Zur Hauptnavigation springen Zum Inhalt springen Zur Fußzeile springen

Bd. 102 (2004): Nasza Przeszłość

Artykuły

O istnieniu franciszkańskiego klasztoru w Lelowie w latach 1357-1820

  • Zdzisław Gogola
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2004.102.399-426  [Google Scholar]
Veröffentlicht: 2004-12-30

Abstract

Zachowane źródła nie oferują więcej niż rozbieżne wskazówki dotyczące dokładnej daty przybycia franciszkanów do Lelowa, małego miasteczka na wschód od Częstochowy. Według Kroniki Jana Długosza Kazimierz Wielki ufundował klasztor w Lelowie w 1357 roku, a następnie podarował go krakowskim franciszkanom. Sformułowanie tego fragmentu sugeruje jednak, że przedmiotem zainteresowania Długosza było ukończenie pierwszego etapu fundacji Lelowa, tj. budowa kościoła i głównego budynku klasztornego. Kościół św. Piotra i Pawła wraz z klasztorem znajdował się w obrębie murów miejskich (Stare Miasto). Inne źródła zdają się wskazywać, że franciszkanie mogli przybyć do Lelowa już za panowania Bolesława Wstydliwego (1243-1279).

Do 1517 r. wspólnota lelowska należała do franciszkańskiej Prowincji Czech i Polski, po tej dacie weszła w skład Polskiej Prowincji Zakonu. Stulecia dewastacji i zmian pozostawiły niewiele z dawnych murów franciszkańskich. Niemniej jednak wygląd i styl kościoła można w pewnym stopniu zrekonstruować na podstawie fragmentarycznych i pobieżnych źródeł. Była to budowla jednonawowa, wzniesiona na osi wschód-zachód, wzdłuż przyległej ulicy. Do jego północnej flanki przylegał parterowy klasztor. Historia bliźniaczych budynków naznaczona była częstymi pożarami. Najbardziej niszczycielski z nich, szalejący w 1638 roku, strawił zarówno miasto, jak i cały kompleks franciszkański. Zniszczenia były tak duże, że odbudowę kościoła trzeba było rozpocząć niemal od fundamentów. Wtedy też jego mury zostały wzmocnione szkarpami i kotwicami. Odbudowano również budynek klasztoru.

Przez setki lat klasztor w Lelowie był ostoją kultury chrześcijańskiej w regionie. Trudno przecenić jego rolę w początkach istnienia, kiedy miejscowa ludność powoli wyłaniała się z mgieł pogaństwa. Potem rozwój i rozkwit klasztoru zdawał się przebiegać równolegle do rozkwitu Rzeczypospolitej. I wreszcie, rozczłonkowanie państwa polskiego przez obcych agresorów zostało w pewien sposób odzwierciedlone w upadku klasztoru w Lelowie, dokonanym przez tę samą wrogą rękę.

W 1819 r. lelowscy franciszkanie obchodzili imponujący jubileusz swojej fundacji. Było to dopełnienie 450 lat wypełnionych modlitwą, posługą kontemplacyjną i ciężką pracą dla dobra ludzi i chwały Bożej. Miejscowa społeczność miała wszelkie powody do wdzięczności za cztery i pół wieku obecności franciszkanów.

Czasy były jednak niepomyślne. Polityczne wstrząsy przełomu XVIII i XIX wieku, których kulminacją był rozbiór Polski, laickie reformy forsowane przez nowych władców kraju źle wróżyły na przyszłość, a wysoce restrykcyjne limity na wady, gwałtownie spadające darowizny oraz szybko rosnące podatki i koszty stanowiły bezpośrednie, śmiertelne zagrożenie dla klasztoru w Lelowie. W oczach władz Lelów, podobnie jak wiele innych wspólnot zakonnych, wydawał się bezużyteczny i zbędny. Kiedy więc w 1819 r. zmarł ostatni gwardian o. Jan Cichuciński, klasztor został de facto skonfiskowany przez rosyjski rząd Królestwa Polskiego. Budynki wkrótce popadły w ruinę, a spory między Kościołem a władzami państwowymi o własność różnych nieruchomości i ruchomości wchodzących w skład franciszkańskiego majątku ciągnęły się latami. Mieszkańcy Lelowa upominali prowincjała w sprawie dewastacji, ale na próżno. Zakaz przyjmowania nowych zakonników oznaczał, że zakon nie dysponował rezerwami, które można by było wysłać do walki. Ostatecznie majątek, a raczej to, co z niego pozostało, został sprzedany na aukcji w 1828 roku. Przybory kościelne zostały szybko sprzedane, ale zrujnowane budynki nie znalazły nabywcy. Dopiero czterdzieści lat później (1868) resztki murów kościoła i klasztoru zostały ostatecznie rozebrane, a miejsce uporządkowane. Materiał z rozbiórki został wykorzystany do budowy nowych domów, drogi i muru wokół innego kościoła na Starym Mieście. Tak więc po 450 latach klasztor przestał istnieć, a jego majątek został rozgrabiony, głównie przez państwo. W 1905 r. na miejscu klasztoru wybudowano dom księdza z budynkami gospodarczymi. Przylegający do niego ogród zajmuje teren zburzonego kościoła.

Literaturhinweise

  1. Giano J. , Chronica, „Analecta Franciscana” t. 1: 1885. [Google Scholar]
  2. Górski K., Zarys dziejów duchowości w Polsce , Kraków 1986. [Google Scholar]
  3. Kantak K., Franciszkanie polscy, Kraków 1937-1938. [Google Scholar]
  4. Kumor B. , Historia Kościoła w Polsce, t. 2, Metropolie i Diecezje na ziemiach Polski, Poznań-Warszawa 1989. [Google Scholar]
  5. Łętowski L., Katalog biskupów , prałatów i kanoników krakowskich, t. 1, Kraków 1852. [Google Scholar]
  6. Urban J., Diecezja krakowska w XIX wieku, Kraków 2000. [Google Scholar]
  7. Zaremska H. , Bractw a w średniowiecznym Krakowie , Wrocław 1977. [Google Scholar]
  8. Zwiercan A., Nowe spojrzenie na początki franciszkanów w Polsce, NP t. 63:1985. [Google Scholar]

Downloads

Keine Nutzungsdaten vorhanden.