Skip to main navigation menu Skip to main content Skip to site footer
Nasza Przeszłość

Vol. 117 (2012): Our Past

Articles

Sources for the history of parochial school system in Mazowsze (Mazovia) in the 18th and 19th century on the example of the parish in Cieksyn

  • Anna Witkowska
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2012.117.409-425  [Google Scholar]
Published: 2012-06-30

Abstract

The surviving sources for the history of parochial school system in Mazovia, both of church and state provenance, are diverse but also damaged and dispersed. Their analysis provides a picture of parochial school system, as well as political, economic, social and cultural conditions, which either stimulated or hampered education development process. The subject of elementary school system in the 18th and 19th century remains open for researchers. The high cognitive value of the subject is determined by fundamental changes in school system at that time, which lie at the basis of contemporary educational system. The reorganization of the school system termed as primary, elementary or – in former times – parochial, together with the introduction of new teaching programmes, textbooks and teaching staff undoubtedly constituted a process spread in time. It can very well be shown on the example of the parish in Cieksyn, which did not have an organized educational institution from the end of the 17th century until 1870. It is worth noticing, however, that in accordance with government acts the institution of School Supervision was created and an attempt at establishing an elementary school was made. Moreover, school issues were touched upon in various controlling and reporting documents of the parish activity, both on the church and state side. The lack of school did not mean the lack of education. The wealthiest landowners employed private teachers, the more affluent gentry and the richer peas-ants sent their children to neighboring schools. Pedagogical activity of the parish organist constituted an alternative form of schooling. A separate issue is the well organized educational system at that time among protestant population, which was numerous in the area of the parish.

References

  1. Archiwum do dziejów literatury i oświaty w Polsce, Kraków 1878–1939. [Google Scholar]
  2. Chyczewski J., Kolegiata pułtuska na tle kościelnego budownictwa mazowieckiego XV i XVI wieku, Warszawa 1936. [Google Scholar]
  3. Cieksyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 1, Warszawa 1880, s. 683–684. [Google Scholar]
  4. Dłużniewski K., Dzieje szkoły pułtuskiej od jej początku do roku 1782, [w:] Popis publiczny uczniów szkoły wojewódzkiej księży benedyktynów w Pułtusku, Warszawa 1821. [Google Scholar]
  5. Elementarz dla szkół parafialnych narodowych z roku 1785, wyd. Z. Kukulski, Lublin 1930. [Google Scholar]
  6. Graczyk W., Parafia Cieksyn w świetle wizytacji od końca XVII do połowy XIX wieku, s. 7–36, [w:] Kościół i parafia w Cieksynie, red. W. Graczyk, Cieksyn 2006. [Google Scholar]
  7. Grzybowski M. M., Struktura wyznaniowa ludności diecezji płockiej według spisu Adama Michała Prażmowskiego z 1817 r., „Notatki Płockie”, 1981, nr 1, s. 15–19. [Google Scholar]
  8. Grzybowski M. M., Szkolnictwo elementarne na Mazowszu Północnym na przełomie XVIII i XIX wieku w świetle wizytacji kościelnych (1764 – 1830), Płock 1987. [Google Scholar]
  9. Klarner I., Komisja Edukacji Narodowej na Mazowszu, „Rocznik Mazowiecki”, t. 6:1976, s. 265–298. [Google Scholar]
  10. Kucha R., Oświata elementarna w Królestwie Polskim w latach 1864 – 1914, Lublin 1982. [Google Scholar]
  11. Kunkel R. M., Architekt z Wenecji na szesnastowiecznym Mazowszu, s. 57–61, [w:] Kościół i parafia w Cieksynie, red. W. Graczyk, Cieksyn 2006. [Google Scholar]
  12. Kunkel R. M., Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa 2006. [Google Scholar]
  13. Kwolek J., Borukowski Jan z Bielina, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 2:1936, s. 354–356. [Google Scholar]
  14. Litak S., Edukacja początkowa w polskich szkołach w XIII – XVIII wieku, Lublin 2010. [Google Scholar]
  15. Litak S., Parafie w Rzeczpospolitej w XVI – XVIII w., Lublin 2004. [Google Scholar]
  16. Litak S., Z działalności szkolnej Michała Jerzego Poniatowskiego na Mazowszu, „Rozprawy z dziejów oświaty”, t. 25:1983. [Google Scholar]
  17. Łukaszewicz J., Historia szkół w Koronie i w Wielkim Księstwie Litewskim od najdawniejszych czasów do roku 1794, t. 1 – 4, Poznań 1849 – 1851. [Google Scholar]
  18. Łużniecka E., Architektura kościoła św. Doroty w Cieksynie, s. 63–73, [w:] Kościół i parafia w Cieksynie, red. W. Graczyk, Cieksyn 2006. [Google Scholar]
  19. Macias K., Śladami Marii Sienkiewiczówny, „Życie Nasielska”, 2006, nr 3, wkładka Notatnik Nasielski, 2006, nr 52, s. 1–2. [Google Scholar]
  20. Majewski D., Zasób Archiwum Diecezjalnego w Płocku, s. 155–170, [w:] Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego w Płocku, red. W. Graczyk, Płock 2003. [Google Scholar]
  21. Manteuffel T., Centralne władze oświatowe na terenie byłego Królestwa Kongresowego (1807 – 1915), Warszawa 1929. [Google Scholar]
  22. Mizia T., Szkolnictwo parafialne w czasach Komisji Edukacji Narodowej, Wrocław 1968. [Google Scholar]
  23. Materiały do dziejów szkolnictwa na Mazowszu, t. 1, wypisy z archiwaliów diecezjalnych XIX wieku, zebrał i do druku przygotował M. M. Grzybowski, Warszawa – Łowicz 1995. [Google Scholar]
  24. Materiały do dziejów szkolnictwa na Mazowszu, t. 2, wypisy z archiwaliów diecezjalnych XVIII wieku, zebrał i do druku przygotował M. M. Grzybowski, Płock 2000. [Google Scholar]
  25. Piramowicz G., Powinności nauczyciela, Wilno 1819. [Google Scholar]
  26. Podgórska E., Szkolnictwo elementarne Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego 1807 – 1831, Warszawa 1960. [Google Scholar]
  27. Pohoska H., Sprawa oświaty ludu w dobie Komisji Edukacji Narodowej, Warszawa 1925. [Google Scholar]
  28. Poniatowski M. J., List pasterski, Warszawa 1775. [Google Scholar]
  29. Pierwiastkowe przepisy pedagogiczne Komisji Edukacji Narodowej z lat 1773–1776, wyd. Z. Kukulski, Lublin 1923. [Google Scholar]
  30. Rozrządzenia i pisma pasterskie za rządów J. O. Księcia Imci Michała Jerzego Poniatowskiego biskupa płockiego etc. do diecezji płockiej wydane, t. 1–4, wyd. W. Wargawski, Warszawa 1785. [Google Scholar]
  31. Skoczeń M., Szkolnictwo płockie w latach 1793 – 1831, Warszawa – Płock 1994. [Google Scholar]
  32. Staszyński E., Polityka oświatowa caratu w Królestwie Polskim od powstania styczniowego do pierwszej wojny światowej, Warszawa 1968. [Google Scholar]
  33. Straty bibliotek i archiwów warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł archiwalnych, t. 1 – 3, Warszawa 1955 – 1957. [Google Scholar]
  34. Szkoły w Polsce, [w:] Encyklopedia Kościelna, t. 27, red. M. Nowodworski, Warszawa 1904, s. 593. [Google Scholar]
  35. Ustawodawstwo szkolne za czasów KEN, rozporządzenia, ustawy pedagogiczne i organizacyjne (1773–1793), wyd. J. Lewicki, Kraków 1925. [Google Scholar]
  36. Ustawy Komisji Edukacji Narodowej dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane w Warszawie roku 1783, Lwów 1917. [Google Scholar]
  37. Volumina Legum, t. 9, Kraków 1889. [Google Scholar]
  38. Walczak Z., Szkolnictwo i oświata na Mazowszu Płockim w latach 1795 – 1867, „Notatki Płockie”, 1974, nr 5, s. 31–36. [Google Scholar]
  39. Wierzbowski T., Szkoły parafialne w Polsce i na Litwie za czasów Komisji Edukacji Narodowej 1773 – 1794, Kraków 1921. [Google Scholar]
  40. Wiśniowski E., Diecezja płocka u progu czasów nowożytnych, „Studia Płockie”, t. 3:1975, s. 119–152. [Google Scholar]
  41. Witkowska A., Dzieje parafii pw. św. Rocha w Cieksynie w latach 1945 – 2005, Warszawa 2008, kps pracy magisterskiej. [Google Scholar]
  42. Wolff A., Budka W., Bieliński Jan, h. Junosza, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 2:1936, s. 51. [Google Scholar]
  43. Wroczyński J., Dzieje oświaty polskiej 1795 – 1945, Warszawa 1980. [Google Scholar]
  44. Zaruski J., Dawne wychowanie szkolne. Noty ze zbioru przepisów administracyjnych, Warszawa 1878. [Google Scholar]
  45. Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego, Wydział Oświecenia, t. 1–3, Warszawa 1866. [Google Scholar]
  46. Źródła do dziejów wychowania i szkolnictwa w Polsce doby Izby Edukacji Publicznej 1807–1812, wyd. Z. Kukulski, Lublin 1930. [Google Scholar]
  47. Wyczawski H. E., Przygotowanie do studiów w archiwach kościelnych, Kalwaria Zebrzydowska 1989. [Google Scholar]
  48. Zierhoffer K., Nazwy miejscowe Północnego Mazowsza, Wrocław 1957. [Google Scholar]
  49. Żebrowski T., Kościół (XIV – początek XVI w.), s. 447–487, [w:] Dzieje Mazowsza, t. 1, red. H. Samsonowicz, Pułtusk 2006. [Google Scholar]
  50. Żebrowski T., Zarys dziejów diecezji płockiej, Płock 1976. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.