Aller directement au menu principal Aller directement au contenu principal Aller au pied de page

Vol. 119 (2013): Nasza Przeszłość

Artykuły

Rola jezuitów w pogrzebach szlachty polsko-litewskiej w XVIII wieku, między reżyserowaniem pompa funebris a wysławianiem nieboszczyka

  • Andrea Mariani
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2013.119.177-195  [Google Scholar]
Publiée: 2013-06-30

Résumé

Tematem niniejszej pracy jest rola jezuitów w organizacji osiemnastowiecznych pogrzebów szlacheckich w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Zaangażowanie ojców jezuitów w obrzędy pogrzebowe elit było szczególnie widoczne w przypadku protektorów zakonu, takich jak członkowie rodziny Radziwiłłów. Do przedstawienia interakcji między zakonem jezuitów a szlachtą w kontekście obrzędów pogrzebowych autorka wykorzystuje różne źródła: od współczesnych dzienników po prywatne listy, a także dokumenty wytworzone przez sam zakon w ramach własnej działalności. Po opisaniu ogólnej struktury pogrzebu autorka analizuje oczekiwania społeczne szlachty, która fundowała jezuickie sanktuaria jako rodzaj rodzinnego mauzoleum, a także zasady dyktowane przez władzę zakonu, która starała się utrzymać pod kontrolą praktykę grzebania osób świeckich w kościołach zakonu. Po tej pierwszej części przedmiotem drugiej jest pozycja zajmowana przez jezuitów wśród duchowieństwa podczas pogrzebu. Przede wszystkim ojcowie brali czynny udział w kondukcie pogrzebowym kończącym się we własnym kościele. Podczas pogrzebów średniej szlachty członkowie zakonu jezuitów również głosili kazania i celebrowali liturgię. Inaczej było w przypadku pogrzebów arystokracji: w zasadzie jezuici tylko głosili kazania, natomiast rolę celebransa przejmowali członkowie duchowieństwa diecezjalnego, zajmujący wyższą pozycję w hierarchii kościelnej. W takich przypadkach znaczenie jezuitów zależało od wychwalania cnót zmarłego zarówno słowem, jak i poprzez czasową dekorację kościoła. Przedstawiając szlachcica jako pozytywny wzór zachowań społecznych, kaznodzieje jezuiccy wzbudzali w jego krewnych poczucie wdzięczności wobec zakonu, a jednocześnie zwiększali własne możliwości osobistego awansu w hierarchii zakonnej. Pomimo podkreślenia wartości pedagogicznej pogrzebu, jezuici zwracali uwagę także na aspekty logistyczne. Dbałość o aspekty teatralne łączyła się z oszczędnością w wykorzystaniu materiałów do dekoracji kościoła.

Références

  1. Ariés Ph., Człowiek i śmierć, Warszawa 1992. [Google Scholar]
  2. Balaišytė L., Publicum dolori theatrum: kilmingųjų laidotuvių apipavidalinimas Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje XVIII a. viduryje, [w:] Dailės istorijos studijos, t. 3: Ars memoriae: atmintis – dailės funkcija ir tema (XVIII-XXI a.), red. L. Balaišytė i A. Kaladžinskaitė, Vilnius 2008, s. 9-23. [Google Scholar]
  3. Balaišytė L., Vilniaus pasaulietinės iškilmės ir jų apipavidalinimas XVIII a. viduryje, [w:] Viešosios ir pri-vačiosios erdvės XVIII amžiaus Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje, red. R. Šmigelskytė-Stukienė, Vilnius 2008, p. 121-147. [Google Scholar]
  4. Bernatowicz, Mitra i buława. Królewskie ambicje książąt w sztuce Rzeczypospolitej szlacheckiej, Warszawa 2011, s. 107-131. [Google Scholar]
  5. Betlej A., Paweł Giżycki SJ: architekt polski XVIII wieku, Kraków 2003. [Google Scholar]
  6. Chrościcki J. A., Pompa funebris. Z dziejów kultury staropolskiej, Warszawa 1974. [Google Scholar]
  7. Di Nola A. M., Tryumf śmierci: antropologia żałoby, Kraków 2006. [Google Scholar]
  8. Drążkowska A., Odzież grobowa w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku, Toruń 2008. [Google Scholar]
  9. Dymnicka-Wołoszyńska H., Radziwiłł Michał Kazimierz zw. Rybeńko (1702-1762), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXX, Warszawa-Kraków 1987, s. 299-306. [Google Scholar]
  10. Institutum Societatis Jesu, Praga 1757, t. I, s. 479. [Google Scholar]
  11. Kazania i mowy na własnym pogrzebowym akcie śo JOX Jmci Anny z xiążąt Sanguszków Radziwiłłowy kanclerzyny W WXL miane. Tudzież krótkie tegoż aktu opisanie z wyrażeniem castri doloris w kościele nieświeskim SJ wspaniałą y misterną strukturą erygowanego roku 1747. na wieczną w potomne wieki pamięć do druku podane, Wilno 1750, k. A2. [Google Scholar]
  12. Lietuvos Valstybės Istorijos Archyvas, f. 1135, ap. 20, nr 302, k. 77r-79v. (dalej cyt.: LVIA). [Google Scholar]
  13. Macuk (Мацук) A., Барацьба магнацкіх груповак у Вялікім княстве Літоўскім (1717-1763 гг.), Minsk 2010, s. 126-128. [Google Scholar]
  14. Manyś B., Uroczystości rodzinne w Wilnie w czasach Augusta III (1733-1763). Praca, zrealizowana pod opieką naukową Profesora Jerzego Jurkiewicza, została obroniona na Wydziale Historycznym UAM w Poznaniu w kwietniu 2012 r. [Google Scholar]
  15. Nacjonalnyj Istoričeskij Archiv Belarusi (Mińsk), f. 1819, op. 1, nr 1-4. [Google Scholar]
  16. Niedźwiedź J., Nieśmiertelne teatra sławy. Teoria i praktyka twórczości panegirycznej na Litwie w XVII-XVIII w., Kraków 2003. [Google Scholar]
  17. Piechnik L., Dzieje Akademii wileńskiej, t. IV: Odrodzenie Akademii wileńskiej. 1730-1773, Rzym 1990, s. 171. [Google Scholar]
  18. Rok B., Człowiek wobec śmierci w kulturze staropolskiej, Wrocław 1995. [Google Scholar]
  19. Rok B., Zagadnienie śmierci w kulturze Rzeczypospolitej czasów saskich, Wrocław 1991. [Google Scholar]
  20. Rydzewski W., Kazania przygodne, Wilno 1768, s. 194-220. [Google Scholar]
  21. Stojek-Sawicka K., „Pro remedio animae”: fundacje mszalne Radziwiłłów nieświeskich w XVIII wieku, „Przegląd Historyczny”, 99 (2008), z. 3, s. 411-427. [Google Scholar]
  22. Vanitas: portret trumienny na tle sarmackich obyczajów pogrzebowych: Muzeum Narodowe w Poznaniu, listopad 1996 – luty 1997, oprac. J. Dziubkowa, Poznań 1996. [Google Scholar]
  23. Vaškelienė A., Antikinio žankro konvencijos XVIII a. lotyniškojoje laidotuvių poezijoje, „Senoji Lietuvos Literatūra”, 30, 2010, s. 109-124. [Google Scholar]

Téléchargements

Les données relatives au téléchargement ne sont pas encore disponibles.