Skip to main navigation menu Skip to main content Skip to site footer
Nasza Przeszłość

Vol. 117 (2012): Our Past

Articles

The 17th century education of the Archdeaconry of Gniezno according to visitation books

  • Anna Jabłońska
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2012.117.159-185  [Google Scholar]
Published: 2012-06-30

Abstract

In the 17th century there were 8 deaneries and about 180 parishes in the Archdeaconry of Gniezno. There are four visitation books preserved from that time and that area. Two of them were used in this article: the first one dated from the years 1608-1609 by Wincenty de Seve and second one from the years 1696-1699 by Stanisław Lipski. Education is presented there in the context of the school building, the teaching staff, programme and students. The notes concern parish education mainly. At the beginning of the 17th century its condition was very well. There were a school building and/or a teacher almost in each parish. A lot of attention was devoted to the teachers, their earnings, habits and qualifications. Education, decorousness, piety and knowledge in particular, were a focus of the public attention. Because of the importance of music in the Church a cantor, subordinated to the teacher, was employed. 105-2 students. attended to each school. At the end of the 17th century about 30 parishes existed poorly or did not exist at all. The schools’ condition worsened definitely and they were not reported much. It concerned the buildings, the staff, the teacher’s situation. There also appeared a phenomenon of seizing the rector`s income and duties by a cantor or a organist. The visitation books provide also some data concerning many hundred years old cathedral school and a new post-Tridentine institution – seminary were active in the 17th century Gniezno. The situation of the education was shaped by the specific local factors, the economic and social processes as well as the general policy of the Church and the Republic of Poland.

References

  1. Aleksandrowicz M., Początkowe dzieje seminarium duchownego w Gnieźnie (1602-1718), „Nasza Przeszłość”, t. 24, 1966, s. 167-183; [Google Scholar]
  2. Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław 1986; [Google Scholar]
  3. Bogucka M., Staropolskie obyczaje w XVI-XVII wieku, Warszawa 1994; [Google Scholar]
  4. Brückner A., Dzieje kultury polskiej, t. 2 Polska u szczytu potęgi, Warszawa 1939; [Google Scholar]
  5. Bystroń J. S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI-XVIIII, t.1, Warszawa 1976; [Google Scholar]
  6. Chachaj J., Łacińskie szkolnictwo parafialne na Rusi Koronnej od XVI do XVIII wieku, Lublin 2003; [Google Scholar]
  7. Chachaj J., Łacińskie szkoły parafialne na terenie metropolii lwowskiej w epoce nowożytnej, Lublin 2005; [Google Scholar]
  8. Chomiński J. M., K. Wilkowska-Chomińska, Historia muzyki polskiej, cz. 1, Kraków 1995; [Google Scholar]
  9. Cynarski S., Sarmatyzm – ideologia i styl życia [w:] Polska XVII wieku. Państwo, społeczeństwo, kultura, red. J. Tazbir, Warszawa 1969, s. 220-243; [Google Scholar]
  10. Delumeau J., Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w., t. 2 Katolicyzm między Lutrem a Wolterem, Warszawa 1986; [Google Scholar]
  11. Encyklopedia muzyki, red. A. Chodkowski, Warszawa 1995; [Google Scholar]
  12. Feicht H., Muzyka w okresie polskiego baroku [w:] Z dziejów polskiej kultury muzycznej, t. 1 Kultura staropolska, red. Z. M. Szweykowski, Kraków 1958, s. 157-262; [Google Scholar]
  13. Glemma T., M. Banaszak, Przyjęcie reformy trydenckiej w Kościele polskim [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. 1 do roku 1764, cz. 2 od roku 1506, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań-Warszawa 1974, s. 173-259; [Google Scholar]
  14. Hochleiter J., Szkolnictwo elementarne na Warmii w dobie potrydenckiej reformy katolickiej (1565-1623), „Echa Przeszłości”, t. 1, 2000, s. 41-62; [Google Scholar]
  15. Jabłońska A., Kowalska-Pietrzak A., Kilka spostrzeżeń na temat szkolnictwa archidiakonatu kurzelowskiego w okresie staropolskim, „Między Wisłą a Pilicą”, w druku – obecnie już wydane, 12 (2011), s. 65-87; [Google Scholar]
  16. Jabłońska A., XVII-wieczny szpital Św. Marty w Gnieźnie w świetle księgi rachunkowej, „Nasza Przeszłość” 109 (2008), s. 117-166; [Google Scholar]
  17. Kiryk F., Ministri ecclesiae i rectores w wypisach źródłowych z akt konsystorza sandomierskiego z lat 1522-1619 [w:] Religie. Edukacja. Kultura. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Litakowi, red. M. Surdacki, Lublin 2002, s. 337-348; [Google Scholar]
  18. Kłoczowski J., Dzieje chrześcijaństwa polskiego, Warszawa 2007; [Google Scholar]
  19. Komedyja rybałtowska nowa [w:] Dramaty staropolskie. Antologia, oprac. J. Lewański, t. 3, Warszawa 1961, s. 118-135; [Google Scholar]
  20. Kot S., Historia wychowania, t. 1, Od starożytnej Grecji do połowy wieku XVIII, Warszawa 1996; [Google Scholar]
  21. Kot S., Szkolnictwo parafialne w Małopolsce XVI-XVIII w, Lwów 1912; [Google Scholar]
  22. Krukowski J., Nauczyciele szkół parafialnych Krakowa w XVI wieku, Kraków 2007; [Google Scholar]
  23. Krukowski J., Szkolnictwo parafialne Krakowa w XVII wieku, Kraków 2001; [Google Scholar]
  24. Kuchowicz Z., Obyczaje staropolskie XVII-XVIII wieku, Łódź 1975; [Google Scholar]
  25. Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich (966-1939), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 18, 1969, s. 301-330; [Google Scholar]
  26. Kürbisówna B., Gniezno jako ośrodek kultury umysłowej (do 1038 r.) [w:] Dzieje Gniezna, red. J. Topolski, Warszawa 1965s. 97-107; [Google Scholar]
  27. Kürbisówna, B. Udział Gniezna w dorobku kulturalnym średniowiecznej Polski [w:] Dzieje Gniezna, red. J. Topolski, Warszawa 1965 s. 188-217; [Google Scholar]
  28. Kurdybacha Ł., Dzieje oświaty kościelnej do końca XVIII wieku, Warszawa 1949; [Google Scholar]
  29. Librowski S., Wizytacje diecezji włocławskiej, cz. 1 Wizytacje diecezji kujawskiej i pomorskiej, t. 1 Opracowanie archiwalno-źródłoznawcze, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 8, 1964, s, 5-186; [Google Scholar]
  30. Litak S., Akta wizytacyjne parafii z XVI-XVIII wieku jako źródło historyczne, „Zeszyty Naukowe KUL”, r. 5, nr 3 (19), 1962, s. 41-58; [Google Scholar]
  31. Litak S., Historia wychowania, t. 1 Do Wielkiej Rewolucji Francuskiej, Kraków 2004; [Google Scholar]
  32. Litak S., Od reformacji do Oświecenia. Kościół katolicki w Polsce nowożytnej, Lublin 1994; [Google Scholar]
  33. Litak S., Parafie w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku. Struktura, funkcje społeczno-religijne i edukacyjne, Lublin 2004; [Google Scholar]
  34. Możdżeń S. J., Historia wychowania do 1795, Sandomierz 2006; [Google Scholar]
  35. Mrowiec K., Kultura muzyczna Kościoła [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. 1 do roku 1764, cz. 2 od roku 1506, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań-Warszawa 1974, s. 373-384; [Google Scholar]
  36. Musioł L., Dzieje szkół parafialnych w dawnym dekanacie pszczyńskim, Katowice 1933; [Google Scholar]
  37. Olczak S. K., Szkolnictwo parafialne w Wielkopolsce w XVII i XVIII wieku (w świetle wizytacji kościelnych), Lublin 1978; [Google Scholar]
  38. Olczak S. K., Szkoły parafialne w archidiakonacie włocławskim w drugiej połowie XVI wieku, „Studia Płockie”, 9, 1981, s. 155-167; [Google Scholar]
  39. Ostrowski W., Wiejskie szkolnictwo parafialne na Śląsku w drugiej połowie XVII wieku (w świetle wizytacji kościelnych), Wrocław 1971; [Google Scholar]
  40. Pelczar R., Kościelne szkolnictwo publiczne w ustawodawstwie polskich synodów prowincjonalnych w XIII-XVII w., „Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych”, t. 48, 1995, s. 5-15; [Google Scholar]
  41. Pelczar R., Szkolnictwo parafialne w ziemi przemyskiej i sanockiej (XIV-XVIII w.), Warszawa 1998; [Google Scholar]
  42. Pelczar R., Szkolnictwo w miastach zachodnich ziem województwa ruskiego (XVI-XVIII w.), Rzeszów 1998; [Google Scholar]
  43. Pelczar R., Szkoła parafialna w Krośnie w XIV-XVIII wieku, „Nasza Przeszłość”, 99 (2003), s. 27-53; [Google Scholar]
  44. Pelczar R., Ustawodawstwo synodów diecezjalnych i listy pasterskie biskupów wobec szkolnictwa kościelnego dla świeckich w Polsce od XII do XVIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 67, 1997, s. 315-331; [Google Scholar]
  45. Różański M., Szkolnictwo parafialne w XVI-XVIII wieku w archidiakonacie uniejowskim, Łódź 2003; [Google Scholar]
  46. Schaeffer B., Dzieje muzyki, Warszawa 1983; [Google Scholar]
  47. Słowiński J. Z., Katechizmy katolickie w języku polskim od XVI do XVIII wieku, Lublin 2005; [Google Scholar]
  48. Smołalski A., Struktura zawodowa nauczycielstwa w Polsce do 1939 roku, Opole 1996; [Google Scholar]
  49. Stopka K., Szkoły katedralne metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu. Studia nad kształceniem kleru polskiego w wiekach średnich, Kraków 1994; [Google Scholar]
  50. Surdacki M., Edukacja i opieka społeczna w Urzędowie XV-XVIII w., Lublin 2004; [Google Scholar]
  51. Surdacki M., Szkoła parafialna i oświata w Urzędowie w XV-XVIII wieku, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, r. 42 (2003), s. 29-64; [Google Scholar]
  52. Szady B., Wizytacje diecezji chełmskiej w XVII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 82, 2004, s. 269-287; [Google Scholar]
  53. Szady B., Wizytacje diecezji chełmskiej-wizytacje biskupa Jana Szembeka (1714-1718), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 87 (2007), s. 245-273; [Google Scholar]
  54. Szkolna mizeryja w dyjalog zebrana [w:] Dramaty staropolskie. Antologia, oprac. J. Lewański, t. 3, Warszawa 1961, s. 176-216; [Google Scholar]
  55. Tazbir J., Polonizacja katolicyzmu [w:] Polska XVII wieku Państwo, społeczeństwo, kultura, red. J. Tazbir, Warszawa 1969, s. 206-213; [Google Scholar]
  56. Topolski J., Gniezno miastem wielkich jarmarków [w:] Dzieje Gniezna, red. J. Topolski, Warszawa 1965, s. 260-325; [Google Scholar]
  57. Topolski J., W. Zientarski, Życie kulturalne Gniezna XVI-XVIII w. [w:] Dzieje Gniezna, red. J. Topolski, Warszawa 1965, s. 377-388; [Google Scholar]
  58. Topolski J., Wielkopolska poprzez wieki, Poznań 1999; [Google Scholar]
  59. Urban W., Szkolnictwo małopolskie od XVI do XVIII wieku [w:] Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997, s. 67-70; [Google Scholar]
  60. Wielkopolska na europejskich szlakach handlowych [w:] Dzieje Wielkopolski, red. J. Topolski, t. 1 Do roku 1793, Poznań 1969, s. 476-479; [Google Scholar]
  61. Wiśniowski E., Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne, Lublin 2004; [Google Scholar]
  62. Wroczyński R., Dzieje oświaty polskiej do roku 1795, Warszawa 1987; [Google Scholar]
  63. Zapart A., Podstawy materialne szkół parafialnych w archidiakonacie sandomierskim w XVI-XVIII w., „Studia Sandomierskie. Filozofia-teologia-historia”, t. 6, 1990-1996, s. 518-532; [Google Scholar]
  64. Zapart A., Sieć szkół parafialnych w archidiakonacie sandomierskim od XVI do XVIII w., „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, t. 27, z. 4, 1980, s. 57-75; [Google Scholar]
  65. Zapart A., Szkolnictwo parafialne w archidiakonacie krakowskim od XVI do XVIII wieku, Lublin 1983; [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.