełmińskiego, w sandomierskim klasztorze osiedliło się w sumie dziewiętnaście mniszek, w tym karmelitanki, wizytki i dominikanki, a także benedyktynki z Radomia, Lwowa, Łomży i Staniątek. O ile niektóre przeniesienia wynikały z indywidualnych próśb, o tyle wzrost migracji w XIX w. był efektem rosyjskiej polityki wypierania katolickich zakonów. Nastąpiła również migracja zewnętrzna: dwadzieścia zakonnic wyjechało z Sandomierza do innych klasztorów, a siedem nowicjuszek przerwało okres próbny.

W XVII-XVIII w. populacja klasztoru wahała się między 30 a Sothen, a w XIX w. systematycznie spadała. W 1803 r. było trzydzieści zakonnic, ale w 1889 r. już tylko dziewięć. Nowicjuszki w XVII-XVIII wieku miały średnio od 18 do 20 lat, choć największą grupę stanowiły szesnastolatki, a następnie dziewczęta w wieku od dziewiętnastu do dwudziestu lat. W pierwszej połowie XIX wieku przeciętna nowicjuszka miała dwadzieścia trzy lata; w drugiej połowie tego stulecia jej wiek wzrósł do dwudziestu siedmiu lat. Większość z nich pochodziła z rodzin szlacheckich. Chociaż można było również znaleźć córki mieszczan, nie ma dowodów na to, że jakakolwiek dziewczyna pochodziła z chłopstwa. Dość często (12% nowicjuszek) nowicjuszkami były siostry; w jednym przypadku zakonnicami zostały trzy dziewczęta z rodziny. Sandomierskim klasztorem rządziło dziewiętnaście opatek, a w latach 1808-1809 przeorysza. Każda z nich była wybierana w uroczystych wyborach, nadzorowanych przez księży specjalnie wyznaczonych przez biskupa. Opatka była odpowiedzialna za prowadzenie wspólnoty klasztornej zgodnie z jej regułą i za podtrzymywanie jej życia duchowego. Miała również prawo do dokonywania wszelkich nominacji w ramach wspólnoty. Urząd zastępczyni opatki sprawowała przeorysza, której pomagała podprzeorysza

Oboje zarządzały nieruchomościami klasztoru. Finanse klasztorne były w rękach siostry podskarbiny, podczas gdy siostrze kustoszce powierzono sprawy dyscypliny i kontroli. Inną ważną funkcją była siostra sekretarka. Była ona również strażniczką reguły, a także zajmowała się oficjalną korespondencją i aktualizacją kroniki klasztornej. Brama klasztorna była otwierana i zamykana przez siostrę odźwierną; utrzymanie domu należało do siostry dyspensatorki, która korzystała z pomocy zakrystianów, celarii i personelu refektarza. Nieco inną funkcję w życiu wspólnoty pełniły mistrzynie, po jednej dla każdej z następujących grup - świeckich dziewic, nowicjuszek, renowantek i mniszek profesek. Kościołem i zakrystią opiekowała się siostra zakrystianka; śpiew liturgiczny był utrzymywany na wysokim poziomie przez precentorkę i jej chórzystki. Każda mniszka miała swoje miejsce w strukturze wspólnoty klasztornej: nawet jeśli nie pełniła żadnej funkcji niosącej ze sobą większą odpowiedzialność, zawsze była zajęta taką czy inną pracą. Żaden członek wspólnoty klasztornej nie pozostawał bezczynny.

Bibliografia

  1. Borkowska M., Życie codzienne w polskich klasztorach żeńskich XVII-XVI1I w., Warszawa 1996. [Google Scholar]
  2. Górski K. , Zarys dziejów duchowości w Polsce, Kraków 1986. [Google Scholar]
  3. Górski K., M[atka] Magdalena Mortęska i jej rola w reformie trydenckiej w Polsce, N P l.34: 1971. [Google Scholar]
  4. Szylar A. , Kościół iw. Michała w Sandomierzu . Fundacja i dzieje świątyni do kasaty klasztoru benedyktynek w 1903 r., NP t. 99:2003. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.