Dzieje opactwa cystersów w Koprzywnicy do końca XIV w.

Abstrakt

Opactwo cysterskie w Koprzywnicy zostało założone w 1185 roku przez magnata Małopolski, Mikołaja z rodu Bogoriów, który ofiarował ziemie podzielone na dwie grupy. Pierwsza obejmowała działki wioskowe położone w województwie sandomierskim, a druga znajdowała się w Podkarpaciu, w dolinie Jasiołki i Wisłoka. Książę Krakowa, Kazimierz Sprawiedliwy (+ 1194), i biskup tego miasta, Gedko, również przyczynili się do fundacji tego opactwa. To dzięki tym postaciom mnisi mogli opuścić Morimund i osiedlić się w Koprzywnicy. Dom macierzysty w Morimund był wówczas już po czwartej fundacji w tej części Polski, kolejno po Jędrzejowie, Sulejowie i Wąchocku. Nowa fundacja otrzymała wsparcie zarówno od biskupa, jak i od książąt. Rodzina głównego fundatora nadal również pomagała. Troska o rozwój opactwa jest potwierdzona przez liczne darowizny ziem, a także przyznawanie immunitetów przez władzę. Społeczność Koprzywnicy szybko dostosowała się do miejscowych zwyczajów i warunków ekonomicznych, o czym świadczą transakcje finansowe dokonywane przez społeczność z byłymi właścicielami. Celem tych transakcji było skonsolidowanie własnych ziem. Preferencje mnichów skierowane były ku ziemiom położonym w pobliżu klasztoru, wymagającym niewielkiej pracy i przynoszącym szybko znaczne zyski. W XIII wieku, pomimo zachęt udzielanych przez władze, nie podjęli oni szeroko zakrojonej kolonizacji, która rozpoczęła się dopiero w XIV wieku. Opactwo Koprzywnica utrzymywało bliskie kontakty z Kapitułą Generalną. Na zalecenie Kapituły, opat z Koprzywnicy był powierzany liczne misje w Polsce i poza jej granicami. Często działał jako opat-wizytator odpowiedzialny za inspekcję miejsc i warunków materialnych nowo założonych opactw cysterskich. Kontakty te z wyższymi instancjami Zakonu prawdopodobnie wynikały z szacunku dla Reguły, a także z przewagi narodowej społeczności. W XIII wieku dominującym elementem był francuski, związany z opactwami zachodnimi. Zmiana ta nastąpiła w kolejnym wieku. Dominującą narodowością opactwa nie było już francuskie, a kontakty z Citeaux stawały się bardziej luźne. W rzeczywistości, imiona opatów sugerują, że element burżuazyjny o niemieckim pochodzeniu, nie mający silnych więzi z Citeaux, stał się dominujący. Zauważono również zmianę w tym kierunku na Kapitule Generalnej. XIV wiek nie przyniósł fundamentalnych zmian w gospodarce opactwa Koprzywnica. Proces konsolidacji ziemi, rozpoczęty w XIII wieku, kontynuowano, z tą różnicą, że działalność mnichów rozwijała się na dużą skalę. Dysponując znacznymi środkami finansowymi, nabywali obszerne obszary, nie lekceważąc jednocześnie skromniejszych działek, o ile znajdowały się w pobliżu ich centrum działalności. Zyski uzyskiwano głównie dzięki ludności służebnej, ponieważ bracia konwersi, przeznaczeni w myśl Zakonu do pracy fizycznej, stanowili tylko mniejszość. Znaczenie gospodarki cysterskiej dla kraju wynikało z efektywnego zarządzania i sprawnego wykorzystania, co świadczyło o szerokiej inicjatywie podniesienia poziomu rolnictwa poprzez poprawę jakości gleby, regulację rzek, tworzenie ogrodów i wprowadzanie nowych odmian roślin. Zyski uzyskane z tych działań potwierdzają, że cystersi byli doświadczonymi rolnikami.