Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Językoznawstwo baner

Nr 1/20 (2024)

Artykuły

Forma i pragmatyka aktów mowy wyrażających zdziwienie w języku polskim

DOI: https://doi.org/10.25312/j.8477  [Google Scholar]
Opublikowane: 29.05.2024

Abstrakt

Celem artykułu jest zbadanie struktury i cech pragmatycznojęzykowych aktów mowy informujących o zdziwieniu mówiącego w języku polskim. Materiał badawczy obejmuje około 300 replik wyekscerpowanych z XX- i XXI-wiecznych utworów prozatorskich. Analiza prowadzi do wniosku, że rozpatrywane akty mowy najczęściej przybierają formę pytań ułomnych oraz konstrukcji pytajnych, które są samodzielne pod względem gramatycznym. Zaobserwowano także akty mowy realizowane w postaci zdań oznajmujących, niewielki udział w badanym materiale mają zaś interiekcje. Analizowane akty mowy oprócz funkcji konstatowania i zarazem wyrażania zdziwienia mogą pełnić między innymi także rolę aktów sterujących, wyrażać inne odcienie emocjonalne oraz uściślać przyczyny zdziwienia.

 

Bibliografia

  1. Awdiejew A. (1983), Klasyfikacja funkcji pragmatycznych, „Polonica”, nr IX, s. 53–87. [Google Scholar]
  2. Awdiejew A. (2004), Gramatyka interakcji werbalnej, Kraków. [Google Scholar]
  3. Błaszyk M. (2007), Treść propozycjonalna i cele illokucyjne ekspresywnych aktów interiekcyjnych, „Przegląd Rusycystyczny”, nr 3(119), 81–101. [Google Scholar]
  4. Bochkarev A. Ye. (2018), Ob udivlenii kak lingvospetsifichnom kontsepte Votyakova I.A. (2015), O kontsepte «udivleniye» v russkoy yazykovoy kartine mira, „Vestnik Udmurtskogo universiteta. Seriya: Istoriya i filologiya”, № 25(3), s. 120–124. [Google Scholar]
  5. Boniecka B. (1978), Podstawowe typy struktur pytajnych polszczyzny mówionej, [w:] T. Skubalanka (red.), Studia nad składnią polszczyzny mówionej, Wrocław. [Google Scholar]
  6. Boniecka B. (2000), Struktura i funkcja pytań w języku polskim, Lublin. [Google Scholar]
  7. Czapiga A. (2017), Leksykalno-pragmatyczne wykładniki aprobaty jako aktu mowy (na materiale języka polskiego, rosyjskiego i angielskiego, Rzeszów. [Google Scholar]
  8. Danielewiczowa M. (1991), Zdania pytajne o funkcji ekspresywnej, [w:] J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa (red.), Język a Kultura. Funkcje języka i wypowiedzi, t. 4., Wrocław, s. 159–168. [Google Scholar]
  9. Danielewiczowa M. (1996), O znaczeniu zdań pytajnych w języku polskim. Charakterystyka struktury tematyczno-rematycznej wypowiedzeń interrogatywnych, Warszawa. [Google Scholar]
  10. Dorofeyeva N.V. (2002), Udivleniye kak emotsional'nyy kontsept (na materiale russkogo i angliyskogo yazykov) (avtoreferat dissertatsii). [Google Scholar]
  11. Kovshova M.L. (2014), Yazykovoy «portret» russkogo udivleniya: leksicheskiye, frazeologicheskiye i poslovichnyye sposoby opisaniya, „Vestnik Novgorodskogo gosudarstvennogo universiteta”, № 77, s. 25–28. [Google Scholar]
  12. Dzienisiewicz M. (2022), Вербализация эмоций в текстах русской музыкальной критики (niepublikowana rozprawa doktorska), Poznań, https://repozytorium.amu.edu.pl/server/api/core/bitstreams/b110ba66-c4aa-4424-9e1e-53cd0fac817d/content [dostęp: 8.02.2024]/Dzienisiewicz M. (2022), Verbalizatsiya emotsiy v tekstakh russkoy muzykal'noy kritiki (niepublikowana rozprawa doktorska), Poznań, https://repozytorium.amu.edu.pl/server/api/core/bitstreams/b110ba66-c4aa-4424-9e1e-53cd0fac817d/content [dostęp: 8.02.2024]. [Google Scholar]
  13. Dzienisiewicz D. (2024), Makroakty mowy o funkcji wyrażania zdziwienia (na materiale współczesnej prozy polskiej), „Poradnik Językowy” (artykuł zgłoszony do publikacji w czasopiśmie). [Google Scholar]
  14. Ekman P., Friesen W.V. (2003), Unmasking the face, Malor. [Google Scholar]
  15. Glushkova T.S., Gorbunov G.V. (2022), Yazykovaya reprezentatsiya emotsional’nogo sostoyaniya udivleniya v russkom i angliyskom yazykakh, „Vestnik Omskogo gosudarstvennogo pedagogicheskogo universiteta. Gumanitarnyye issledovaniya”, № 1, s. 70–76. [Google Scholar]
  16. Grabias S. (1981), O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo, Lublin. [Google Scholar]
  17. Grzesiuk A. (1995), Składnia wypowiedzi emocjonalnych, Lublin. [Google Scholar]
  18. Jodłowski S. (1976), Podstawy polskiej składni, Warszawa. [Google Scholar]
  19. Kawka M. (1988), Metatekstowe zdania z bo w języku Jana Kochanowskiego, „Język Polski”, nr LXVIII, s. 212–221. [Google Scholar]
  20. Klemensiewicz Z. (1963), Zarys składni polskiej, Warszawa. [Google Scholar]
  21. Kozerenko A.D. (2001), Metaforicheskiye modeli UDIVLENIYA (na materiale russkikh idiom) (avtoreferat dissertatsii). [Google Scholar]
  22. Kuraleva T.V., Pavlenko Ye.A., V’yunova Ye.K. (2023), Lingvisticheskaya reprezntatsiya emotsional'nogo sostoyaniya «UDIVLENIYE» (na materiale amerikanskogo varianta angliyskogo yazyka), „Litera”, № 9, s. 133–139. [Google Scholar]
  23. Kutkovoy N.A. (2013), Udivleniye kak predmet sotsial'no-psikhologicheskogo issledovaniya, „Natsional'nyy psikhologicheskiy zhurnal”, № 3(11), s. 47–53. [Google Scholar]
  24. Krzempek M. (2021), Wykrzykniki a emocje, „Stylistyka”, nr 30, 307–322. [Google Scholar]
  25. Mazur J. (1986), Organizacja tekstu potocznego. Na przykładzie języka polskiego i rosyjskiego, Lublin. [Google Scholar]
  26. Mezentseva T.A. (2005), Funktsional'nyye osobennosti reprezentatsii udivleniya v angliyskom i russkom yazykakh: Na materiale prozy Charl’za Dikkensa original'nykh i perevodnykh variantov (avtoreferat dissertatsii). [Google Scholar]
  27. Mikhaylova Ye.A. (2010a), Emotsiya udivleniya i sposoby yeyë otrazheniya v sovremennom russkom yazyke, „Nauka i sovremennost'”, № 5, s. 52–56. [Google Scholar]
  28. Mikhaylova Ye. A. (2010b), Sredstva neverbal'nogo vyrazheniya udivleniya v russkoy razgovornoy rechi, „Molodoy uchënyy. Yezhemesyachnyy nauchnyy zhurnal”, № 21, s. 150–153. [Google Scholar]
  29. Musiołek K. (1978), Równoważnik zdania we współczesnym języku polskim, Wrocław. [Google Scholar]
  30. NKJP – Narodowy Korpus Języka Polskiego, http://nkjp.pl/ [dostęp: 8.02.2024]. [Google Scholar]
  31. Nowakowska-Kempna I. (1986), Konstrukcje zdaniowe z leksykalnymi wykładnikami predykatów uczuć, Katowice. [Google Scholar]
  32. Nowakowska-Kempna I. (1995), Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Prolegomena, Warszawa. [Google Scholar]
  33. Ożóg K. (1990), Leksykon metatekstowy współczesnej polszczyzny mówionej. Wybrane zagadnienia, Kraków. [Google Scholar]
  34. Pisarkowa K. (1975), Składnia rozmowy telefonicznej, Wrocław. [Google Scholar]
  35. Prokop I. (2010), Aspekty analizy pragmalingwistycznej, Poznań. [Google Scholar]
  36. Przybyła O. (2004), Akty mowy w języku nauczycieli, Katowice. [Google Scholar]
  37. Redyk M. (2008), Edukacyjna wartość pytań dzieci w wieku wczesnoszkolnym, „Forum Dydaktyczne: przeszłość, teraźniejszość, przyszłość”, nr ¾, s. 84–98. [Google Scholar]
  38. Rodak R. (2000), Frazemy jako emotywne opertory interakcyjne, [w:] I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska, J. Anusiewicz (red.), Język a Kultura. Uczucia w języku i tekście, t. 14, Wrocław, s. 187–198. [Google Scholar]
  39. Rosińska-Mamej A. (2013), Ile jest aktów w makroakcie mowy, czyli o najczęstszych sposobach realizacji próśb we współczesnym języku polskim, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, nr LXIX, s. 113–126. [Google Scholar]
  40. Rudyk A. (2021), Zwroty adresatywne w języku rosyjskim i polskim, Rzeszów. [Google Scholar]
  41. Searle J.R. (1975), A Taxonomy of Illocutionary Acts, [w:] K. Gunderson (red.), Language, Mind, and Knowledge. Minnesota Studies in the Philosophy of Science, Minneapolis, s. .344–369. [Google Scholar]
  42. Sieradzka-Mruk A. (2016), „Radość i nadzieja, smutek i trwoga” w nabożeństwie drogi krzyżowej. Wybrane aspekty ewolucji dyskursu religijnego w XX wieku na przykładzie leksyki dotyczącej uczuć, Kraków. [Google Scholar]
  43. Urbańczyk S., Kucała M. (red.) (1999), Encyklopedia języka polskiego. Wydanie trzecie, poprawione i uzupełnione, Wrocław–Warszawa–Kraków. [Google Scholar]
  44. Wąsik Z. (1979), Typologia strukturalna wypowiedzeń pytajnych (na materiale wybranych współczesnych języków indoeuropejskich), Wrocław. [Google Scholar]
  45. Wiatrowski P. (2010), Morfologiczne i leksykalne wykładniki negatywnych emocji w „Przewodniku Katolickim” z lat 1895–2005, Poznań. [Google Scholar]
  46. Wiertlewski S. (1995), Pytania bez odpowiedzi. Pytania jako pośrednie akty mowy, Poznań. [Google Scholar]
  47. Wierzbicka A. (1969), Dociekania semantyczne, Wrocław–Warszawa–Kraków. [Google Scholar]
  48. Wierzbicka A. (1971), Kocha, lubi, szanuje. Medytacje semantyczne, Warszawa. [Google Scholar]
  49. Witwicki W. (1995), Psychologia uczuć i inne pisma, Warszawa. [Google Scholar]
  50. Wojtczuk K. (2006), Zapożyczenia w klasie wykrzykników polskich. Ich formy oraz wybrane funkcje pragmatyczne, [w]: K. Wojtczuk, V. Machnicka (red.), Wokół językowej funkcji emocjonalnej. Fakty dawne i współczesne, Siedlce, s. 347–358. [Google Scholar]
  51. Wołk M. (2017), W poszukiwaniu klucza do semantycznego opisu pojęcia zdziwienia, „Poradnik Językowy”, nr 9, s. 47–62. [Google Scholar]
  52. WSJP – Żmigrodzki P. (red.), Wielki słownik języka polskiego PAN, https://wsjp.pl/ [dostęp: 8.02.2024]. [Google Scholar]
  53. Cytowane utwory [Google Scholar]
  54. Chętkowski D. z uczniami (2007), Ostatni weekend, Łódź. [Google Scholar]
  55. Górniak Z. (2009), Siostra i byk, Warszawa. [Google Scholar]
  56. Jarosz M. (2002), Nieznane przygody Sherlocka Holmesa, Łódź. [Google Scholar]
  57. Jarosz M. (2003), Déjà vu i inne opowiadania, Łódź. [Google Scholar]
  58. Kapelański A. (2006), Wielki koneser, Łódź. [Google Scholar]
  59. Kurowski E. (1960), Kroki w samotności, Łódź. [Google Scholar]
  60. Nurowska M. (2005a), Imię twoje, Warszawa. [Google Scholar]
  61. Nurowska M. (2005b), Powrót do Lwowa, Warszawa. [Google Scholar]
  62. Nurowska M. (2008), Dwie Miłości, Warszawa. [Google Scholar]
  63. Nurowska M. (2009), Niemiecki taniec, Warszawa. [Google Scholar]
  64. Pawlik L. (1998), Ankara, Warszawa. [Google Scholar]
  65. Rydzewska J. (2006), Gwiazdomorze, Warszawa. [Google Scholar]
  66. Sekulski H. (2001), Przebitka, Olsztyn. [Google Scholar]
  67. Sędzikowska M. (2008), Eus, deus, kosmateus, Warszawa. [Google Scholar]
  68. Tomaszewski M. (2006), UGI, Wołowiec. [Google Scholar]
  69. Wiśniewski-Snerg A. (1997), Dzikus, Warszawa. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.