Skip to main navigation menu Skip to main content Skip to site footer
Nasza Przeszłość

Vol. 125 (2016): Our Past

Articles

Provostrie hospitals - basic type of Polish medieval hospitals

  • Marian Surdacki
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2016.125.5-53  [Google Scholar]
Published: 2016-06-30

Abstract

Together with the adoption of Christianity by Mieszko I there appeared in Poland institutions and forms of social life previously introduced by the Church in Western Europe. Among the most important institutions, along with various types of schools, were hospitals. Until the times of Enlightenment they constituted the basic and most important type of care institutions and acted mostly as almshouses. Until the end of the 13th century hospitals in Poland were run by religious orders, primarily by monastic ones (Benedictines, Cistercians), later Canon orders and Military and Hospitals orders (the Order of the Holy Spirit, Knights of the Cross with the Red Star, Canons Regular of St. Augustine, Order of the Holy Sepulchre, Joannites, German Knights of the Cross). Along with the establishment of dioceses and cathedrals some cathedral, episcopal and collegiate hospitals were created. A turning point in the development of Polish Medieval hospital service was the emergence of provostrie hospitals in larger cities at the turn of the 13th and 14th centuries. These were institutions consisting of two integrally connected elements (buildings): a hospital church and an almshouse. Church service was performed by the Hospital Chaplain, the so called provost, and the hospital and its benefice were run by two officials delegated by the city – provisors. The hospitals – mostly dedicated to the Holy Spirit – were located on the outskirts of the city or outside the city walls. Usually they had several inmates: mostly the old, the poor, the crippled, orphans and the sick. In the 14th and 15th century provostrie hospitals underwent the process of the so called communalisation, that is becoming greatly dependent on the municipal authorities. The last two hundred years of the Middle Ages constituted the peak of development of provostrie hospitals, however most of them still existed in the Modern Period.

References

  1. Bogucka M., Organizacja szpitalnictwa w Gdańsku w XVI-XVII wieku, [w:] Szpitalnictwo w dawnej Polsce, red. M. Dąbrowska, J. Kruppé, Warszawa 1998, s. 45-54. [Google Scholar]
  2. Budzyński Z., Dzieje opieki społecznej w ziemi przemyskiej i sanockiej (XV-XVIII), Przemyśl-Kraków 1987. [Google Scholar]
  3. Budzyński Z., Szpitale miejskie na terenie ziemi przemyskiej u schyłku średniowiecza, „Rocznik Przemyski”, 24-25, 1986, s. 129-148. [Google Scholar]
  4. Czaja R., Nawrolski T., Pierwotny Elbląg. Tworzenie miejskiego zespołu osadniczego, [w:] Historia Elbląga, red. S. Gierszewski, A. Groth, t. 1 (do 1466 r), Gdańsk 1993, s. 61-130. [Google Scholar]
  5. Czaja R., Rozwój szpitali miejskich w państwie Zakonu Krzyżackiego w Prusach, [w:] Szpitalnictwo w dawnej Polsce, red. M. Dąbrowska, J. Kruppé, Warsza-wa 1998, s. 135-144. [Google Scholar]
  6. Czarciński I., Kultura, [w:] Historia Elbląga, red. S. Gierszewski, A. Groth, t. 1 (do 1466 r), Gdańsk 1993, s. 204-236. [Google Scholar]
  7. Derwich, Mnisi w polskim mieście średniowiecznym, [w:] Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa 2002, s. 143-160. [Google Scholar]
  8. Długokęcki W., Szpitalnictwo i bractwa elbląskie, [w:] Historia Elbląga, t. 2, cz. 1 (1466-1626), red. A. Groth, Gdańsk 1996, s. 160-172. [Google Scholar]
  9. Dola K., Opieka społeczna i zdrowotna w Głogowie do czasów pruskich (1942), [w:] Misericordia et veritas. Księga pamiątkowa ku czci księdza biskupa Wincentego Urbana, red. J. Mandziuk, J. Pater, Wrocław 1986, s. 113-146. [Google Scholar]
  10. Dola K., Opieka społeczna Kościoła, [w:] Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. I, cz. 1, Poznań-Warszawa 1974. [Google Scholar]
  11. Dola K., Szpitale w średniowiecznej Polsce pod zarządem kościelnym, [w:] Studia i Materiały, Rzym 1972, s. 173-212. [Google Scholar]
  12. Dola, Szpitale średniowieczne Śląska. Funkcjonowanie, „Rocznik Teologicz-ny Śląska Opolskiego”, 2, 1970, s. 177-208. [Google Scholar]
  13. Dola K., Szpitale średniowieczne Śląska. Rozwój historyczny, „Rocznik Teo-logiczny Śląska Opolskiego”, 1, 1968, s. 239-292. [Google Scholar]
  14. Dubas-Urwanowicz E., Fundacje kościołów i klasztorów grodzieńskich do XVIII wieku, [w:] Fundacje i fundatorzy w średniowieczu i epoce nowo-żytnej, red. E. Opaliński, T. Wiślicz, Warszawa 2000, s. 130-141. [Google Scholar]
  15. Falkowski G., Dzieje toruńskiego szpitala św. Ducha w średniowieczu, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 27, 1779, nr 1, s. 3-15. [Google Scholar]
  16. Fankidejski J., Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej diecezji chełmińskiej podług urzędowych akt kościelnych, Pelplin 1880. [Google Scholar]
  17. Góralski Z., Szpitale na Lubelszczyźnie w okresie przedrozbiorowym, War-szawa-Łódź 1982. [Google Scholar]
  18. Grzegorz M., Szpitalnictwo w państwie krzyżackim w Prusach, „Archiwum Historii Medycyny”, 37, 1974, z. 2, s. 129-148. [Google Scholar]
  19. Guldon Z., Kowalski W., Szpitale w województwie sandomierskim w drugiej połowie XVII wieku, „Nasza Przeszłość”, 84, 1995, s. 81-134. [Google Scholar]
  20. Jabłońska A., Funkcje społeczne parafii archidiakonatu gnieźnieńskiego w XVII wieku, Kielce 2013. [Google Scholar]
  21. Jabłońska A., Szpital Świętego Ducha i Świętego Leonarda w Opocznie na przełomie średniowiecza i nowożytności, „Między Wisła i Pilica. Studia i Materiały Historyczne”, 7, 2006, s. 31-50. [Google Scholar]
  22. Karpiński A., Pauperes. O mieszkańcach Warszawy XVI i XVII wieku, War-szawa 1983. [Google Scholar]
  23. Kasabuła T., Ignacy Massalski biskup wileński, Lublin 1998. [Google Scholar]
  24. Klebowicz G., Organizacja parafialna diecezji przemyskiej obrządku łaciń-skiego w XIV-XVI wieku, Lublin 2013. [Google Scholar]
  25. Klonder, Wyżywienie w szpitalach Elbląga w pierwszej połowie XVII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 36, 1988, nr 2, s. 448-468. [Google Scholar]
  26. Kłoczowski J., Zakony na ziemiach polskich w wiekach średnich, w: Kościół w Polsce. Średniowiecze, t. 1, red. J. Kłoczowski., Kraków 1966, s. 375-581. [Google Scholar]
  27. Kopiczko, Szpitalnictwo na Warmii w XVI – XVIII wieku, w: Szpitalnictwo w dawnej Polsce, red. M. Dąbrowska, J. Kruppé, Warszawa 1998, s. 97-107. [Google Scholar]
  28. Kopiczko A., Ustrój i organizacja diecezji warmińskiej w latach 1525-1772, Olsztyn 1993. [Google Scholar]
  29. Korpalska W. K., Sześć wieków opieki zdrowotnej w Bydgoszczy, Toruń 2008. [Google Scholar]
  30. Korpalska W.K., Szpitale Bydgoszczy do końca XVIII wieku, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny”, 62, 1999, z. 4, s. 33-39. [Google Scholar]
  31. Krętosz J., Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od XV wieku do 1772 roku, Lublin 1986. [Google Scholar]
  32. Królik L., Organizacja diecezji łuckiej i brzeskiej od XVI do XVIII wieku, Lublin 1983. [Google Scholar]
  33. Kruppé J., Szpital kapitulny świętego Ducha we Fromborku, w: Szpitalnictwo w dawnej Polsce, red. M. Dąbrowska, J. Kruppé, Warszawa 1998, s. 185-201. [Google Scholar]
  34. Kumor B., Altaria, [w:] „Encyklopedia Katolicka”, t. I, Lublin 1985, kol. 387-389. [Google Scholar]
  35. Kumor, Kamieńska diecezja, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 8, Lublin 2000, kol. 492-493. [Google Scholar]
  36. Kumor B., Początki organizacji parafialnej na ziemiach polskich, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne KUL”, 5, 1959, s. 103-115. [Google Scholar]
  37. Kumor B., Szpitalnictwo w Sądecczyźnie w okresie przedrozbiorowym, „Rocznik Sądecki”, 10, 1969, s. 221-263. [Google Scholar]
  38. Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie, Wilno 1912. [Google Scholar]
  39. Luboński J., Monografia historyczna miasta Radomia, Radom 1937. [Google Scholar]
  40. Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościołów, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów do-broczynnych dawnej diecezji poznańskiej, t. 1, Poznań 1958. [Google Scholar]
  41. Maciejowski B., Epistola pastoralis […] 1601. [Google Scholar]
  42. Mandziuk J., Historia Kościoła Katolickiego na Śląsku. Średniowiecze, t. 1, cz. 2, Warszawa 2004. [Google Scholar]
  43. Mandziuk J., Opieka społeczna Kościoła katolickiego na Śląsku do czasów pruskich (1742), „Resovia Sacra”, 8, 2001, s. 129-166. [Google Scholar]
  44. Męczkowski W., Prowizorowie szpitalni w dawnej Polsce. Przyczynek do dziejów magistratury naszej, „Przegląd Historyczny”, t. 5, 1907, s. 81-93, 229-242, 384-394. [Google Scholar]
  45. Mika N., Bożogrobcy raciborscy w średniowieczu, [w:] Klasztor w mieście średniowiecznym i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Wrocław-Opole 2000, s. 419-426. [Google Scholar]
  46. Molenda D., Opieka zdrowotna i społeczna górników olkuskich w XV-XVIII wieku, [w:] Szpitalnictwo w dawnej Polsce, red. M. Dąbrowska, J. Kruppé, Warszawa 1998, s. 55-67. [Google Scholar]
  47. Morawski M., Monografia Włocławka, Włocławek 1933. [Google Scholar]
  48. Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2: Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, Poznań 1964. [Google Scholar]
  49. Oliński P., Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średnio-wiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo), Toruń 2008. [Google Scholar]
  50. Opas T., Dawne szpitale województwa lubelskiego w świetle materiałów lu-stracyjnych z lat 1790-1791, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 20, 1972, z. 2, s. 267-282. [Google Scholar]
  51. Paglia V., Storia dei poveri, Milano 1994. [Google Scholar]
  52. Partyka W., Opieka społeczna w Ordynacji Zamojskiej w XVII-XVIII wieku, Lublin 2008. [Google Scholar]
  53. Pazzini A., L’ospedale nei secoli, Roma 1958. [Google Scholar]
  54. Prucnal D., Szpital przy kościele Ducha Świętego w Lublinie w latach 1419-1655, Lublin 2005. [Google Scholar]
  55. Skrobacki A., Najstarszy na Warmii polski regulamin szpitalny, [w:] „Komu-nikaty Mazursko-Warmińskie”, 1977, nr 3, s. 447-454. [Google Scholar]
  56. Słoń M., Fundacje szpitalne władz komunalnych jako centra kultu miejskiego, [w:] Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa 2002, s. 361-373. [Google Scholar]
  57. Słoń M., Problem fundacji szpitala w średniowieczu. Przykład Wrocławia, [w:] Fundacje i fundatorzy w średniowieczu i epoce nowożytnej, red. E. Opaliński, T. Wiślicz, Warszawa 2000, s. 74-90. [Google Scholar]
  58. Sołtyszewski S., Geneza instytucji witrykusów w polskim ustawodawstwie synodalnym, „Prawo Kanoniczne”, 2, 1959. [Google Scholar]
  59. Sossala J., Przyczynki do historii krzyżowców z czerwoną gwiazdą, „Nasza Przeszłość”, 23, 1966, s. 299-237. [Google Scholar]
  60. Staniszewski P., Szpitalnictwo kościelne w archidiakonacie łęczyckim i ło-wickim do 1795 roku, Warszawa 2004. [Google Scholar]
  61. Surdacki M., Edukacja i opieka w Urzędowie XV-XVIII wiek, Lublin 2004. [Google Scholar]
  62. Surdacki M., Opieka społeczna w Wielkopolsce zachodniej w XVII-XVIII wieku, Lublin 1992. [Google Scholar]
  63. Surdacki M., Szpital św. Ducha i Leonarda w Urzędowie w XV-XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny”, 112, 2004, nr 2, s. 7-35. [Google Scholar]
  64. Surdacki M., Urzędów w XVII i XVIII wieku. Miasto – Społeczeństwo – Życie codzienne, Lublin, 2007. [Google Scholar]
  65. Surdacki M., Ustrój polskich szpitali potrydenckich, „Roczniki Humani-styczne”, 48, 2000, z. 2, s. 543-560. [Google Scholar]
  66. Szarszewski A., Ordynacje i instrukcje szpitala św. Łazarza, Szpitala na Zapleczu oraz Domu dla Chorych Zakaźnie w Gdańsku XVII–XVIII w. To-ruń 2005. [Google Scholar]
  67. Szarszewski A., Ordynacje i statuty szpitali gdańskich XV-XIX w., Toruń 2004. [Google Scholar]
  68. Szczygieł R., Lokacja miasta na prawie niemieckim i jego dzieje w czasach jagiellońskich, w: Dzieje Urzędowa, red. R. Szczygieł, M. Surdacki, Lu-blin – Urzędów 2011, s. 55-100. [Google Scholar]
  69. Wachholz L., Szpitale krakowskie 1220-1920, t. 1, Kraków 1921. [Google Scholar]
  70. Weiss A., Diecezja lubuska, w: Encyklopedia Katolicka, t. 11, Lublin 2006, kol. 84-91. [Google Scholar]
  71. Weiss A., Organizacja diecezji lubuskiej w średniowieczu, „Studia Kościel-no-Historyczne”, 1, 1977. [Google Scholar]
  72. Wiesiołowski J., Poznańskie szpitale i ich kaplice w świetle wizytacji ks. Roga-lińskiego, w: Szpitale. Kronika miasta Poznania, 2007, nr 4, s. 7-18. [Google Scholar]
  73. Wiśniowski E., Rozwój organizacji parafialnej w Polsce do czasów reforma-cji, w: Kościół w Polsce. Średniowiecze, t. 1, red. J. Kłoczowski., Kraków 1966, s. 237-272. [Google Scholar]
  74. Wółkiewicz E., Formy dobroczynności w miastach śląskich w średniowieczu, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 58, 2010, nr 2, s. 211-230. [Google Scholar]
  75. Zachorski W., Pierwsze szpitale wileńskie, Wilno 1925. [Google Scholar]
  76. Acta Visitationum decanatuum: Urzędoviensis, zawichostensis et Opatowiensis ad Archidiaconatum zawichostensem pertinentium authritate R. D. Jacobi za-dzik episcopi Cracoviensis Anno Domini 1637 (AKap.Mkr, AVCap 44). [Google Scholar]
  77. Visitatio externa archidiaconatus zawichostensis anno Domini 1689 in octo-bre et novembre et decembre expedita (cecanatus: Urzędów, zawichost et Opatów), in cuia iura ecclesiarum – proventus Parochorum – un cum de-scriptionibus ecclesiarum et aedificorum noviter et ante extructorum con-notata demonstrantur noviter et ante extructorum connotata demonstran-tur, per R. D. Christophorum de Dębiński, canonicum et officialem San-domieriensem – praepositus itum Iłżensem (AKMKr, AV 66). [Google Scholar]
  78. Visitatio interna et externa archidiaconatus zawichostensis, tres urzędowien-sis, zawichstensis, opatowiensis decanatus in se consistenstis [...] per ni-colaum Złotnicki [...] in anno 1718 mensibus novembris et decembris in-choata ac in anno sequenti 1919 feliciter continuata (AKap.Mkr., AVCap, 1592). [Google Scholar]
  79. APL, KmU, Liber variorum inscriptionum civilium 1784-1808 […] (Archi-wum Państwowe w Lublinie, Księgi miasta Urzędowa, Księga 6. [Google Scholar]
  80. Actus Visitationis Generalis Decanatus Urzędoviensis [...]Adalberto Lesz-czyc de Skarszewski Episcopo Hełmensi et Lublinensi peractae Anno Do-mini 1801 […] (AAL, Rep 60 A 186). [Google Scholar]
  81. Visitatio generalis in archidiaconatu Śremensi, decanatuum: Śremensis, Borcensis, Nowemestensis, et Costensis authoritatae Andreae Stanislai Młodziejowski episcopi Posnaniensis et per Josephum Łodzia Rogaliński, coadiutorem archidiaconi Śremensis Ano Domini 1777-1778 expedita (AAP, AV 32). [Google Scholar]
  82. Visitatio archidiaconatus Pszczevensis a M. De Iwanowice [...] tamquam subdelegato Felicis Pomorski archidiaconi Pszczevensis de consensu Lau-renti Goślicki episcopi Posnaniensis a. 1603-1607 (AAP, AV 3). [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.