Zur Hauptnavigation springen Zum Inhalt springen Zur Fußzeile springen
Nasza Przeszłość

Bd. 141 (2024): Nasza Przeszłość

Artykuły

Ustrój i organizacja archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej w świetle bulli papieża Piusa VII „De salute animarum” z 1821 r.

DOI: https://doi.org/10.52204/np.2024.141.97-120  [Google Scholar]
Veröffentlicht: 2024-08-05

Abstract

Rozwój terytorialny Królestwa Prus, który został usankcjonowany na kongresie wiedeńskim domagał się reformy administracyjnej i organizacyjnej także w odniesieniu do Kościoła katolickiego. Z tej przyczyny w 1816 r. król Fryderyk Wilhelm III delegował posła Betrolda Niebuhr’a do podjęcia w Rzymie pertraktacji z sekretarzem stanu kard. Ercole Consalvim. Zakończyły się one ogłoszeniem przez Piusa VII bulli De salute animarum (16 VII 1821). Bulla regulowała ustrój i organizację Kościoła katolickiego w całym Królestwie Pruskim. Istotne zmiany dokonały się w Wielkim Księstwie Poznańskim. Ustanowiono tu nowe arcybiskupstwo (uprzednio biskupstwo) z siedzibą w Poznaniu, które zostało połączone z arcybiskupstwem gnieźnieńskim na mocy unii personalnej. Odtąd obie wielkopolskie archidiecezje posiadały jednego arcybiskupa, ale odrębne urzędy centralne: konsystorz, kapituły, seminaria duchowne, biskupów pomocniczych, a w czasie wakatu również osobnych wikariuszy kapitulnych. Arcybiskupstwom tym przysługiwały jednakowe prawa, gdyż połączono je zgodnie z zasadą aeque principaliter. Bulla określała także granice archidiecezji. Jej wytyczne przetrwały do 1925 r., gdy Stolica Apostolska zawarła z Rzeczypospolitą konkordat oraz wydano nową bullę cyrkumskrypcyjną Vixdum Poloniae unitas. Unia Gniezna i Poznania została zaniechana w 1946 r.

Literaturhinweise

  1. Bulla „Ex imposita nobis” papieża Piusa VII, z dnia 30 czerwca 1818 r., dokonująca podziału diecezji w Królestwie Polskim, w: Papiestwo wobec sprawy polskiej w latach 1772-1864. Wybór źródeł, oprac. O. Beiersdorf, Wrocław 1960, s. 271-283. [Google Scholar]
  2. Bulla cyrkumskrypcyjna „De salute animarum” papieża Piusa VII, z dnia 16 lipca 1821 roku, w: Papiestwo wobec sprawy polskiej w latach 1772-1864. Wybór źródeł, oprac. O. Beiersdorf, Wrocław 1960, s. 286-297. [Google Scholar]
  3. Dekret „Cum toti eramus” z dnia 25 stycznia 1830 roku, powołujący do życia kapitułę kościoła metropolitalnego w Poznaniu, w: Papiestwo wobec sprawy polskiej w latach 1772-1864. Wybór źródeł, oprac. O. Beiersdorf, Wrocław 1960, s. 312-317. [Google Scholar]
  4. Dekret „Ex quo Ottone Magno imperii” z 25 stycznia 1830 r., erygujący kapitułę kościoła metropolitalnego w Gnieźnie, w: Papiestwo wobec sprawy polskiej w latach 1772-1864. Wybór źródeł, oprac. O. Beiersdorf, Wrocław 1960, s. 304-312. [Google Scholar]
  5. Directorium officii Divini […] archidioecesis Gnesnensis pro Anno Domini 1822, Posnaniae [1821]. [Google Scholar]
  6. Ordo officii Divini ad usum dioeceses Posnaniensis pro Anno Domini 1822, Posnaniea [1821]. [Google Scholar]
  7. Aleksandrowicz M., Zarys dziejów archidiecezji gnieźnieńskiej, w: Rocznik archidiecezji gnieźnieńskiej 2005, Gniezno 2005, s. 21-52. [Google Scholar]
  8. Bierbaum M., Vorverhandlungen zur Bulle „De salute animarum”, „Görres-Gesellschaft zur Pflege der Wissenschaft im katholischen Deutschland. Veröffentlichungen der Sektion für Rechts und Sozialwissenschaft”, 48 Heft, Paderborn 1927. [Google Scholar]
  9. Eichhorn A., Die Ausführung der Bulle „De salute animarum” in den einzelnen Diözesen des Preußischen Staates durch den Fürstbischof von Ermland Prinz Joseph von Hohenzollern, „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands” 5(1870-1874) nr 13-16, s. 1-130. [Google Scholar]
  10. Fąka M., Stan prawny Kościoła katolickiego w Wielkim Księstwie Poznańskim w latach 1815-1850 w świetle prawa pruskiego. Studium prawno-historyczne, Warszawa 1975. [Google Scholar]
  11. Fąka M., Unia personalna Gniezno-Poznań w świetle źródeł prawnohistorycznych, „Prawo Kanoniczne” 24 (1981) nr 1-2, s. 187-236. [Google Scholar]
  12. Grochowski L., Kryzys i reorganizacja archidiecezji gnieźnieńskiej w latach 1793-1833, „Nasza Przeszłość” 24 (1966), s. 203-241. [Google Scholar]
  13. Grochowski L., Teofil Wolicki, arcybiskup metropolita gnieźnieński i poznański 1767(8)-1825/1828-1829, Gniezno 1999. [Google Scholar]
  14. Hoffmann B., Wykonanie bulli „De salute animarum” w Wielkim Księstwie Poznańskim, „Roczniki historyczne” 8 (1932), s. 22-58; 162-196. [Google Scholar]
  15. Karłowski K., Wybór arcybiskupa gnieźnieńskiego i poznańskiego według bulli „De salute animarum” a naszego konkordatu, „Przegląd Teologiczny” 11 (1930) z. 3, s. 324-331. [Google Scholar]
  16. Karłowski K., Z dziejów elekcji kapitulnej arcybiskupów gnieźnieńskich i poznańskich w latach 1821-1925, Poznań 2002. [Google Scholar]
  17. Klitsche E., Die Bulle „De salute animarum” vom Jahre 1821 und die Entwicklung der kirchlichen Verhältnisse im Osten Deutschlands bis auf unsere Zeit, w: Die Apostolische Administratur Schneidemühl, red. F. Westpfahl, Schneidemühl 1928. [Google Scholar]
  18. Kopiczko A., Reorganizacja Kościoła katolickiego w Prusach na podstawie bulli „De salute animarum”, „Kościół w Polsce. Dzieje i kultura” 12 (2013), s. 65-85. [Google Scholar]
  19. Krucki Ł., Archidiecezja gnieźnieńska i jej granice w dokumentach Stolicy Apostolskiej (od wieku XIX do początku XXI), „Kościół w Polsce. Dzieje i kultura” 12 (2013), s. 87-114. [Google Scholar]
  20. Krucki Ł., Dalbor Edmund, w: Słownik biograficzny polskiego katolicyzmu społecznego, t. 1, red. R. Łatka, Warszawa 2020, s. 51-58. [Google Scholar]
  21. Kumor B., Granice archidiecezji gnieźnieńskiej w tysiącleciu (1000-1939), „Prawo Kanoniczne” 9 (1966) nr 3-4, s. 3-26. [Google Scholar]
  22. Krucki Ł., Reorganizacja archidiecezji gnieźnieńskiej na podstawie bulli cyrkumskrypcyjnej „Vixdum Poloniae unitas” z 1925 roku, „Roczniki Teologiczne” 62(2015) z. 4, s. 179-195. [Google Scholar]
  23. Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich (968-1939), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 20 (1970), s. 353-374. [Google Scholar]
  24. Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772-1918), Kraków 1980. [Google Scholar]
  25. Mańkowski A., Bulla „De salute animarum” w świetle kazania drukowanego z 1821 r., „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 7 (1926-1928) nr 7-8, s. 231-233. [Google Scholar]
  26. Müssener H., Die finanziellen Ansprüche der katholischen Kirche an den preußischen Staat auf Grund der Bulle „De salute animarum”, München 1926. [Google Scholar]
  27. Nowacki J., Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, t. 2, Poznań 1964. [Google Scholar]
  28. Olszewski D., Kielecka diecezja, w: Encyklopedia Katolicka, t. 8, red. B. Migut i inni, Lublin 2000, kol. 1396-1397. [Google Scholar]
  29. Szultka Z., Ustrój Kościoła katolickiego i jego równouprawnienie w roku 1850, w: Prusy w dobie kształtowania się kapitalizmu (1806-1871), red. G. Kucharczyk, Poznań 2014, s. 816-848. [Google Scholar]
  30. Trzeciakowski L., Wróblewska G., Pic J., Schyłek feudalizmu i kształtowanie się kapitalizmu (1815-1870), w: Dzieje Gniezna, red. J. Topolski, Warszawa 1965, s. 474-528. [Google Scholar]
  31. Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Wielkie Księstwo Poznańskie 1815-1848, Warszawa-Poznań 1980. [Google Scholar]
  32. Zieliński Z., De salute animarum, w: Encyklopedia Katolicka, t. 3, red. R. Łukaszyk i inni, Lublin 1985, kol. 1191-1192. [Google Scholar]
  33. Zieliński Z., Kościół katolicki w Wielkim Księstwie Poznańskim w latach 1848-1865, Lublin 1973. [Google Scholar]
  34. Zieliński Z., Prymasostwo w dobie niewoli narodowej, w: Dzieje prymasostwa polskiego, red. Ł. Krucki, Gniezno 2017, s. 245-279. [Google Scholar]
  35. Ziółek E.M., Po upadku Rzeczypospolitej. Prymasostwo polskie w latach 1795-1818, w: Dzieje prymasostwa polskiego, red. Ł. Krucki, Gniezno 2017, s. 229-243. [Google Scholar]

Downloads

Keine Nutzungsdaten vorhanden.