Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 137 (2022): Nasza Przeszłość

Artykuły

Drzewo Jessego i treści pasyjne w nastawie ołtarza Krzyża Świętego w kościele podominikańskim w Klimontowie

DOI: https://doi.org/10.52204/np.2022.137.145-176  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.06.2022

Abstrakt

W artykule zostały przedstawione zagadnienia dotyczące interpretacji proroctwa Izajasza (11, 1 – 3) w dziełach sztuki religijnej. Jednym z tych dzieł jest ołtarz w kościele obecnie podominikańskim w miejscowości Klimontów koło Sandomierza. Miejscowość należała do rodu Ossolińskich od XV wieku. W 1 poł. XVII w. w Klimontowie powstał kościół i klasztor dominikanów. W ołtarzu wykonanym około połowy XVII wieku znajduje się rzeźbione w drewnie i pozłacane Drzewo Jessego. Wyobrażenie Drzewa Jessego otacza główną część ołtarza. Zostały w niej przedstawione treści pasyjne (od góry: Chusta św. Weroniki, Sąd nad Jezusem, krucyfiks). Autor artykułu omawia treści znaczeniowe poszczególnych części ołtarza. Podkreśla, że nie zostały w nim ukazane treści dotyczące Najświętszej Maryi Panny – które występują w innych przedstawieniach Drzewa Jessego. W ołtarzu została zrealizowana idea: zapowiedź – spełnienie (wydarzenie z Nowego Testamentu jest wypełnieniem tego, co zostało zapowiedziane w Starym Testamencie). W tym przypadku Drzewo Jessego (genealogia Chrystusa) zapowiada Zbawiciela z rodu Dawida. Jest on królem, który tryumfuje z krzyża.

Bibliografia

  1. [Ambroży] Ambroise de Milan, Traité sur l’Évangile de S. Luc, texte latin, introduction, traduction et notes de G. Tissol, SCh, 45, Paris 1956. [Google Scholar]
  2. [Ambroży] Św. Ambroży, Wykład Ewangelii według św. Łukasza, przeł. W. Szołdrski, PSP, t. 16, Warszawa 1977. [Google Scholar]
  3. [Ambroży] Św. Ambroży, Wykład Ewangelii według św. Łukasza, przeł. W. Szołdrski, Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy, t. 16, Warszawa 1977. [Google Scholar]
  4. [Hieronim] S. Hieronymus, Commentariorum in Esaiam libri XII – XVIII, ed. M. Adriaen, CCSL, t. 73A, Turnholti 1963. [Google Scholar]
  5. [Hieronim] S. Hieronymus, Commentariorum in Matthaeum libri, ed. D. Hurst, M. Adriaen, CCSL, t. 77, Turnholti 1963. [Google Scholar]
  6. Beda Venerabilis, De Tabernaculo, ed. D. Hurst, CCSL, t. 119A, Turnholti 1969, s. 1 – 139. [Google Scholar]
  7. Beda, O przybytku. De tabernaculo, fragment tłum. w: A. Bober, Anglia. Szkocja. Irlandia. Teksty źródłowe do historii Kościoła i patrystyki I – IX w., Lublin 1991, s. 48 – 49. [Google Scholar]
  8. Beda, O przybytku. De tabernaculo, fragment tłum. w: A. Bober, Anglia. Szkocja, Irlandia. Teksty źródłowe do historii Kościoła i patrystyki I – IX w., Lublin 1991. [Google Scholar]
  9. Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599, transkrypcja typu „B” oryginalnego tekstu z XVI w. i wstępy J. Frankowski, Prymasowska Seria Biblijna, Warszawa 1999. [Google Scholar]
  10. Ewangelia według św. Łukasza. Wstęp – Przekład z oryginału – Komentarz, oprac. F. Gryglewicz, Pismo Święte Nowego Testamentu, red. E. Dąbrowski, F. Gryglewicz, t. 3 cz. 3, Poznań – Warszawa 1974. [Google Scholar]
  11. Ewangelia według św. Mateusza. Wstęp – Przekład z oryginału – komentarz, oprac. J. Homerski, Pismo Święte Nowego Testamentu, red. E. Dąbrowski, F. Gryglewicz, t. 3 cz. 1, Poznań – Warszawa 1979. [Google Scholar]
  12. Hieronim ze Strydonu, Komentarz do Ewangelii według św. Mateusza, przeł. J. Korczak, ZMT, t. 46, Kraków 2008. [Google Scholar]
  13. Isidorus Hispalensis, De ortu et obitu Patrum, introducción, edición crítica y traducción por C. Chaparro Gómez, Auteurs Latins du Moyen Âge. Les Belles Lettres, Paris 2012. [Google Scholar]
  14. Księga Izajasza I. 1 – 39. Wstęp – Przekład z oryginału – Komentarz, oprac. L. Stachowiak, Pismo Święte Starego Testamentu, red. L. Stachowiak, t. 9, cz. 1, Poznań 1996. [Google Scholar]
  15. Liber de ortu et obitu patriarcharum, ed. J. Carracedo Fraga, CCSL, t. 108E, Turnholti 1996. [Google Scholar]
  16. Pismo święte Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem, opracował zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Towarzystwa Świętego Pawła, Częstochowa 2009. [Google Scholar]
  17. Bania Z., Kolegiata w Klimontowie – jak naśladowano architekturę rzymską i jak się kojarzyła Bazylika Św. Piotra na Watykanie, w: Studia nad sztuką Renesansu i Baroku, t. 10. Programy ideowe w przedsięwzięciach artystycznych w XVI – XVIII wieku, red. J. Rolska – Boruch, Lublin, s. 35 – 44. [Google Scholar]
  18. Biernacka M. Niepokalane Poczęcie w: M. Biernacka, T. Dziubecki, H. Graczyk, J. S. Pasierb, Maryja Matka Chrystusa, Ikonografia Nowożytnej Sztuki Kościelnej w Polsce, red. J. S. Pasierb. T. 1. Nowy Testament, Warszawa 1987, s. 27 - 93 [Google Scholar]
  19. Błaszczyk J., Wyobrażenie Drzewa Jessego w sztuce średniowiecznej, w: Wielkopolska – Polska – Europa. Studia dedykowane Alicji Karłowskiej – Kamzowej, red. J. Wiesiołowski, współpraca J. Kowalski, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział Nauk o Sztuce. Prace Komisji Historii Sztuki, Poznań 2006, t. 34, s. 237 – 258. [Google Scholar]
  20. Bochnak A., Kolegiata Świętego Józefa w Klimontowie, Kraków 1925. [Google Scholar]
  21. Braida F., L’invention iconographique du songe de l’Arbre de Jessé, w: Le rêve médiéval, red. A. Corbellari, J. – Y. Tilliette, Recherches et Rencontres. Publications de la Faculté des Lettres de l’Université de Genève, 25, Genève 2007, s. 137 – 171. [Google Scholar]
  22. Corblet J., Etude iconographique sur l’arbre de Jessé, Paris 1860. [Google Scholar]
  23. Davy M. – M., Symbolika romańska (XII w.), przeł. K. Wakar, La Nouvelle Marianne. Nowa Marianna, Warszawa 2001. [Google Scholar]
  24. Domasłowski J., Karłowska – Kamzowa A., Kornecki M., Małkiewiczówna H., Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce, Poznań 1984. [Google Scholar]
  25. Droga krzyżowa. Dzieje nabożeństwa i antologia współczesnych tekstów, oprac. J. J. Kopeć, Poznań 1975. [Google Scholar]
  26. Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku. T. 1. Małopolska, cz. 1. Wiek XV – XVI, red. A. Kawecka – Gryczowa, Wrocław – 1983. [Google Scholar]
  27. Dziubecki T., Ikonografia Męki Chrystusa w nowożytnym malarstwie kościelnym w Polsce, Warszawa 1996. [Google Scholar]
  28. Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, przeł. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Warszawa 1990. [Google Scholar]
  29. Frey – Stecowa B., Ryciny w Officium Beatae Mariae Virginis z antwerpskiej oficyny wydawniczej „Officina Plantiniana” i ich recepcja w sztuce polskiej XVII wieku, w: Inspiracje grafiką europejską w sztuce polskiej. Czasy nowożytne, red. K. Moisan – Jabłońska, K. Ponińska, Warszawa 2010, s. 79 – 99. [Google Scholar]
  30. Genealogia, oprac. W. Dworzaczek, Warszawa 1959. [Google Scholar]
  31. Gadomski J., Wit Stwosz w Krakowie – pytania bez odpowiedzi, w: Wokół Wita Stwosza. Wystawa w Muzeum Narodowym w Krakowie marzec – maj 2005, red. D. Horzela, A. Organisty, Kraków 2004, s. 19 – 29. [Google Scholar]
  32. Goetel – Kopffowa M., Konarski Jan, w: Polski słownik biograficzny, t. 13, Wrocław – Warszawa – Kraków 1967 – 1968, s. 458 – 461. [Google Scholar]
  33. Graboś E., Malowidła w klasztorze Ojców Dominikanów w Klimontowie, „Zeszyty Sandomierskie”, 4(1997) nr 6, s. 41 – 45. [Google Scholar]
  34. Graboś E. Tajemnice klasztoru na wzgórzu, w: E. Niebelski, W dobrach Ossolińskich. Klimontów i okolice, Klimontów 1999, s. 111 – 136. [Google Scholar]
  35. Guerreau – Jalabert A., L’arbre de Jessé et l’ordre ecclésiastique de la parenté, w: Marie. Le culte de la Vierge dans la societé médiévale, red. D. Iogna – Prat, E. Palazzo, D. Russo, Paris 1996, s. 137 – 170. [Google Scholar]
  36. Heuschen J., Burkard J., Stammbaum Jesu, w: Bibel Lexikon, kol. 1633 – 1635. [Google Scholar]
  37. Jażdżewski K., Biblia Henrykowska IF 13 i Psałterz trzebnicki IF 440. Dzieła kaligraficzne cystersa lubiąskiego z l. 1238 – 1245, „Studia Źródłoznawcze”, 25(1980), s. 109 – 119. [Google Scholar]
  38. Jemielity W., Brok, w: Encyklopedia Katolicka (KUL), t. 2, Lublin 1985, kol. 1087. [Google Scholar]
  39. Johnson J. R., The Tree of Jesse Window od Chartres: Laudes regiae, „Speculum. A Journal of Mediaeval Studies”, 36(1961) nr 1, s. 1 – 22. [Google Scholar]
  40. Jurkowlaniec G., Chrystus Umęczony. Ikonografia w Polsce od XIII do XVI wieku, Warszawa 2001. [Google Scholar]
  41. Kalinowski L., Virga versatur. Uwagi na temat ikonografii witraży romańskich z Arnstein nad rzeką Lahn, w: tegoż, Speculum artis. Treści dzieła sztuki średniowiecza i renesansu, Warszawa 1989, s. 603 – 633. [Google Scholar]
  42. Karłowska – Kamzowa A., Malarstwo śląskie 1250 – 1450, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1979. [Google Scholar]
  43. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 3. Województwo kieleckie, z. 11. Powiat sandomierski, oprac. J. Łoziński, T. Przypkowski, Warszawa 1962. [Google Scholar]
  44. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5. Województwo poznańskie, red. T. Ruszczyński, A. Sławska, z. 15. Powiat obornicki, oprac. J. Galicka, J. Kaczorowska, H. Sygietyńska, Warszawa 1965. [Google Scholar]
  45. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 7. Województwo opolskie, z. 13. Powiat raciborski, oprac. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1967. [Google Scholar]
  46. Kiciński S., Życie codzienne dominikanów w Klimontowie u schyłku XVII i w początkach XIX stulecia, w: Kościół katolicki w Małopolsce w średniowieczu i we wczesnym okresie nowożytnym, red. W. Kowalski, J. Muszyńska, Kielce – Gdańsk 2001, s. 115 – 149. [Google Scholar]
  47. Klapisch – Zuber Ch., L’Arbre des familles, Paris 2003. [Google Scholar]
  48. Kobielus S., Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory, Warszawa 2000. [Google Scholar]
  49. Kopeć J. J., Droga krzyżowa, w: Encyklopedia Katolicka (KUL), t. 4, Lublin 1983, kol. 215 – 221. [Google Scholar]
  50. Kopeć J. J., Męka Pańska w religijnej kulturze polskiego średniowiecza. Studium nad pasyjnymi motywami i tekstami liturgicznymi, Textus et Studia Historiam Theologiae in Polonia Exciltae Spectantia Warszawa 1975. [Google Scholar]
  51. Kozioł A., Angelus Silesius, Bernhard Rosa i Michael Willmann, czyli sztuka i mistyka na Śląsku w czasach baroku, Wrocław 2006. [Google Scholar]
  52. Kozioł A., Rysunki Michaela Willmanna (1630 – 1706), Wrocław 2000. [Google Scholar]
  53. Kuczman K., Samek J., Drzewo Jessego, w: Encyklopedia katolicka (KUL), t. 4, Lublin 1983, kol. 247 – 250. [Google Scholar]
  54. Kukliński W., Miasto prywatne Klimontów i jego kościoły, Sandomierz 1911. [Google Scholar]
  55. Langkammer H., Boże Narodzenie w świetle Nowego Testamentu, Bibliotheca Biblica, red. M. Rosik. Wrocław 2011 [Google Scholar]
  56. Ligtenberg R., Die Genealogie von Christus in de Beeldende Kunst der Middeleeuwen, Voornamelijk van het westen, „Oudheikundig Jaarboek”, 9(1929), s. 3 – 54 [Google Scholar]
  57. Lohfink N., Geschlechtsregister, w: Bibel Lexikon, red. H. Haag, Einsideln – Zürich – Köln 1986, kol. 574 – 576. [Google Scholar]
  58. Malarstwo gotyckie w Polsce, red. A. S. Labuda, K. Seconiska, współpraca A. Włodarek i inni, t. 1 – 3, Dzieje Sztuki Polskiej, t. 2, cz. 3, Warszawa 2004. [Google Scholar]
  59. Mâle E., L’art. Religieux du XIIe siècle en France, Paris 1928. [Google Scholar]
  60. Mâle E., L’art. Religieux de la fin du Moyen Âge en France. Etude sur l’iconographie du Moyen Âge et sur ses sources d’inspiration, Paris 1995. [Google Scholar]
  61. Mandranges E., Mandranges J., L’Arbre de Jessé. De la racine à l’esprit, Gémenos 2007. [Google Scholar]
  62. Muczkowski J., Zbiór odcisków drzeworytów w różnych dziełach polskich w XVI i XVII wieku odbitych, a teraz w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego zachowanych, Kraków 1849. [Google Scholar]
  63. Niebelski E., Dominikanie w Klimontowie Sandomierskim (1613 – 1901), w: Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 6, red. L. Michalska – Bracha, B. Wojciechowska, Kielce 2005, s. 83 – 99. [Google Scholar]
  64. Niebelski E., Klimontów, miasto prywatne rodu Ossolińskich 1240 – 1990, Klimontów 1993. [Google Scholar]
  65. Niebelski E., W dobrach Ossolińskich. Klimontów i okolice, Klimontów 1999. [Google Scholar]
  66. Pieradzka K., Jadwiga (zm. 1339), królowa Polski, żona Władysława Łokietka, w: Polski słownik biograficzny, t. 10, Wrocław – Warszawa – Kraków 1962 – 1964, s. 290 – 291. [Google Scholar]
  67. Rozanow Z., E. Smulikowska, Zabytki sztuki Jasnej Góry. Architektura, rzeźba, malarstwo, Katowice 2009. [Google Scholar]
  68. Rupiewicz R., Sąd nad Jezusem. Studium ikonografii oraz źródeł od chrześcijańskiego antyku do nowożytności, Warszawa 2018. [Google Scholar]
  69. Samek J., Polskie złotnictwo, Wrocław – 1988. [Google Scholar]
  70. Samek J., Problem aktualności tematu Drzewo Jessego w sztuce polskiej wieku siedemnastego (z zagadnień ikonograficznych w rzemiośle artystycznym), w: Prace z Historii Sztuki, z. 11, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Warszawa 1973, 339, s. 45 – 61. [Google Scholar]
  71. Samek J., Res – imagines. Ze studiów nad rzemiosłem artystycznym czasów nowożytnych w Polsce (lata 1600 – 1800), „Rocznik Historii Sztuki”, 8(1970), s. 197 – 248. [Google Scholar]
  72. Samek J., Zapomniane źródło inspiracji predelli ołtarza Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie, „Folia Historiae Artium”, 15(1979), s. 25 – 40. [Google Scholar]
  73. Schiller G., Ikonographie der christlichen Kunst, t. 1, Güsterlach 1966. [Google Scholar]
  74. Skubiszewski P., Malarstwo karolińskie i przedromańskie, Malarstwo europejskie w średniowieczu, 1, Warszawa 1973. [Google Scholar]
  75. Smulikowska E., Skarbiec Jasnogórski – narodu skarbnica, w: Jasnogórska Bogarodzica 1382 – 1982, red. J. Majdecki, Warszawa 1987, s. 85 – 152. [Google Scholar]
  76. Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, red. M. Walicki, t. 1, Dzieje Sztuki polskiej, t. 1, Warszawa 1971. [Google Scholar]
  77. Tabor D., Iluminacje cysterskich kodeksów śląskich XIII wieku, Kraków 2004. [Google Scholar]
  78. Thérel M. – L., Comment la patrologie peut éclairer l’archeologie? A propos de l’Arbre de Jessé et des statues-colonnes de Saint – Denis, „Cahiers de Civilisation Médiévale”, 6(1963), s. 145 – 158. [Google Scholar]
  79. Vlaamse Kunst van de oovsprong tot heden, red. H. Liebaers, V. Vermeersch, Atwerpen 1990. [Google Scholar]
  80. Watson A., The Early Iconography of the Tree of Jesse, Oxford – London 1934. [Google Scholar]
  81. Wąsowicz H., Kalendarz ksiąg liturgicznych Krakowa do połowy 16 wieku, Lublin 1995 [Google Scholar]
  82. Wirth J., L’image à l’époque romane, Paris 2005. [Google Scholar]
  83. Witkowska A., Nastalska – Wiśnicka J., Ku ozdobie i obronie Rzeczypospolitej. Maryjne miejsca święte w drukach staropolskich, Lublin 2013. [Google Scholar]
  84. Zub J., Klimontów – kolegiata, klasztor dominikański, Tarnobrzeg 2001. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.