Salta al menu principale di navigazione Salta al contenuto principale Salta al piè di pagina del sito

V. 104 (2005): Nasza Przeszłość

Artykuły

Sprawa dziesięcin kapituły sandomierskiej w oświetleniu nieznanego dokumentu Jana Długosza z Akt Biskupich Jana Rzeszowskiego

  • Łukasz Walczy
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2005.104.87-110  [Google Scholar]
Pubblicato: 2005-12-30

Abstract

Na początku 1465 r. Jan Gruszczyński, biskup krakowski i arcybiskup elekt gnieźnieński, pożyczył od kapituły kolegiaty Najświętszej Maryi Panny w Sandomierzu 1500 guldenów na opłacenie translacji bulli, czyli oficjalnej nominacji na stolicę gnieźnieńską. Jako zabezpieczenie zastawiono dziesięciny snopowe należące do stołu arcybiskupiego (tj. dziesięciny ze wsi Potworów, Potworowska Wola, Długie, Dłuska Wola, Kaszów, Kaszowska Wola, Gutów, Gutowska Wola i Czarnocin). Aby zapobiec długotrwałej utracie dochodów przez arcybiskupstwo gnieźnieńskie, Jan Gruszczyński zobowiązał się odkupić dziesięcinę snopową najpóźniej za dziesięć lat, a gdyby okazało się to niemożliwe, zapewnić inne źródło dochodu, które zrekompensuje wspomnianą stratę. We wszystkich tych transakcjach biskup Gruszczyński miał pełne poparcie kapituły katedry krakowskiej, na czele z Janem Długoszem Starszym, autorem Roczników, czyli Kronik Sławnego Królestwa Polskiego oraz Księgi beneficjów diecezji krakowskiej.
Kiedy Jan Gruszczyński zmarł w 1473 r., nie zrobił nic ze swoją starą pożyczką. Dziesięciny były nadal w posiadaniu kapituły sandomierskiej, a utrata dochodów przez arcybiskupstwo gnieźnieńskie pozostała niezrekompensowana. W tej sytuacji nowy prymas Jakub z Sienna odzyskał dziesięciny siłą (w 1475 r. lub nieco później). Kapituła sandomierska zwróciła się teraz do Jana Długosza, który kierował skomplikowaną operacją, i zażądała zwrotu dziesięciny snopowej lub pierwotnej sumy 1500 guldenów. Po tym nastąpił formalny proces przeciwko Janowi Długoszowi przed sądem biskupa krakowskiego Jana Rzeszowskiego.
Jan Długosz został wezwany na rozprawę 15 grudnia 1479 roku. W tym czasie był już arcybiskupem elektem lwowskim, a więc mógł spotkać się oko w oko z biskupem krakowskim. Jan Długosz przypomniał biskupowi rzeszowskiemu, że on również był zaangażowany w podpisanie poręczenia w 1465 r. i powinien je dobrze pamiętać. Podkreślał, że warunki zastawu nie zobowiązywały go do bezwarunkowej odpowiedzialności za straty poniesione przez kapitułę sandomierską, nie mógł też przewidzieć, że Jakub z Sienna ucieknie się do siły, by zaspokoić swoje roszczenia. A teraz, gdy sprawy przybrały taki obrót, nikt nie mógł oczekiwać, że rzuci wyzwanie Prymasowi Polski. W każdym razie przez cały czas kierował się szczerą dobrą wolą i dlatego w swoim sumieniu nie mógł przyznać się ani do winy, ani do winy. Następnie wyliczył przysługi, jakie otrzymała od niego kapituła sandomierska, m.in. nabycie dla kolegiaty sandomierskiej od cystersów sulejowskich dwóch wsi: Okalina i Gojczowa oraz opowiedzenie się po ich stronie w trwającym ponad osiem lat procesie, pomoc w budowie domu - stojącego do dziś w Sandomierzu - dla kolegiaty, zakup kolejnego domu i działki na ich użytek. Na koniec stwierdził, że działając w imieniu kapituły sandomierskiej podjął trudne negocjacje z arcybiskupem Jakubem z Sienna, spłacił z własnej kieszeni 1500 guldenów i udało mu się odzyskać dziesięciny dla Sandomierza. W związku z tym pozew przeciwko kapitule krakowskiej i przeciwko niemu osobiście był całkowicie bezzasadny.
Rzeczywiście, w sądzie biskupa krakowskiego nie toczyło się już żadne postępowanie. Sprawa zakończyła się wraz ze śmiercią Jana Długosza 19 maja 1480 r. i Jakuba z Sienna 4 października tego samego roku. Problem spornych dziesięcin został ostatecznie rozwiązany w 1523 r., kiedy to arcybiskup Jan Łaski, prymas Polski, wypłacił w drodze ugody pozasądowej odszkodowanie żądane przez kapitułę sandomierską za utracone dziesięciny.

Riferimenti bibliografici

  1. Bardach J., Historia państwa i prawa Polski, t. 1: do połowy XV wieku, Warszawa 1964. [Google Scholar]
  2. Bobrzyński M., Smolka S., Jan Długosz. Jego życie i stanowisko w piśmiennictwie, Kraków 1893. [Google Scholar]
  3. Bogucka M., Kazimierz Jagiellończyk i jego czasy, Warszawa 1981. [Google Scholar]
  4. Dziwik K., Katalog dokumentów pergaminowych Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, cz. 1: dokumenty z lat 1113-1571, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966. [Google Scholar]
  5. Kuraś S., Regestrum Ecclesiae Cracoviensis. Studium nad powstaniem tzw. Liber Beneficiorum Jana Długosza, Warszawa 1966. [Google Scholar]
  6. Mitkowski J., Początki klasztoru Cystersów w Sulejowie, Poznań 1949. [Google Scholar]
  7. Perzanowska A., Wiadomości źródłowe o życiu i działalności Jana Długosza, [w:] Dlugossiana. Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, Warszawa 1980. [Google Scholar]
  8. Rożek M., Fundacje artystyczne Jana Długosza, [w:] Jan Długosz. W pięćsetną rocznicę śmierci, Olsztyn 1983. [Google Scholar]
  9. Rutkowski J., Historia gospodarcza Polski (do 1864 r.). Warszawa 1953. [Google Scholar]
  10. Wiśniewski J., Katalog prałatów i kanoników sandomierskich od 1186-1866 r., Radom 1926. [Google Scholar]

Downloads

I dati di download non sono ancora disponibili.