Kościół Najświętszej Marii Panny, główny zabytek krakowskiego Starego Miasta, powstał jako kościół mieszczański pod patronatem biskupa krakowskiego. Jednym z wyznaczników uprzywilejowanej pozycji kościoła był fakt, że jego proboszcz posiadał stopień arcyprezbitera z prawem używania szat i insygniów biskupich; codzienne obowiązki związane z prowadzeniem parafii spadły na prepozyta. Jednak pod koniec XIV wieku Rada Miejska wzmogła naciski, aby odebrać biskupowi patronat nad Bazyliką Mariacką. Najpierw udało im się uzyskać od papieża Bonifacego IX uprawnienia Soboru do wystawiania ich kandydata na urząd zakrystiana (1397) i zniesienia urzędu prepozytora (1402). W 1415 roku biskup krakowski utracił na rzecz króla swoje prerogatywy – w tym patronat nad kościołem Mariackim i 17 innymi kościołami. Przez następne dwieście lat mecenasi królewscy zadowalali się korzystaniem z prawa do przedstawiania arcyprezbitera, zaniedbując w zasadzie wszystko inne, co związane z kościołem. Wykorzystali to wójtowie krakowscy, którzy przy poparciu mieszczan miejskich stali się de facto patronami kościoła, zapewniając sobie jego władzę szeregiem drobnych ustępstw i przywilejów. Mieszczanom zależało na upiększeniu swojego kościoła i uczynieniu go bardziej efektownym. Rozbudowa obejmowała nowe prezbiterium, przebudowę korpusu kościoła (koniec XIV w.) oraz dobudowę rzędu kaplic bocznych (druga tercja XV w.). Inicjatywy przewidujące ulepszenia architektoniczne na dużą skalę czerpały swoją siłę z ciągłego napływu spadków, zarówno od darczyńców indywidualnych, jak i korporacyjnych. Niemiecki patrycjat, który dominował w Krakowie aż do końca XV wieku, patronował Bazylice Mariackiej bogatymi darami, dzięki czemu zyskała miano „Kościoła niemieckiego”. Przynależność niemiecka była także źródłem niezgody co do głównych nominacji i języka kazań (do końca XV w. w języku niemieckim). W XV wieku nastąpił rozwój patrycjatu polskojęzycznego, co ostatecznie doprowadziło do zastąpienia języka niemieckiego przez język polski w kościele Mariackim w 1537 roku.