Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 108 (2007): Nasza Przeszłość

Artykuły

Statuty kapituł kolegiackich metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu

  • Magdalena Bilska-Ciećwierz
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2007.108.183-213  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.12.2007

Abstrakt

Aby zrozumieć organizację kapituł kolegiackich w średniowieczu, musimy przeanalizować ich statuty. Do połowy XVI wieku istniały 43 kapituły kolegiackie, ale nie wszystkie posiadały statuty. Organizację wewnętrzną niektórych z nich, zwłaszcza tych powstałych w XV i na początku XVI wieku, regulowały obszerne akty prawne. Niestety, wiele z tych dokumentów uległo zniszczeniu.
Spośród zachowanych do dziś statutów najstarsze pochodzą z diecezji wrocławskiej. Jest to szereg dokumentów biskupich z lat 1306-1401, skierowanych do kapituły opolskiej. Zachowały się także statuty kanoników Krzyża Świętego z Wrocławia, Głogowa i Nysy. Wiele z nich, jak np. dokumenty kapituły opolskiej, nigdy nie zostało opublikowanych. Statuty diecezji krakowskiej z lat 1401 i 1443 były w posiadaniu kanoników wiślickich. Podobnie kapituła krakowska św. Floriana otrzymała szczegółowy akt normatywny od swojego biskupa ordynariusza. Kolejny zbiór statutów tej korporacji pochodzi z 1518 r. Inne kolegia kanoników w diecezji krakowskiej wzorowały się na ustawach z XVI w. i następnych stuleci. Na szczególną uwagę zasługują obszerne akty ustanawiające kolegia kanoników na tym terenie. Dbałość o szczegóły pozwoliła im z mocy prawa zastąpić statuty. Dziś dysponujemy takimi dokumentami dla kapituł kolegiackich w Tamowie (1400), Nowym Sączu (1448), Wojniczu (1465) i Bobowej (1529), a także dla krakowskich kolegiat Wszystkich Świętych (1490) i św. Anny (1535). W archidiecezji gnieźnieńskiej interesujące zbiory statutów należały do kolegiat w Łęczycy (z lat 1383-1467), Wieluniu (1495; 1525) i Łowiczu (1528). Kanonicy kolegiaty św. Piotra w Kruszwicy w diecezji wrocławskiej korzystali z kilku redakcji statutów, z których najstarsza pochodziła z 1498 roku. Jeśli chodzi o diecezję płocką, kanonicy pułtuscy posiadali szczegółowy dokument dotyczący organizacji kapituły ustanowionej w 1449 r., a także kolejne statuty. W diecezji poznańskiej najstarszy akt zachował się z 1296 r., ustanawiający kapitułę w Głuszynie. Najbardziej szczegółową kodyfikację kanonów tej diecezji stanowiły ustawy kapituły warszawskiej z 1517 roku. Kanonicy średzcy posiadali wcześniejszy zbiór statutów, pochodzący z 1436 roku. Zbiór ten nie był zbyt płodny pod względem uchwał prawnych. Inne kapituły fundowane w XV w. na terenie diecezji poznańskiej rządziły się aktami fundacyjnymi, których rękopisy zachowały się do naszych czasów. Były to kapituły poznańskie: św. Marii Magdaleny, św. Mikołaja oraz kurnicka i szamotulska.

Bibliografia

  1. Długosz J., Liber beneficiorum diocesis Cracoviensis, t. 1, wyd. A. Przeździecki, Kraków 1863. [Google Scholar]
  2. Jabłońska A., Kapituła uniejowska do początku XVI wieku, Kielce 2005. [Google Scholar]
  3. Kujawski W., Kościelne dzieje Sieradza, Włocławek 1998. [Google Scholar]
  4. Kumor B., Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 3, Kraków 2000. [Google Scholar]
  5. Kutrzeba S., Historia źródeł dawnego prawa polskiego, t. 2, Lwów 1926. [Google Scholar]
  6. Radzimiński A., Uwagi o najstarszych statutach kapituł kolegiackich metropolii gnieźnieńskiej, w: Scriptura cusios memoriae. Prace historyczne, red. D. Zydorek, Poznań 2001. [Google Scholar]
  7. Statuty świetnej kapituły w Łowiczu, wyd. S. Librowski, Lublin 1983. [Google Scholar]
  8. Szymański J., Kapituła kolegiacka w Wojniczu 1465-1786, Lublin 1962. [Google Scholar]
  9. Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w pińczowskiem, skalbmierskiem i wiślickiem, Marianówka 1927. [Google Scholar]
  10. Zbiór dokumentów katedry i diecezji krakowskiej, cz. 2, wyd. S. Kuraś, Lublin 1973. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.