Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 139 (2023): Nasza Przeszłość

Artykuły

Czy świętokrzyskie relikwie Drzewa Krzyża Świętego to zaginione relikwie króla Serbii Stefana Urosza I?

DOI: https://doi.org/10.52204/np.2023.139.19-48  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.06.2023

Abstrakt

Celem artykułu jest poszukanie odpowiedzi na pytanie, czy świętokrzyskie relikwie Drzewa Krzyża Świętego odnalazły swojego pierwotnego właściciela. Dużo argumentów przemawia   za tezą, że partykuły Męki Pańskiej, spoczywające obecnie na Łysej Górze, znajdowały się  w staurotece, która należała do króla Serbii Stefana Urosza I. Podczas najazdu Serbów w 1268 r. wpadła ona w ręce Węgrów, następnie stała się własnością króla Beli IV. Po śmierci Beli, jego syn i następca mógł przywieźć relikwiarz z cząstkami Przenajświętszego Krzyża do Krakowa,  na spotkanie z Bolesławem Wstydliwym, z którym – jak informuje Kronika Dzierzwy – zawarł pokój pod Krzyżem z Drzewa Pańskiego.

Bibliografia

  1. Analecta Vaticana, wyd. J. Ptaśnik, Kraków 1914. [Google Scholar]
  2. Annales S. Crucis, wyd. A. Rutkowska-Płachcińska, w: Monumenta Poloniae Historica seria nova, t. XII, Kraków 1996. [Google Scholar]
  3. Codex diplomaticus et epistolaris Regni Bohemiae, wyd. J. Šebánek, S. Dušková, t. V, cz. 1, Praha 1974. [Google Scholar]
  4. Codex diplomaticus Hungariae ecclesiasticus ac civilis, studio et opera G. Fejér, t. V, vol. 1, Budae 1829. [Google Scholar]
  5. Codex diplomaticus Universitatis studii generalis Cracoviensis, wyd. Ż. Pauli, t. II, Kraków 1873. [Google Scholar]
  6. Continuatio Lambacensis, wyd. W. Wattenbach, w: Monumenta Germaniae Historica – Scriptores, t. IX, Hannover 1851. [Google Scholar]
  7. Continuatio Sancrucensis secunda, wyd. W. Wattenbach, w: Monumenta Germaniae Historica – Scriptores, t. IX, Hannover 1851. [Google Scholar]
  8. Continuatio Vindobonensis, wyd. W. Wattenbach, w: w: Monumenta Germaniae Historica – Scriptores, t. IX, Hannover 1851. [Google Scholar]
  9. Historia annorum 1264–1279, wyd. W. Wattenbach, w: Monumenta Germaniae Historica – Scriptores, t. IX, Hannover 1851. [Google Scholar]
  10. Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki Sławnego Królestwa Polskiego, tłum. J. Mrukówna, ks. 1–2, Warszawa 1961; ks. 7–8, Warszawa 1974. [Google Scholar]
  11. Joannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, rada wyd. Z. Budkowa, I. Garbacik, A. Kamiński i in., lib. 1–2, Varsoviae 1964; lib. 7–8, Varsoviae 1975. [Google Scholar]
  12. Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej ś. Wacława, cz. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1874. [Google Scholar]
  13. Kodeks dyplomatyczny Małopolski, wyd. F. Piekosiński, t. I, Kraków 1876; t. II, Kraków 1886. [Google Scholar]
  14. Kronika Dzierzwy, wyd. K. Pawłowski, w: Monumenta Poloniae Historica seria nova, t. XV, Kraków 2013. [Google Scholar]
  15. Kronika halicko-wołyńska (kronika Romanowiczów), wydali, wstępem i przypisami opatrzyli D. Dąbrowski, A. Jusupović, przy współpracy I. Juriewej, A. Majorowa i T. Wiłkuł, w: Monumenta Poloniae Historica seria nova, t. XVI, Kraków–Warszawa 2017. [Google Scholar]
  16. Kronika halicko-wołyńska. Kronika Romanowiczów, tłum, wstęp i komentarze D. Dąbrowski i A. Jusupović, Kraków–Warszawa 2017. [Google Scholar]
  17. Kronika polska (Chronica Polonorum), wyd. L. Ćwikliński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. III, Lwów 1878. [Google Scholar]
  18. Kronika wielkopolska, tłum. K. Abgarowicz, oprac. B. Kürbisówna, Warszawa 1965. [Google Scholar]
  19. Kronika wielkopolska, wyd. B. Kürbis, w: Monumenta Poloniae Historica seria nova, t. VIII, Warszawa 1970. [Google Scholar]
  20. Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, t. III, wyd. A. Przezdziecki, w: J. Długosz, Opera omnia, t. IX, Kraków 1863–1864. [Google Scholar]
  21. Příběhy krále Přemysla Otakara II, wyd. J. Emler, w: Fontes rerum Bohemicarum, t. II, Praha 1874. [Google Scholar]
  22. Regni Poloniae Documenta rerum gestarum MCCCLXVIII–MCCCLXXXV, tłum. G.K. Walkowski, Bydgoszcz–Warszawa 2015. Rocznik kapituły krakowskiej, wyd. Z. Kozłowska-Budkowa, w: Monumenta Poloniae Historica seria nova, t. V, Warszawa 1978. [Google Scholar]
  23. Rocznik kapituły poznańskiej, wyd. B. Kürbis, w: Roczniki wielkopolskie, Monumenta Poloniae Historica seria nova, t. VI, Warszawa 1962. [Google Scholar]
  24. Rocznik krakowski, wyd. A. Bielowski, w: Monumenta Poloniae Historica, t. II, Lwów 1872. [Google Scholar]
  25. Rocznik Traski, wyd. A. Bielowski, w: Monumenta Poloniae Historica, t. II, Lwów 1872. [Google Scholar]
  26. Stenzel G.A., Urkunden zur Geschichte des Bisthums Breslau im Mittelalter, Breslau 1845. [Google Scholar]
  27. Urkundenbuch des Cistercienser-Stifes Heiligenkreuz im Wiener Walde, t. I, wyd. J. Frast, w: Fontes rerum Austriacarum, ser. II, t. XI, Wien 1856. [Google Scholar]
  28. Vita et miracula sanctae Kyngae ducissae Cracoviensis, wyd. W. Kętrzyński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. IV, Lwów 1884. [Google Scholar]
  29. Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 3: dokumenty z lat 1442–1450; cz. 4: dokumenty z lat 1211–1400, wyd. S. Kuraś, I. Sułkowska-Kurasiowa, Wrocław–Warszawa–Kraków 1969. [Google Scholar]
  30. Zdarzenia godne pamięci, oprac. A. Lorkiewicz, w: Monumenta Poloniae Historica, t. III, Lwów 1878. [Google Scholar]
  31. Barciak A., Czechy a ziemie południowej Polski w XIII oraz w początkach XIV wieku, Katowice 1992. [Google Scholar]
  32. Białoskórska K., Wąchocki skarb brakteatów, ,,Wiadomości Numizmatyczne’’ 1985, R. 29, z. 3–4 (113–114). [Google Scholar]
  33. Borkowska U., Polskie pielgrzymki Jagiellonów, w: Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa 1995. [Google Scholar]
  34. Bralewski S., Życie religijne mieszkańców Konstantynopola, w: Konstantynopol – Nowy Rzym. [Google Scholar]
  35. Miasto i ludzie w okresie wczesnobizantyńskim, Warszawa 2011. [Google Scholar]
  36. Bubalo D., Srpska zemlja i Pomorska u doba vladavine Nemanjića, Belgrad 2016. [Google Scholar]
  37. Bujak F., Studia nad osadnictwem Małopolski, Poznań 2001. [Google Scholar]
  38. Curta F., East Central Europe: the gate to Byzantium, ,,Byzantinische zeitschrift” 2015, vol. 108 (2). [Google Scholar]
  39. Ćirković S., The Serbs, tłum. V. Tošić, New Jersey 2004. [Google Scholar]
  40. Dávid K., A kereszt mint jel és ereklye, „Vigilia” 2003, t. 68, nr 8. [Google Scholar]
  41. Derwich M., Benedyktyni łysogórscy i ich relikwia, w: Bazylika mniejsza pod wezwaniem Trójcy Świętej na Świętym Krzyżu, tekst M. Derwich, K. Bracha, zdjęcia K. Pęczalski, Święty Krzyż 2013. [Google Scholar]
  42. Derwich M., Benedyktyński klasztor św. Krzyża na Łysej Górze w średniowieczu, Warszawa–Wrocław 1992. [Google Scholar]
  43. Derwich M., Legenda o św. Emeryku. Geneza, autor i data powstania, w: Legendy świętokrzyskie, red. K. Bracha, Kielce 2009. [Google Scholar]
  44. Derwich M., Polska legenda o świętym Emeryku, ,,Przegląd Historyczny” 1990, t. 81, z. 3–4. [Google Scholar]
  45. Derwich M., Łysogórski ośrodek pielgrzymkowy w Polsce średniowiecznej i nowożytnej. Zarys problematyki, w: Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa 1995. [Google Scholar]
  46. Derwich M., Materiały do słownika historyczno-geograficznego dóbr i dochodów dziesięcinnych benedyktyńskiego opactwa św. Krzyża na Łysej Górze do 1819 r., Wrocław 2000. [Google Scholar]
  47. Derwich M., Opactwo świętokrzyskie w epoce przedrozbiorowej, w: Klasztor na Świętym Krzyżu w polskiej kulturze narodowej, red. D. Olszewski, Kielce 2000. [Google Scholar]
  48. Derwich M., Pacyfikał koronacyjny królów polskich, ,,Kwartalnik Historyczny” 1991, R. 98, z. 4. [Google Scholar]
  49. Derwich M., W kręgu łysogórskiego opactwa benedyktynów. Studia, Kielce 2006. [Google Scholar]
  50. Derwich M., Zur Translation der Hl. Kreuz-Reliquie aud den Berg Łysiec. Genese, Fortentwicklung und Pragmatik einer spätmittelalterlichen Klosterlegende, w: De ordine vitae. Zu Normvorstellungen, Organisationsformen und Schriftgebrauch im [Google Scholar]
  51. Ordenswesen, red. G. Melville, Münster 1996. [Google Scholar]
  52. Dworzaczek W., Genealogia. Tablice, Warszawa 1959. [Google Scholar]
  53. Dymmel P., Piętnastowieczna dekoracja heraldyczna w krużgankach klasztoru łysogórskiego. Rekonstrukcja, geneza i program, w: Klasztor w społeczeństwie średniowiecznym i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Opole–Wrocław 1996. [Google Scholar]
  54. Gacki J., Benedyktyński klasztor świętego Krzyża na Łysej Górze, Warszawa 1873. [Google Scholar]
  55. Gál J., IV. Béla és I. Uros szerb uralkodó kapcsolata, ,,Századok” 2013, R. 147, nr 2. [Google Scholar]
  56. Giergiel T., Symbolika jelenia w polskiej heraldyce rycerskiej, Sandomierz 1998. [Google Scholar]
  57. Górecki J., Ze studiów nad zagadnieniem napływu przedmiotów proweniencji bizantyńskiej na ziemie Polski na przykładzie Ostrowa Lednickiego, ,,Archeologia Polski” 2013, t. 58, z. 1–2. [Google Scholar]
  58. Gratian Leser P., Güssing und seine burg, ,,Güssinger Zeitung’’, 22.01.1922, R. 12, nr 4. [Google Scholar]
  59. Györffy G., Kontakty Polski i Węgier w dobie tworzenia się obu państw, ,,Kwartalnik Historyczny” 1988, R. 95, z. 4. [Google Scholar]
  60. Györffy G., Święty Stefan I. Król Węgier i jego dzieło, przekład T. Kapturkiewicz, Warszawa 2003. [Google Scholar]
  61. Halecki O., Powołanie księcia Władysława Opolskiego na tron krakowski w 1273 r., ,,Kwartalnik Historyczny” 1913, R. 27. [Google Scholar]
  62. Hertmanowicz-Brzoza M., Stepan K., Słownik władców świata, Kraków 2005. [Google Scholar]
  63. Hesemann M., Milczący świadkowie Golgoty. Fascynująca historia relikwii męki Chrystusa, przełożyła K. Zimmerer, Kraków 2006. [Google Scholar]
  64. Hlebionek M., Bolesław Pobożny. Wielkopolska na drodze do zjednoczonego królestwa (1224/1227–6, 13 lub 14 IV 1279), Kraków 2017. [Google Scholar]
  65. Hlebionek M., Udział Wielkopolski w wydarzeniach 1271 r., ze szczególnym uwzględnieniem ,,wyprawy na dobra milickie biskupa wrocławskiego’’ i jej uczestników, ,,Piotrkowskie Zeszyty Historyczne’’ 2004, t. 6. [Google Scholar]
  66. Jabłoński J., Drzewo Zywota z Raiu Naprzód ná Górze Jerozolimskiey Kálwáryi, złośliwą ręką potym ná Gorze Łysiec przez ręce swiętego Emeryka krolewica węgierskiego Roku Pańskiego Tyśiącnego Szostego przesadzone, Kraków 1735. [Google Scholar]
  67. Jakubowski Z., Polityczne i kulturowe aspekty kultu biskupa krakowskiego Stanisława w Polsce i Czechach w średniowieczu, Częstochowa 1988. [Google Scholar]
  68. Kaczmarczyk Z., Immunitet sądowy i jurysdykcja poimmunitetowa w dobrach Kościoła w Polsce do końca XIV wieku, Poznań 1936. [Google Scholar]
  69. Kadlec J., Dějiny kláštera Svaté Koruny, Ceske Budejovice 1949. [Google Scholar]
  70. Kopeć J., Drzewo Krzyża Świętego, w: Encyklopedia katolicka, t. 4, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1983. [Google Scholar]
  71. Kowalska B., Święta Kinga. Rzeczywistość i legenda, Kraków 2008. [Google Scholar]
  72. Kwiatkiewicz M., Krzyż Święty na Świętej gorze Świętokrzyskiey Łysiec nazwaney, Kraków 1690. [Google Scholar]
  73. Manikowska H., Przeszłość pod ochroną: relikwie, w: Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski, t. 2, red. nauk. Taż, Warszawa 2018. [Google Scholar]
  74. Michta J., Podwójny krzyż patriarchalny ze Świętego Krzyża i jego geneza, ,,Debaty Świętokrzyskie” 2016, vol. 2. [Google Scholar]
  75. Mika N., Walka o spadek po Babenbergach 1246–1278, Racibórz 2008. [Google Scholar]
  76. Morawski S., Sądecczyzna, t. 1, Nowy Sącz 2008. [Google Scholar]
  77. Ostrogorski G., Dzieje Bizancjum, Warszawa 1967. [Google Scholar]
  78. Palko J., Uhorsko-ĉeské vzťahy v rokoch 1270–1272. In Opus tessellatum. Historia nova 14, red. P. Podolan, Bratislava 2017. [Google Scholar]
  79. Paszkiewicz B., Mennictwo klasztorne w średniowiecznej Polsce, w: Klasztor w kulturze średniowiecznej Polski, red. A. Pobóg-Lenartowicz, M. Derwich, Opole 1995. [Google Scholar]
  80. Piekosiński F., Rycerstwo polskie wieków średnich, t. 3, Kraków 1901. [Google Scholar]
  81. Popović D., A staurotheke of Serbian provenance in Pienza, ,,Zograf” 2012, nr 36. [Google Scholar]
  82. Popović D., On Two Lost Medieval Serbian Reliquaries. The Staurothekai of King Stefan Uroš I and Queen Helen, ,,Balcanica” 2019, R. 50. [Google Scholar]
  83. Pysiak J., Gest władcy i wizualizacja treści ideowych kultu relikwii za panowania Ludwika Świętego, w: Wielkopolska – Polska – Europa. Studia dedykowane pamięci Alicji [Google Scholar]
  84. Karłowskiej-Kamzowej, red. J. Wiesiołowski, przy współpracy J. Kowalskiego, Poznań 2006. [Google Scholar]
  85. Pysiak J., Królewski kult Korony Cierniowej we Francji Ludwika Świętego, ,,Roczniki [Google Scholar]
  86. Historyczne” 2001, R. 67. [Google Scholar]
  87. Pysiak J., Kult relikwii Męki Pańskiej w ideologii władzy monarszej we Francji i w Anglii w XIII wieku: Ludwik IX i Henryk III, w: Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie [Google Scholar]
  88. średniowiecznym, red. nauk. A. Pieniądz-Skrzypczak, J. Pysiak, Warszawa 2005. [Google Scholar]
  89. Relikwie Krzyża Świętego, w: Bazylika mniejsza pod wezwaniem Trójcy Świętej na Świętym Krzyżu, tekst M. Derwich, K. Bracha, zdjęcia K. Pęczalski, Święty Krzyż 2013. [Google Scholar]
  90. Ruffin W., Historia O Drzewie Krzyza świętego na gorę Lysą przynieśionym, Kraków 1611. [Google Scholar]
  91. Rutkowska-Płachcińska A., Sprawy tatarskie w Roczniku tak zwanym świętokrzyskim nowym, ,,Studia Źródłoznawcze” 1987, t. 30. [Google Scholar]
  92. Sczaniecki P., Benedyktyni polscy. Zbiór szkiców i opowiadań, Tyniec 1989. [Google Scholar]
  93. Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, oprac. S. Kuraś, red. M. Wawrzyniak, Warszawa 1983. [Google Scholar]
  94. Słupecki L.P., Powieść rzeczy istey jako źródło do dziejów pogaństwa na Łyścu, w: Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi [Google Scholar]
  95. w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, red. D. Gawinowa, S. Gawlas, M. Koczerska i in., Warszawa 1991. [Google Scholar]
  96. Starnawska M., Relikwie jako fundament ideowy wspólnoty w tradycji polskich przekazów średniowiecznych. (Św. św. Wojciech, Florian, Stanisław, Drzewo Krzyża Św. na Łyścu), w: Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym, red. nauk. A. Pieniądz-Skrzypczak, J. Pysiak, Warszawa 2005. [Google Scholar]
  97. Starnawska M., Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 2008. [Google Scholar]
  98. Suchodolski S., Moneta możnowładcza i kościelna w Polsce wczesnośredniowiecznej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1987. [Google Scholar]
  99. Swoboda W., Emeryk, w: Słownik Starożytności Słowiańskich: encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII, red. A. Gąsiorowski, G. Labuda, [Google Scholar]
  100. A. Wędzki, t. 8, Suplementy i indeksy, Wrocław– Warszawa–Kraków 1991. [Google Scholar]
  101. Szczepkowska-Naliwajek K., O kilku średniowiecznych dziełach z relikwiami pochodzącymi z Ziemi Świętej, w: Jerozolima w kulturze europejskiej, red. P. Paszkiewicz, T. Zadrożny, Warszawa 1997. [Google Scholar]
  102. Szczur S., Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2002. [Google Scholar]
  103. Śliwiński B., Rola polityczna możnowładztwa na Pomorzu Gdańskim w czasach Mściwoja, Gdańsk 1987. [Google Scholar]
  104. Święty Krzyż, teksty J. Daniel, fot. K. Pęczalski, Kielce 2006. [Google Scholar]
  105. Teterycz-Puzio A., Na rozstajnych drogach. Mazowsze a Małopolska w latach 1138–1313, Słupsk 2012. [Google Scholar]
  106. Trajdos T.M., Benedyktyni na Łyścu za panowania Władysława II Jagiełły (1386–1434), ,,Roczniki Historyczne” 1982, R. 48. [Google Scholar]
  107. Trajdos T.M., Królewski kult relikwii Świętego Krzyża na Łyścu za panowania Władysława II Jagiełły, w: Klasztor na Świętym Krzyżu. Skarb polskiej kultury i historii, red. P. Zając, Poznań 2018. [Google Scholar]
  108. Trajdos T.M., O klasztorze świętokrzyskim, ,,Roczniki Historyczne’’ 1986, R. 52. [Google Scholar]
  109. Trukszyn A.G., O świętokrzyskiej staurotece i jej cudownych właściwościach, ,,Zamojskie Studia i Materiały. Seria: Pedagogika” 2017, t. 19, z. 1. [Google Scholar]
  110. Włodarski B., Polityczna rola biskupów krakowskich w XIII wieku, ,,Nasza Przeszłość” 1967, t. 27. [Google Scholar]
  111. Włodarski B., Polska i Czechy w drugiej połowie XIII i początkach XIV wieku (1250–1306), Lwów 1931. [Google Scholar]
  112. Włodarski B., Polska i Ruś 1194–1340, Warszawa 1966. [Google Scholar]
  113. Wzorek J., Drzewo Krzyża Świętego. Kościół OO. Dominikanów w Lublinie, Lublin 1991. [Google Scholar]
  114. Żmudzki P., Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000. [Google Scholar]
  115. Динић M.J., О угaрском ропству краља Уроша I, ,,Историјски часопис’’ 1948, Г. 1. [Google Scholar]
  116. Поповић Д., „Одуховљена телесна пребивалишта Божја”. Реликвије и реликвијари у средњовековној Србији, b: Д. Поповић, Ризница спасења. Култ реликвија и српских [Google Scholar]
  117. светих у средњовековној Србији, Београд – Нови Сад 2018. [Google Scholar]
  118. Поповић Д., О два изгубљена српска средњовековна реликвијара. Ставротеке краља Уроша I и краљице Јелене, b: Д. Поповић, Ризница спасења. Култ реликвија и српских светих у средњовековној Србији, Београд – Нови Сад 2018. [Google Scholar]
  119. Поповић Д., Реликвије Часног крста у средњовековној Србији, b: Д. Поповић, Ризница спасења. Култ реликвија и српских светих у средњовековној Србији, Београд – Нови Сад 2018. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.