Aller directement au menu principal Aller directement au contenu principal Aller au pied de page
Nasza Przeszłość

Vol. 118 (2012): Nasza Przeszłość

Artykuły

"Melius est mori quam vivere"- wizerunek śmierci w polskich drukowanych oracjach pogrzebowych XVII wieku

  • Urszula Kicińska
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2012.118.91-108  [Google Scholar]
Publiée: 2012-12-30

Résumé

Problematyka eschatologiczna stała się główną częścią XVII-wiecznych oracji pogrzebowych. Na taką sytuację wpływ miał parenetyczny charakter tego źródła oraz wysoka śmiertelność ludzi w epoce baroku, spowodowana wojnami, klęskami żywiołowymi i fatalnymi warunkami higienicznymi. Postrzeganie śmierci kobiet i mężczyzn w tym czasie było inne. Śmierć mężczyzny została uznana za heroiczną, zasłużoną, a przede wszystkim publiczną, a przez to godną prezentacji w kulturze. Śmierć kobieca miała jednak miejsce zwykle w zaciszu domowym, podczas ciężkiego porodu lub w wyniku choroby, a więc uznawana była za powszechną, niewartą publicznego wglądu. W epoce baroku popularny stał się model dobrej śmierci. Zakładał akceptację przemijalności życia i przygotowanie na nadejście śmierci poprzez lekturę podręczników ars bene moriendi. Oczekiwano również dobrej śmierci poprzez słuchanie kazań o tematyce tanatologicznej, kontemplowanie obrazów przedstawiających sceny śmierci oraz comiesięcznych lub rocznych „treningów” w umieraniu. Popularne były wówczas specjalne nabożeństwa, w których brali udział członkowie bractw zakonnych. Ceniono także dobroczynność i miłosierdzie zarówno wobec żywych, jak i zmarłych. Co więcej, dobra śmierć w dawnej Polsce rozumiana była jako śmierć naturalna poprzedzona cierpieniem i chorobami, gdyż pozwalała na dopełnienie wszelkich spraw ziemskich i rozstanie z rodziną. Bardzo ważną rolę zaczęły wówczas odgrywać sakramenty (pokuty, Komunii św. i świętych olejków), które konający otrzymywał podczas ostatniej podróży. Lektura kazań pogrzebowych prowadzi do wniosku, że myśli o śmierci i życiu pozagrobowym towarzyszyły ludziom epoki baroku niemal przez cały czas. Z tego powodu ludzie starali się prowadzić pobożne i cnotliwe życie oraz przepraszać Boga za złe uczynki, aby zasłużyć na życie wieczne w niebie.

Références

  1. Aleksandrowicz-Szmulikowska Małgorzata , Radziwiłłówny w świetle swoich testamentów. Przyczynek do badań mentalności magnackiej XVI-XVII wieku, Warszawa 1995. [Google Scholar]
  2. Ariès Philippe, Człowiek i śmierć, tłum. Eligia Bąkowska, Warszawa 1992. [Google Scholar]
  3. Choroba i śmierć w perspektywie społecznej w XIII-XXI wieku, pod red. Dariusza K. Chojeckiego, Edwarda Włodarczyka, Warszawa 2010. [Google Scholar]
  4. Chróścicki Juliusz, Oswajanie śmierci pięknem, „Barok”, R. 11:2004, nr 1, s.17-30. [Google Scholar]
  5. Huszał Grzegorz, Przygotowanie do śmierci w XVII w., „Przegląd Humanistyczny”, T. 31:1983, z. 2, s. 105-151. [Google Scholar]
  6. Karpiński Andrzej, W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa 2000. [Google Scholar]
  7. Marszalska Jolanta Małgorzta, Kaznodziejstwo barokowe jako element teatru pompa funebris. Kilka uwag z dziejów obrazowania idei marności, [w:] Cnoty i wady. Społeczeństwo baroku po obu stronach Karpat, pod red. Józef Mareckiego, Lucyna Rotter, Kraków 2007, s. 40-41. [Google Scholar]
  8. Nowak Alicja Z., Człowiek wobec wieczności. Ukraińskie i białoruskie prawosławne piśmiennictwo żałobne XVII wieku, Kraków 2008. [Google Scholar]
  9. Osiński Zbigniew Mirosław, Lęk w kulturze społeczeństwa polskiego w XVI-XVII wieku, Warszawa 2009. [Google Scholar]
  10. Ostrowska Antonina, Umieranie i śmierć [w:] Encyklopedia Socjologii, t. 4, pod red. Z. Bokszańskiego, Warszawa 2002, s. 271-273. [Google Scholar]
  11. Paknys Mindaugas, Śmierć, tłum. B. Kalęba, [w:] Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego analizy i obrazy, oprac. Vytautas Ališauskas, Liudas Jovaiša, Mindaugas Paknys, Rimvydas Petrauskas, Eligijus Raila, tłum. Paweł Bukowiec, Beata Kalęba, Beata Piasecka, Kraków 2006, s. 735-748. [Google Scholar]
  12. Panek Bronisław, Dzieje bractwa Szkaplerza Świętego przy kościele OO. Karmelitów w Krakowie na Piasku do końca XVII wieku, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, R. 10:1963, z. 3, s. 39-59. [Google Scholar]
  13. Popiołek Bożena, Kobiecy świat w czasach Augusta II. Studia nad mentalnością kobiet z kręgów szlacheckich, Kraków 2003. [Google Scholar]
  14. Popiołek Bożena, Woli mojej ostatniej Testament ten… Testamenty staropolskie jako źródło do historii mentalności XVII i XVIII wieku, Kraków 2009. [Google Scholar]
  15. Rok Bogdan, Człowiek wobec śmierci w kulturze staropolskiej, Wrocław 1995. [Google Scholar]
  16. Rok Bogdan, Duszpasterstwo chorych i umierających w okresie staropolskim, „Medycyna Nowożytna. Studia nad historią medycyny”, T. 3:1996, z. 1/2, s. 51-64. [Google Scholar]
  17. Rok Bogdan, Mentalność duchowieństwa polskiego w XVIII wieku, [w:] Studia z dziejów kultury i mentalności czasów nowożytnych. Prace Historyczne 4, pod red. Krystyna Matwijowskiego, Bogdana Roka, Wrocław 1993, s. 41-55. [Google Scholar]
  18. Rok Bogdan, Społeczeństwo Rzeczypospolitej wobec problemów eschatologii, [w:] Oświecenie-Kultura-Myśl. Prace Historycznoliterackie, t. 17, pod red. J. Platta, Gdańsk 1995, s. 203-216. [Google Scholar]
  19. Rok Bogdan, System wartości moralnych w poradnikach dobrego życia w XVIII wieku, [w:] Edukacja ku wartościom, pod red. Alicji Szerląg, Kraków 2004, s. 227-236. [Google Scholar]
  20. Rok Bogdan, Zagadnienie śmierci w czasach nowożytnych – próba postawienia problematyki badawczej i charakterystyka źródeł, „Medycyna Nowożytna. Studia nad historią medycyny”, T. 1:1993, z. 1, s. 23-46. [Google Scholar]
  21. Rok Bogdan, Zagadnienie śmierci w kulturze Rzeczypospolitej czasów saskich, Wrocław 1991. [Google Scholar]
  22. Sarcevičienė Jolita, Bene vixit ideo bene mortus est. Śmierć kobiety w kazaniach pogrzebowych Wielkiego Księstwa Litewskiego 1. połowy XVII wieku, „Barok”, R. 13:2006, nr 1, s. 79-93. [Google Scholar]
  23. Sarcevičienė Jolita, Idealny model kobiety w literaturze okolicznościowej (na przykładzie Krotkiego wypisania sprawy przy śmierci… Halżbiety z Szydłowca Radziwiłowej Cypriana Bazylika), [w:] Radziwiłłowie. Obrazy literackie. Biografie. Świadectwa historyczne, pod red. Krzysztofa Stępnika, Lublin 2003, s. 61-68. [Google Scholar]
  24. Stefański Jerzy, Życie liturgiczno-religijne w czasach staropolskich, „Studia Gnesnensia”, T. 17:2003, s. 293-318. [Google Scholar]
  25. Szabelska Hanna , Ars moriendi, [w:] Słownik sarmatyzmu. Idee, pojęcia, symbole, pod red. Andrzeja Borowskiego, Kraków 2001, s. 15-18. [Google Scholar]
  26. Vorbrich Ryszard, Antropologia kulturowa a antropologia śmierci, [w:] Popiół i kość. Funeralia Lednickie 4, pod red. J. Wrzesińskiego, Sobótka-Wrocław 2002, s. 41-43. [Google Scholar]
  27. Vovelle Michel, Śmierć w cywilizacji Zachodu. Od roku 1300 po współczesność, tłum. Tomasz Swoboda, Maryna Ochab, Magdalena Sawiczewska-Lorkowska, Diana Senczyszyn, Gdańsk 2004. [Google Scholar]
  28. Wieczorkiewicz Anna, Drogi życia i drogi poznania. Alegoryczne wizje wędrówki w literaturze dawnej, „Pamiętnik Literacki”, R. 84:1993, z. 2, s. 3-28. [Google Scholar]
  29. Włodarski Maciej, Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w., Kraków 1987. [Google Scholar]
  30. Wojtkiewicz-Rok Wanda, Problemy zdrowia i choroby w polskich poradnikach dobrego życia w XVIII wieku, „Medycyna Nowożytna. Studia nad Historią Medycyny”, T. 3:1996, z. 1/2, s. 65-73. [Google Scholar]
  31. Wrzesiński Szymon, Epidemie w dawnej Polsce, Zakrzewo 2011. [Google Scholar]
  32. Wymiary śmieci, pod red. Dominiki Dmochowskiej, Tomasza Swobody, Gdańsk 2010. [Google Scholar]
  33. Zimmerling Dieter, Od końca do końca. Rzecz o radościach eschatologicznych, Warszawa 2000. [Google Scholar]

Téléchargements

Les données relatives au téléchargement ne sont pas encore disponibles.