Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 129 (2018): Nasza Przeszłość

Artykuły

Miejsce duchowieństwa rzymaskokatolickiego i służby kościelnej wśród kadry nauczycielskiej szkół ludowych Galicji w latach 1774-1873

  • Roman Pelczar
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2018.129.149-180  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.06.2018

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest udziałowi księży rzymskokatolickich oraz służby kościelnej w prowadzeniu nauczania w szkołach ludowych Galicji. Zakres chronologiczny wyznaczają dwie daty (1774 r. i 1873 r.), związane z ogłoszeniem przez władze państwowe Austrii ustaw szkolnych. Bazę źródłową stanowią źródła archiwalne i drukowane oraz literatura naukowa. W artykule dowodzę, że duchowieństwo, szczególnie parafialne, bardzo aktywnie włączyło się do działań organizacyjnych na rzecz tworzenia w parafiach szkół ludowych (elementarnych). Otwierano wówczas trzy typy szkół: parafialne, trywialne i gminne. Księża, a także pracownicy kościelni (zwłaszcza organiści) mieli ponadto bardzo duży udział w realizacji procesu dydaktycznego w szkołach parafialnych oraz trywialnych. Natomiast w znacznie mniejszym stopniu angażowani byli do prowadzenia nauczania w szkołach gminnych. Artykuł powinien przyczynić się do lepszego poznania dziejów oświaty w Galicji, zwłaszcza w kontekście działalności kadry nauczycielskiej szkół ludowych.

Bibliografia

  1. Schematismus des Königreiches Galizien und Lodomerien für das Jahr 1818, Lwów [1818]. [Google Scholar]
  2. Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkim księstwem krakowskim na rok 1871, Lwów 1871. [Google Scholar]
  3. Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkim księstwem krakowskim na rok 1874, Lwów 1874. [Google Scholar]
  4. Schematismus des Gesammten an den Volksschulen der Tarnower Bischöflichen Diöcese l. R. Angestelten Lehrpersonals für das Jahr 1836, Tarnów 1836. [Google Scholar]
  5. Schematismus des Gesammten an den Volksschulen der Tarnower Bischöflichen Diöcese l. R. Angestelten Lehrpersonals, für das Jahr 1844, Tarnów [1844]. [Google Scholar]
  6. Szematyzm obejmujący wszystkich nauczycieli przy szkołach narodowych w tarnow-skiej dyecezyi biskupiej obrządku łacińskiego znajdujących się na rok 1850, Tarnów [1850]. [Google Scholar]
  7. Szematyzm obejmujący wszystkich nauczycieli przy szkołach narodowych w tarnow-skiej dyecezyi biskupiej obrządku łacińskiego znajdujących się na rok 1853, Tarnów [1853]. [Google Scholar]
  8. Schematismus des Gesammten an den Volksschulen der Tarnower Bischöflichen Diöcese l. R. Angestelten Lehrpersonals, für das Jahr 1856, Tarnów [1856]. [Google Scholar]
  9. Schematismus des Gesammten an den Volksschulen der Tarnower Bischöflichen Diöcese angestelten Lehrpersonals für das Jahr 1860, Tarnów 1860. [Google Scholar]
  10. Szematyzm obejmujący wszystkich nauczycieli przy szkołach narodowych w tarnow-skiej dyecezyi biskupiej obrządku łacińskiego znajdujących się na rok 1865, Tarnów 1864. [Google Scholar]
  11. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli w tarnowskiej dyecezyi na rok 1868, Tarnów 1867. [Google Scholar]
  12. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli w tarnowskiej dyecezyi na rok 1869, Tarnów 1868. [Google Scholar]
  13. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli w tarnowskiej dyecezyi na rok 1870, Tarnów 1869. [Google Scholar]
  14. Consignatio scholarum nationalium in Dioecesi Premisliensi r. l.…Anno 1819, Prze-myśl 1819. [Google Scholar]
  15. Consignatio scholarum nationalium in Dioecesi Premisliensi r. l.…Anno 1820, Prze-myśl 1820. [Google Scholar]
  16. Consignatio scholarum nationalium in Dioecesi Premisliensi r. l.…Anno 1821, Prze-myśl 1821. [Google Scholar]
  17. Consignatio scholarum nationalium in Dioecesi Premisliensi r. l.….Anno 1822, Przemyśl 1822. [Google Scholar]
  18. Status scholarum nationalium in dioecesi Premisliensi r. l. pro Anno 1824, Przemyśl 1824. [Google Scholar]
  19. Status scholarum nationalium in dioecesi Premisliensi r. l. Anno 1829, Przemyśl 1829. [Google Scholar]
  20. Status scholarum nationalium in dioecesi Premisliensi Ritus Latini Anno 1834, Prze-myśl 1834. [Google Scholar]
  21. Status scholarum nationalium in dioecesi Premisliensi Ritus Latini Anno 1839, Prze-myśl 1838. [Google Scholar]
  22. Schematismus der Volksschulen und des Lehrpersonals in der Przemysler Lat. Diőcese fűr das Jahr 1844, Przemyśl 1843. [Google Scholar]
  23. Schematismus der Volks-Schulen und des Lehrpersonals in der Przemyśler Diőcese lat. Ritus fűr das Jahr 1848, Rzeszów 1848. [Google Scholar]
  24. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli znajdujących się w diecezji przemyskiej obrz. łac. na rok 1849, Rzeszów 1849. [Google Scholar]
  25. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1850, Przemyśl 1850. [Google Scholar]
  26. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1851, Przemyśl 1851. [Google Scholar]
  27. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1852, Przemyśl 1852. [Google Scholar]
  28. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1853, Przemyśl 1853. [Google Scholar]
  29. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1854, Przemyśl 1854. [Google Scholar]
  30. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1855, Przemyśl 1855. [Google Scholar]
  31. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1856, Przemyśl 1856. [Google Scholar]
  32. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1857, Przemyśl 1857. [Google Scholar]
  33. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1858, Przemyśl 1858. [Google Scholar]
  34. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1859, Przemyśl 1859. [Google Scholar]
  35. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1860, Jasło 1859. [Google Scholar]
  36. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1861, Jasło 1860. [Google Scholar]
  37. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1862, Jasło 1861. [Google Scholar]
  38. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1863, Jasło 1862. [Google Scholar]
  39. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1864, Jasło 1863. [Google Scholar]
  40. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1865, Jasło 1864. [Google Scholar]
  41. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1866, Jasło 1865. [Google Scholar]
  42. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1867, Jasło 1866. [Google Scholar]
  43. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łac. na rok 1868, Jasło 1867. [Google Scholar]
  44. Baranowski M., Pogląd na rozwój szkolnictwa ludowego w Galicji od 1772 do 1895 roku, Kraków 1897. [Google Scholar]
  45. Bętkowski W., Z historii szkoły zarszyńskiej, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, 1961, nr 1. [Google Scholar]
  46. Burda B., Jan Ignacy Felbiger – osiemnastowieczny organizator szkolnictwa na Śląsku i w Austrii, „Studia Zachodnie”, 1996. [Google Scholar]
  47. Chamcówna M., Szkoła ludowa w okresie przedautonomicznym, [w:] Historia chłopów polskich, red. S. Inglot, t. 2, Warszawa 1972. [Google Scholar]
  48. Dydek S., Stara Wieś. Z dziejów wsi i sanktuarium, Brzozów 1996. [Google Scholar]
  49. Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, opr. L. Grze-bień, Kraków 1996. [Google Scholar]
  50. Falkiewicz K., Rozwój szkolnictwa ludowego w Galicyi w latach 1848-1898, Lwów 1899. [Google Scholar]
  51. Gaj-Piotrowski W., Stan szkolnictwa i oświaty w rejonie Rozwadowa w latach 1772-1874, „Rocznik Województwa Rzeszowskiego”, R. 8, 1975. [Google Scholar]
  52. Gruiński S., Dzieje szkolnictwa ludowego w Galicji, cz. 1. Czasy przed zaprowadze-niem autonomii 1772-1861, Lwów 1916. [Google Scholar]
  53. Hoff J., Rozwój demograficzny, szkolnictwo, kultura Łańcuta i okolic w okresie auto-nomicznym, [w:] Łańcut. Studia i szkice z dziejów miasta, red. W. Bonusiak, Rze-szów 1997. [Google Scholar]
  54. Jedynak A., Szkolnictwo elementarne w diecezji tarnowskiej za rządów biskupa J. G. Wojtarowicza (1840-1850), „Currenda”, R. 136, 1986, nr 1-3. [Google Scholar]
  55. Kalinka W., Galicya i Kraków pod panowaniem austryackiem, Paryż 1853. [Google Scholar]
  56. Knot A., Wstęp, [w:] Galicyjskie wspomnienia szkolne, opr. A. Knot, Kraków 1955. [Google Scholar]
  57. Krupa M., Szkolnictwo ludowe w obwodzie przemyskim w końcu XVIII wieku, [w:] Z dziejów oświaty w Galicji, red. A. Meissner, Rzeszów 1989. [Google Scholar]
  58. Krupa M., Szkoła ludowa w Galicji w latach 1772-1790, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, 1981, t. 24. [Google Scholar]
  59. Kumor B., Szkolnictwo ludowe w Diecezji Tarnowskiej 1786-1850, [w:] Z dziejów oświaty w Galicji, red. A. Meissner, Rzeszów 1989. [Google Scholar]
  60. „Kurenda Szkolna”, nr 2, Tarnów 1864. [Google Scholar]
  61. Majorek C., Galicyjskie szkolnictwo pedagogiczne w latach 1775-1871, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, R. 10, 1967, z. 3. [Google Scholar]
  62. Majorek C., Marmon W., Oświata i kultura regionu tarnowskiego w okresie rozbiorów i niewoli, [w:] Tarnów. Dzieje miasta i regionu, t. 2, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Tarnów 1983. [Google Scholar]
  63. Malak F., Dzieje parafii Tyczyn, Tyczyn 1996. [Google Scholar]
  64. Pelczar M., Lorens A., Sześćset lat doli i niedoli Krościenka Wyżnego i Iskrzyni 1350-1950, Krościenko Wyżne [1997]. [Google Scholar]
  65. Pelczar R., Rola duchowieństwa w rozwoju szkolnictwa parafialnego na pograniczu polsko-ruskim (ukraińskim) w Galicji w latach 1772-1869, [w:] Z dziejów regionów Europy Środkowo-Wschodniej w XIX i XX w., red. M. Stolarczyk, J. Kuzicki, P. Grata, Rzeszów 2008. [Google Scholar]
  66. Pelczar R., Rzymskokatolickie szkoły trywialne w Galicji w latach 1774-1875, Lublin 2014. [Google Scholar]
  67. Pelczar R., Szkolnictwo parafialne w ziemi przemyskiej i sanockiej (XIV-XVIII w.), Warszawa 1998. [Google Scholar]
  68. Pelczar R., Szkolnictwo w Krościenku Wyżnym do 1918 r., [w:] Dzieje oświaty w Kro-ścienku Wyżnym w latach 1417-1999, red. B. Lorens, E. Marszałek, Krosno 2011. [Google Scholar]
  69. Pelczar R., Szkoły parafialne na pograniczu polsko-ruskim (ukraińskim) w Galicji w latach 1772-1869, Lublin 2009. [Google Scholar]
  70. Pelczar R., Szkoły parafialne w łacińskiej diecezji przemyskiej (XIV-XIX w.). Uwarun-kowania i dynamika rozwoju, [w:] Wierny swemu dziedzictwu. Księga jubileuszowa dedykowana prof. Józefowi Półćwiartkowi, red. S. Nabywaniec, B. Lorens, S. Zabraniak, Rzeszów 2010. [Google Scholar]
  71. Persowski F., Kartki z dziejów szkolnictwa w Galicji w I połowie XIX w. (głównie z terenu województwa rzeszowskiego), „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Rzeszowie”, z. 4. Nauki Pedagogiczne, 1967. [Google Scholar]
  72. Podgórska E., Sytuacja szkolnictwa i oświaty w zaborze austriackim. Szkolnictwo elementarne, [w:] Dzieje szkolnictwa i oświaty na wsi polskiej, red. S. Michalski, t. 1, Warszawa 1982. [Google Scholar]
  73. Ruta Z., Szkolnictwo klucza muszyńskiego w czasach zaboru austriackiego (1772-1918), „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie”, Prace Historyczne XII, 1987. [Google Scholar]
  74. Rzemieniuk F., Unickie szkoły początkowe w Galicji w latach 1805-1914, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, 1990, t. 33. [Google Scholar]
  75. S. Rymar, Haczów, wieś ongiś królewska (1350-1960), Kraków 1962. [Google Scholar]
  76. Sarna W., Biskupi przemyscy obrz. łać., cz. II, Przemyśl 1910. [Google Scholar]
  77. Skoczek A., Rys historyczno-statystyczny szkół ludowych w Galicji 1772-1848, Kraków 1869. [Google Scholar]
  78. Świeboda, Szkolnictwo ludowe w Rzeszowie pod zaborem austriackim (1772-1918), „Rocznik Województwa Rzeszowskiego”, R. 9, 1978. [Google Scholar]
  79. Tokarz W., Galicja w początkach ery józefińskiej w świetle ankiety urzędowej z roku 1783, Kraków 1909. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.