Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 113 (2010): Nasza Przeszłość

Artykuły

Zespół jezuicki w Bydgoszczy. Kształtowanie układu przestrzennego i architektura

  • Andrzej Kusztelski
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2010.113.185-236  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.06.2010

Abstrakt

Kolegium Towarzystwa Jezusowego w Bydgoszczy nie był dotychczas przedmiotem dogłębnych badań. Placówka jezuicka w Bydgoszczy została założona w 1617 roku. Mieszkańcy miasta i okolic, chcąc zapewnić zakonnikom wygodne życie, ofiarowali im okoliczne wsie na utrzymanie konwentu i domów w mieście. W 1619 r. ośrodek został podniesiony do rangi rezydencji. Ważnym momentem w historii było objęcie w 1634 r. urzędu przełożonego przez wybitnego teologa Stanisława Brzechwę. Był on odpowiedzialny za podniesienie bydgoskiego ośrodka do rangi kole-gium. Inicjatywa ta rozpoczęła się od budowy budynków i nowego kościoła. Prace budowlane przy kościele miały miejsce w latach 1643-1648 r., konsekracja kościoła odbyła się w 1653 roku. Kościół został zaprojektowany i zbudowany przez północnowłoskiego architekta Krzysztofa Bonadura. Z architektonicznego punktu widzenia bydgoski kościół charakteryzuje się umiarem użytych środków, w porównaniu z innymi dziełami Bonadury, które były znacznie bogatsze architektonicznie, a ich cechy są wyraźnie manierystyczne. Wpłynęło to na monumentalizację miejsca, zbliżając bydgoski kościół do architektury wczesnego baroku. Pomysł dodania do fasady pary wież należy uznać za inspirację, której źródłem była fasada kościoła jezuitów w Wiedniu. Bydgoski kościół ukończono w 1695 roku. Prawdopodobnie z powodu braku funduszy ołtarz główny przez długi czas (do 1679 r.) pozostawał prowizoryczny. W XVIII wieku wyposażenie zostało odnowione. Ukończenie budowy kościoła uświadomiło zakonnikom żywotne potrzeby kolegium. Do tego czasu mieszkali i prawdo-podobnie prowadzili działalność szkolną w prostych budynkach wzdłuż ulicy Jezuickiej. Później ich domy były bardziej odpowiednie. Pomyślny rozwój ośrodka wymagał powiększenia terenu. Jednak późniejsza okupacja szwedzka, która wiązała się z upadkiem gospodarczym kraju, odłożyła realiza-cję tego projektu. Nowy okres finansowej prosperity dla kolegium nastąpił tuż po 1680 r., kiedy to otrzymało ono dużą dotację od chorążego pomorskiego Jana Komorskiego. Umożliwiło to dokoń-czenie wyposażenia kościoła, zakończenie budowy wszystkich wież i z pewnością ukończenie bu-dowy nowego budynku kolegium, który wraz z innym, nieco starszym budynkiem, mógł zapewnić jezuitom większy komfort i swobodę działania. W latach 1682-83 rektorem kolegium i prefektem robót budowlanych w Bydgoszczy został wybitny jezuicki architekt Bartłomiej Nataniel Wąsowski. Rozpoczęto wtedy prace nad budową nowego skrzydła wzdłuż ulicy Jezuickiej. Oznaczało to jed-nak konieczność wyburzenia istniejących budynków, w tym szkoły. Nową szkołę wybudowano więc na kilku działkach po południowej stronie kościoła. Budowę ukończono w 1703 roku. Po anu-lowaniu nakazu budynek został przekazany władzom. Kościół stał się ośrodkiem duszpasterskim dla niemieckich katolików, a znajdująca się obok szkoła została zburzona. Ostatecznie w okresie mię-dzywojennym dawne kolegium pełniło różne funkcje. Było siedzibą Muzeum Miejskiego, później stało się budynkiem sądu. Po rozbudowie gmach był wykorzystywany jako gimnazjum. Później umieszczono tam władze miejskie. Kościół i najstarsza część kolegium zostały zburzone podczas okupacji w 1940 roku.

Bibliografia

  1. Alabrudzińska E., Kolegium jezuickie w Bydgoszczy w XVII-XVIII w., „ Kronika Bydgoska”, XI (1989). [Google Scholar]
  2. Bösel R., Karner H., Jesuitenarchitektur In Italien (1540-1773), Teil 2. [Google Scholar]
  3. Chodyński St., Zamiana kościołów w r. 1765, „Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej”, VII (1913). [Google Scholar]
  4. Czaplicka – Niedbalska M., Nazwiska mieszkańców Bydgoszczy od 2. Poł. XV w. do 1. Poł. XVIII w., Bydgoszcz 1996. [Google Scholar]
  5. Documenta ecclesias civitatis Bidgostiensis (Bromberg) concernentia, Ed. Eduard Becker, Berlin 1918. [Google Scholar]
  6. Duhr B., Geschichte der Jesuiten In den Ländern deutscher Zunge, t. I, s. 388-389, Freiburg i. B. 1913. [Google Scholar]
  7. Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, opr. L. Grzebień SJ, Kraków 1996. [Google Scholar]
  8. Encyklopedia wiedzy o jezuitach, pod red. L. Grzebienia, SJ, Kraków 1996. [Google Scholar]
  9. Gzyło M., Bydgoszcz – gmach dawnego kolegium jezuitów. Badania architektoniczne fragmentów piwnic w południowej części budynku, Pracownia badań, dokumentacji i promocji zabytków, Toruń 1996. [Google Scholar]
  10. Historia Bydgoszczy, t. 1 pod red. M. Biskupa, Warszawa-Poznań 1991. Partia opracowana przez Zenona Guldona. [Google Scholar]
  11. Jastrzębska – Puzowska I., Wysocka A., Usuwanie śladów, zacieranie tradycji, Architektura i urbanistyka Bydgoszczy w czasie II wojny światowej i pierwszych latach powojennych, „Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i Regionu”, z. 12, Bydgoszcz 2007. [Google Scholar]
  12. Kantak K., Kronika bernardynów bydgoskich, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, t XXXIII (1906), Poznań 1907. [Google Scholar]
  13. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, seria nowa, t. XI Miasto Warszawa, cz. 1 Stare Miasto. [Google Scholar]
  14. Kilian A., Barokowe fasady dwuwieżowe w Europie Środkowej. Geneza-Forma-Znaczenie, „Ikonotheka”, z. 5, s. 5-22. [Google Scholar]
  15. Kościół pod wezwaniem św. Krzyża (później św. Ignacego Loyoli) w Bydgoszczy, „Kronika Bydgoska”, XI (1989). [Google Scholar]
  16. Kowalczyk J., Andrea Pozzo a późny barok w Polsce, „Biuletyn Historii Sztuki” z 1975 r., nr 2 i 4. [Google Scholar]
  17. Kusztelski A., Druga szkoła jezuicka w Poznaniu, „Roczniki Humanistyczne”, t. L, z. 4. Prace ofiarowane Jerzemu Paszendzie SJ z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin, Lublin 2002. [Google Scholar]
  18. Licznerski A., Urbanistyka, [w:] Bydgoszcz. Historia, kultura, życie gospodarcze, Gdynia 1959. [Google Scholar]
  19. Łbik L, Widok i plan Bydgoszczy z czasów szwedzkiego „potopu”, „Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu” z. 3, Bydgoszcz 1998. [Google Scholar]
  20. Łbik L., Aneksy archiwalne do: Piotr Winter, Bydgoszcz. Studium historyczno-konserwatorskie. Stare Miasto, mpis, Bydgoszcz 2001, szczeg. Cz. 4 i 5. [Google Scholar]
  21. Łbik L., Staropolskie dzieje bydgoskiej fary (XIV-XVIII wiek), « Kronika Bydgoska », t. XXIV, 2002 , Bydgoszcz 2003. [Google Scholar]
  22. Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980. [Google Scholar]
  23. Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, Warszawa 1992. [Google Scholar]
  24. Pastuszewski S., Świątynia – wotum, Bydgoszcz 1990. [Google Scholar]
  25. Paszenda J., Budowle jezuickie w Polsce, t. 3, s. 183-184. [Google Scholar]
  26. Paszenda J., Datowanie stiuków sklepiennych w kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie [w:] „Sztuka baroku”, Kraków 1991. [Google Scholar]
  27. Pozzo A., Perpectiva pictorum et architectorum…, Romae, 1693, 1700. [Google Scholar]
  28. Rogalski B., Historia Bydgoszczy, „Kronika Bydgoska”, t. XIV. [Google Scholar]
  29. Vollständige Topographie des Königsreichs Preussen, zweiter Theil, hrsg. Von Johann Friedrich Goldberg, Marienwerder 1789. [Google Scholar]
  30. Załęski S., Jezuici w Polsce, t. IV, cz. 3, s. 1165-1176, Kraków 1905. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.