Skip to main navigation menu Skip to main content Skip to site footer
Nasza Przeszłość

Vol. 129 (2018): Nasza Przeszłość

Articles

Piety of noblemen between Vistula and Pilica since the second half of XIX century to 1939 - selected problems

  • Mariusz Nowak
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2018.129.265-292  [Google Scholar]
Published: 2018-06-30

Abstract

The article presents manifestations of piety of Polish nobility in the second half of XIX century and the first decades of the following century. There is a fixed canon of rites, ceremonies and customs. The sources of piety are to be found in threats to the hitherto dominant position of large-scale property posed by economic change and emancipation of different strata of society. The paper proved that noblemen sought to maintain their position in society’s religious life by fulfilling the task of ecclesiastic overseeing, presiding over religious ceremonies during a bishop’s visit as well as by underscoring close relations to a local parson. The noblemen also showed their piety by materially supporting their local parish and charity organizations operating under church’s banner. At the end of the paper it was showed that WWII and German occupation resulted in partial destruction of a traditional social and moral order. Still, a lot of nobility tried to maintain the old model of piety.

References

  1. Franciszka Starowieyskiego opowieść o końcu świata, czyli reforma rolna, pisała K. Uniechowska, Warszawa 1994. [Google Scholar]
  2. Karski J., Moje gniazdo rodzinne, „Spotkania z Zabytkami” 1988, nr 5, s. 7-11. [Google Scholar]
  3. Kieleccy bohaterowie 1905-1907. Relacje Jana Partyki, Piotra Wiślickiego i Cecylii Stodółkiewicz-Fiołek, oprac. B. Szabat, M. Nowak, Kielce 2003. [Google Scholar]
  4. Nekrolog Michała Karskiego, „Warszawianka” 1928, nr 185, z 7 VII, s. 3. [Google Scholar]
  5. Nurowski K., Był dwór… Obraz wsi i dworu w świetle pamiętników rodziny Bukow-skich z lat 1843-1939, Kielce 2000. [Google Scholar]
  6. Okupacja widziana z dworu wlonickiego. Stanisław Turnau. Pamiętnik z wojny 1939-1945. Wyb. i oprac. J. Gapys, Kielce 2014. [Google Scholar]
  7. Okupacyjna noc. Ziemiaństwo kieleckie o wojnie i okupacji. Wybór z memuarystyki ziemiańskiej. Wybór i oprac. J. Gapys, Oświęcim 2017. [Google Scholar]
  8. Pamiątka po śp. Andrzeju Deskurze ofiarowana jego dzieciom, wnukom i przyjacio-łom, Kraków 1903. [Google Scholar]
  9. Popiel W., Pamiętniki, t. 2, Kraków 1915. [Google Scholar]
  10. Radziwiłł K. M., Pamiętniki. Od feudalizmu do socjalizmu bezpośrednio, Warszawa 2000. [Google Scholar]
  11. Świat dziecka ziemiańskiego. Antologia źródeł. Oprac. N. Kapuśniak-Kmiecik, J. Kita, Łódź 2012. [Google Scholar]
  12. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 1, z. 12, Warszawa 1953. [Google Scholar]
  13. Słownik socjologiczny, red. G. Marshall, Warszawa 2003. [Google Scholar]
  14. Stolarski T., Znani i nieznani ziemi jędrzejowskiej, t. 1, Słupia 2009. [Google Scholar]
  15. Stolarski T., Znani i nieznani ziemi włoszczowskiej, Włoszczowa 2000. [Google Scholar]
  16. Świętokrzyski Słowik Biograficzny, t. 2: 1795-1918, red. J. Szczepańskiego, Kielce 2009. [Google Scholar]
  17. Ziemianie polscy XX wieku. Życiorysy, t. 1, red. J. Leskiewiczowa, Warszawa 1992; t. 2, red. J. Leskiewiczowa, Warszawa 1994; t. 3, red. J. Leskiewiczowa, Warszawa 1996; t. 10, kom. red. T. Epstein, Warszawa 2013. [Google Scholar]
  18. Biliński P., Moszyńscy. Studium z dziejów łoniowskiej linii rodu z XIX wieku, Kraków 2006. [Google Scholar]
  19. Borkiewicz S., Linowski Z., Monografia historyczna i gospodarcza powiatu jędrze-jowskiego, Kielce 1937. [Google Scholar]
  20. Domański T., Postawy społeczno-polityczne duchowieństwa diecezji kieleckiej w latach 1864-1914, Kielce 2008. [Google Scholar]
  21. Gapys J., Postawy społeczno-polityczne ziemiaństwa w latach 1939-1945 (na przykła-dzie dystryktu radomskiego), Kielce 2003. [Google Scholar]
  22. Ks. Józef Rokoszny (1870-1931). Życie i dzieło, red. K. Burek, Sandomierz 2003. [Google Scholar]
  23. Kubicki P. ks., Bojownicy kapłani za sprawę Kościoła i Ojczyzny w latach 1861-1915, Sandomierz 1933. [Google Scholar]
  24. Lange T. W., Zakon Maltański w Drugiej Rzeczypospolitej 1919-1939, Poznań 2000. [Google Scholar]
  25. Leitgeber S., Morawscy herbu Nałęcz I. 600 lat dziejów rodziny, Poznań 1997. [Google Scholar]
  26. Markowski M. B., Obywatele ziemscy w województwie kieleckim 1918-1939, Kielce 1993. [Google Scholar]
  27. Obyczaje polskie: od średniowiecza do czasów współczesnych, red. A. Chwalba, Warszawa 2004. [Google Scholar]
  28. Olszewski D., Polska kultura religijna na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1996. [Google Scholar]
  29. Pruszak T. A., O ziemiańskim świętowaniu. Tradycje świat Bożego Narodzenia i Wiel-kiej Nocy w kręgu ziemiaństwa polskiego w drugiej połowie XIX i w pierwszej po-łowie XX wieku, Warszawa 2006. [Google Scholar]
  30. Popiel P., Popielowie herbu Chościak. Rys historyczny, Kraków 1936. [Google Scholar]
  31. Popielowie herbu Sulima z przydomkiem Chościak, opr. W. R. Brociek, b. r. w. [Google Scholar]
  32. Pruszak T. A., Tradycje karnawałowe, ślubne dożynkowe i inne, Warszawa 2012. [Google Scholar]
  33. Przybyszewski S. M., Ziemianie. Pałace, dwory i dworki nad Nidą, Nidzica i Szre-niawą, Kazimierza Wielka 2012. [Google Scholar]
  34. Rudnicki S., Ziemiaństwo polskie w XX wieku, Warszawa 1996. [Google Scholar]
  35. Siekierski S., Kultura szlachty polskiej w latach 1864-2001, Pułtusk 2003. [Google Scholar]
  36. Skałkowski A. M., Aleksander Wielopolski (1803-1877) w świetle archiwów rodzin-nych, t. 2, Poznań 1947. [Google Scholar]
  37. Stanaszek B. ks., Duchowieństwo diecezji sandomierskiej w latach 1918-1939, Lublin 1999. [Google Scholar]
  38. Szabat B., Szkolnictwo początkowe Kielc i powiatu kieleckiego w latach 1864-1915, Kielce 1983. [Google Scholar]
  39. Ślęzak R., Dekanat włoszczowski (1867-1918), Kielce 2004. [Google Scholar]
  40. Wiśniewski J., ks., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w pińczow-skiem, skalbmierskiem i wiślickiem, kom. red. D. Olszewski et al., Kielce 2000. [Google Scholar]
  41. W szlacheckim Piekoszowie. Monografia historyczno-gospodarcza gminy Piekoszów, red. E. Kosik, R. Nadgowski, Kielce 1996. [Google Scholar]
  42. Banaszak M., Pierwszy Krajowy Kongres Eucharystyczny, [w:] II Krajowy Kongres Eucharystyczny, red. S. Napierała, Poznań 1987, s. 12-15. [Google Scholar]
  43. Gadecka K., Życie codzienne ziemiaństwa w międzywojniu (1918-1939) na przykładzie rodziny Broel-Platerów z Białaczowa, [w:] Z życia codziennego codziennego szlachty i ziemiaństwa między Wisłą a Pilicą w XVI-XX wieku, Studia, red. J. Gapys, M. Nowak, J. Pielas, Kielce 2010, s. 102. [Google Scholar]
  44. Gapys J., Mentalność ziemiaństwa polskiego w dystrykcie radomskim 1939-1945, [w:] Z życia codziennego codziennego szlachty i ziemiaństwa między Wisłą a Pilicą w XVI-XX wieku. Studia, red. J. Gapys, M. Nowak, J. Pielas, Kielce 2010, s. 168. [Google Scholar]
  45. Gapys J., Religijność i jego przejawy w życiu ziemiaństwa polskiego w dystrykcie radomskim 1939-1945, [w:] Z życia religijnego szlachty i ziemiaństwa między Wisłą a Pilicą w XVI-XX w., red. J Gapys, M. Nowak, J. Pielas, Kielce 2014, s. 179. [Google Scholar]
  46. Gapys J., Życie codzienne ziemiaństwa w dystrykcie radomskim w latach 1939-1945. Wybrane problemy, „Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne” 2001, t. 2, s. 155. [Google Scholar]
  47. Gąsowski T., Jerzego Moszyńskiego poglądy na wieś, rolnictwo i zagadnienia gospo-darcze, [w:] Dwór-wieś-plebania na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, pr. zbior., Kielce 2003, s. 93-95. [Google Scholar]
  48. Hajduga T., Życie religijne w dekanacie jędrzejowskiego w dwudziestoleciu między-wojennym w świetle sprawozdawczości duszpasterskiej, [w:] Studia i Materiały do Dziejów Kielecczyzny, red. W. Caban, Kielce 1998, s. 238-240. [Google Scholar]
  49. Jedynak K., Postawy i zachowania duchownych pochodzących ze środowiska ziemiań-skiego na przełomie XIX i XX wieku – na przykładzie Kielecczyzny, [w:] Z życia re-ligijnego szlachty i ziemiaństwa między Wisłą a Pilicą w XVI-XX w., red. J Gapys, M. Nowak, J. Pielas, Kielce 2014, s. 127. [Google Scholar]
  50. Jelski A., Rodzina Jelskich herbu Pielesz. Właściciele Ignatycz i Szumska, „Almanach Staszowski” 2002, t. 4, s. 205. [Google Scholar]
  51. Kaczanowski L., Sanktuaria w Świętokrzyskiem, [w:] Pamiętnik Świętokrzyski. Studia z dziejów kultury chrześcijańskiej, praca zbior., Kielce 1991, s. 74-86. [Google Scholar]
  52. Kruczkowska M., Ziemianie opatowscy o sobie, wojnie i okupacji po 40 latach, [w:] Ziemiaństwo polskie 1920-1945: studia z dziejów ludzi i warstwy, red. J. Leskiewiczowa, Warszawa 1988, s. 320. [Google Scholar]
  53. Malinowska I., Gautier Jerzy (1874-1941), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 7, Kraków 1948, s. 310. [Google Scholar]
  54. Markowski M. B., Ziemiaństwo w województwie kieleckim a Kościół (1918-1939), [w:] Społeczno-kulturalna działalność Kościoła katolickiego w Polsce XIX i XX wieku, red. R. Renz, M. Meducka, Kielce 1994, s. 136. [Google Scholar]
  55. Nowak M., Wzorce osobowe ziemian w kazaniach pogrzebowych w dobie zaborów (na przykładach z terenu między Wisłą a Pilicą), „Między Wisłą a Pilicą. Studia i Materiały Historyczne” 2014, t. 15, s. 95-107. [Google Scholar]
  56. Olszewski D., Stan i perspektywy badań nad religijnością XIX i początku XX wieku, „Nasza Przeszłość” 1983, t. 59, s. 5-43. [Google Scholar]
  57. Pająk J. Z., Zjednoczenia Stronnictw Niepodległościowych (styczeń-sierpień 1915 roku), „Studia Humanistyczno-Społeczne” 2005, t. 1, s. 105. [Google Scholar]
  58. Przegaliński A., Dzień codzienny i dzień odświętny dworu ziemiańskiego po powstaniu styczniowym, [w:] Studia z dziejów ziemian lubelskich w XIX i XX wieku, red. A. Koprukowniak, Lublin 2002, s. 78-80. [Google Scholar]
  59. Przeniosło M., Wielopolscy z Chrobrza a społeczności lokalne (w świetle korespondencji rodzinnej z lat 1918-1939), [w:] Dwór a społeczności lokalne na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. W. Caban, M. B. Markowski, M. Przeniosło, Kielce 2008, s. 355. [Google Scholar]
  60. Karski Michał (1869-1928), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 12, Wrocław 1966, s. 133. [Google Scholar]
  61. Szabat B., Ziemiaństwo wobec ochronek przyfolwarcznych w Królestwie Polskim na początku XX wieku – na przykładzie guberni kieleckiej, [w:] Wieś a dwór na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. W. Caban, M. B. Markowski, Kielce 1999, s. 109-131. [Google Scholar]
  62. Święcich K., Religijność oraz moralność w dekanacie pińczowskim w dwudziestoleciu międzywojennym, „Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne” 2015, t. 16, s. 67-68. [Google Scholar]
  63. Wanke E., Książę Ferdynand Radziwiłł. Między lojalizmem a patriotyzmem, [w:] Lojalizm czy realizm? Polacy wobec władzy rosyjskiej w XIX wieku, red. M. Nowak, J. Szczepański, Warszawa 2013, s. 140-141. [Google Scholar]
  64. Wanke E., Pelagia z Sapiehów księżna Radziwiłłowa (1844-1929), właścicielka dóbr Chycza, Oksa i Pawęzów, [w:] Szlachta i ziemianie między Wisłą a Pilicą w XVI-XX wieku. Studia z dziejów społeczno-gospodarczych, red. J. Gapys, M. Nowak, J. Pielas, Kielce 2008, s. 186. [Google Scholar]
  65. Związek J., Ks. Andrzej Huszno i jego grupy wyznaniowe, [w:] Aktywność społeczno-kulturalna Kościołów i grup wyznaniowych w Polsce XIX i X wieku, red. M. Me-ducka, R. Renz, Kielce 1995, s. 165. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.