Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 129 (2018): Nasza Przeszłość

Artykuły

Religijność ziemiaństwa między Wisłą a Pilicą w drugiej połowie XIX i XX wieku (do 1939) - wybrane problemy

  • Mariusz Nowak
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2018.129.265-292  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.06.2018

Abstrakt

Artykuł prezentuje przejawy religijności ziemiaństwa w drugiej połowy XIX wieku i pierwszych dekadach kolejnego stulecia. Charakteryzuje się utrwalony kanon rytualistyki, ceremoniału i zwyczajów. Wskazuje na podłoże religijności, której źródła leżały w zagrożeniach dla dotychczasowej dominującej pozycji większej własności, wywołanych przemianami ekonomicznymi i emancypacją innych sfer społecznych. Artykuł wskazał, iż starano się podtrzymać swą pozycję w wymiarze religijnym, poprzez przewodzenie dozorowi kościelnemu, uroczystościom religijnym w czasie wizytacji biskupa czy podkreślanie bliskich relacji z miejscowym proboszczem. Ziemiaństwo swą religijność demonstrowało także wspieraniem materialnym rodzimej parafii i instytucji dobroczynnych, działających pod egidą Kościoła. W zakończeniu tekstu wskazano, iż druga wojna światowa i okupacja niemiecka skutkowała częściową destrukcją tradycyjnego ładu społecznego i moralnego; niemniej gros środowiska starała się podtrzymywać dawny model religijności.

Bibliografia

  1. Franciszka Starowieyskiego opowieść o końcu świata, czyli reforma rolna, pisała K. Uniechowska, Warszawa 1994. [Google Scholar]
  2. Karski J., Moje gniazdo rodzinne, „Spotkania z Zabytkami” 1988, nr 5, s. 7-11. [Google Scholar]
  3. Kieleccy bohaterowie 1905-1907. Relacje Jana Partyki, Piotra Wiślickiego i Cecylii Stodółkiewicz-Fiołek, oprac. B. Szabat, M. Nowak, Kielce 2003. [Google Scholar]
  4. Nekrolog Michała Karskiego, „Warszawianka” 1928, nr 185, z 7 VII, s. 3. [Google Scholar]
  5. Nurowski K., Był dwór… Obraz wsi i dworu w świetle pamiętników rodziny Bukow-skich z lat 1843-1939, Kielce 2000. [Google Scholar]
  6. Okupacja widziana z dworu wlonickiego. Stanisław Turnau. Pamiętnik z wojny 1939-1945. Wyb. i oprac. J. Gapys, Kielce 2014. [Google Scholar]
  7. Okupacyjna noc. Ziemiaństwo kieleckie o wojnie i okupacji. Wybór z memuarystyki ziemiańskiej. Wybór i oprac. J. Gapys, Oświęcim 2017. [Google Scholar]
  8. Pamiątka po śp. Andrzeju Deskurze ofiarowana jego dzieciom, wnukom i przyjacio-łom, Kraków 1903. [Google Scholar]
  9. Popiel W., Pamiętniki, t. 2, Kraków 1915. [Google Scholar]
  10. Radziwiłł K. M., Pamiętniki. Od feudalizmu do socjalizmu bezpośrednio, Warszawa 2000. [Google Scholar]
  11. Świat dziecka ziemiańskiego. Antologia źródeł. Oprac. N. Kapuśniak-Kmiecik, J. Kita, Łódź 2012. [Google Scholar]
  12. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 1, z. 12, Warszawa 1953. [Google Scholar]
  13. Słownik socjologiczny, red. G. Marshall, Warszawa 2003. [Google Scholar]
  14. Stolarski T., Znani i nieznani ziemi jędrzejowskiej, t. 1, Słupia 2009. [Google Scholar]
  15. Stolarski T., Znani i nieznani ziemi włoszczowskiej, Włoszczowa 2000. [Google Scholar]
  16. Świętokrzyski Słowik Biograficzny, t. 2: 1795-1918, red. J. Szczepańskiego, Kielce 2009. [Google Scholar]
  17. Ziemianie polscy XX wieku. Życiorysy, t. 1, red. J. Leskiewiczowa, Warszawa 1992; t. 2, red. J. Leskiewiczowa, Warszawa 1994; t. 3, red. J. Leskiewiczowa, Warszawa 1996; t. 10, kom. red. T. Epstein, Warszawa 2013. [Google Scholar]
  18. Biliński P., Moszyńscy. Studium z dziejów łoniowskiej linii rodu z XIX wieku, Kraków 2006. [Google Scholar]
  19. Borkiewicz S., Linowski Z., Monografia historyczna i gospodarcza powiatu jędrze-jowskiego, Kielce 1937. [Google Scholar]
  20. Domański T., Postawy społeczno-polityczne duchowieństwa diecezji kieleckiej w latach 1864-1914, Kielce 2008. [Google Scholar]
  21. Gapys J., Postawy społeczno-polityczne ziemiaństwa w latach 1939-1945 (na przykła-dzie dystryktu radomskiego), Kielce 2003. [Google Scholar]
  22. Ks. Józef Rokoszny (1870-1931). Życie i dzieło, red. K. Burek, Sandomierz 2003. [Google Scholar]
  23. Kubicki P. ks., Bojownicy kapłani za sprawę Kościoła i Ojczyzny w latach 1861-1915, Sandomierz 1933. [Google Scholar]
  24. Lange T. W., Zakon Maltański w Drugiej Rzeczypospolitej 1919-1939, Poznań 2000. [Google Scholar]
  25. Leitgeber S., Morawscy herbu Nałęcz I. 600 lat dziejów rodziny, Poznań 1997. [Google Scholar]
  26. Markowski M. B., Obywatele ziemscy w województwie kieleckim 1918-1939, Kielce 1993. [Google Scholar]
  27. Obyczaje polskie: od średniowiecza do czasów współczesnych, red. A. Chwalba, Warszawa 2004. [Google Scholar]
  28. Olszewski D., Polska kultura religijna na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1996. [Google Scholar]
  29. Pruszak T. A., O ziemiańskim świętowaniu. Tradycje świat Bożego Narodzenia i Wiel-kiej Nocy w kręgu ziemiaństwa polskiego w drugiej połowie XIX i w pierwszej po-łowie XX wieku, Warszawa 2006. [Google Scholar]
  30. Popiel P., Popielowie herbu Chościak. Rys historyczny, Kraków 1936. [Google Scholar]
  31. Popielowie herbu Sulima z przydomkiem Chościak, opr. W. R. Brociek, b. r. w. [Google Scholar]
  32. Pruszak T. A., Tradycje karnawałowe, ślubne dożynkowe i inne, Warszawa 2012. [Google Scholar]
  33. Przybyszewski S. M., Ziemianie. Pałace, dwory i dworki nad Nidą, Nidzica i Szre-niawą, Kazimierza Wielka 2012. [Google Scholar]
  34. Rudnicki S., Ziemiaństwo polskie w XX wieku, Warszawa 1996. [Google Scholar]
  35. Siekierski S., Kultura szlachty polskiej w latach 1864-2001, Pułtusk 2003. [Google Scholar]
  36. Skałkowski A. M., Aleksander Wielopolski (1803-1877) w świetle archiwów rodzin-nych, t. 2, Poznań 1947. [Google Scholar]
  37. Stanaszek B. ks., Duchowieństwo diecezji sandomierskiej w latach 1918-1939, Lublin 1999. [Google Scholar]
  38. Szabat B., Szkolnictwo początkowe Kielc i powiatu kieleckiego w latach 1864-1915, Kielce 1983. [Google Scholar]
  39. Ślęzak R., Dekanat włoszczowski (1867-1918), Kielce 2004. [Google Scholar]
  40. Wiśniewski J., ks., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w pińczow-skiem, skalbmierskiem i wiślickiem, kom. red. D. Olszewski et al., Kielce 2000. [Google Scholar]
  41. W szlacheckim Piekoszowie. Monografia historyczno-gospodarcza gminy Piekoszów, red. E. Kosik, R. Nadgowski, Kielce 1996. [Google Scholar]
  42. Banaszak M., Pierwszy Krajowy Kongres Eucharystyczny, [w:] II Krajowy Kongres Eucharystyczny, red. S. Napierała, Poznań 1987, s. 12-15. [Google Scholar]
  43. Gadecka K., Życie codzienne ziemiaństwa w międzywojniu (1918-1939) na przykładzie rodziny Broel-Platerów z Białaczowa, [w:] Z życia codziennego codziennego szlachty i ziemiaństwa między Wisłą a Pilicą w XVI-XX wieku, Studia, red. J. Gapys, M. Nowak, J. Pielas, Kielce 2010, s. 102. [Google Scholar]
  44. Gapys J., Mentalność ziemiaństwa polskiego w dystrykcie radomskim 1939-1945, [w:] Z życia codziennego codziennego szlachty i ziemiaństwa między Wisłą a Pilicą w XVI-XX wieku. Studia, red. J. Gapys, M. Nowak, J. Pielas, Kielce 2010, s. 168. [Google Scholar]
  45. Gapys J., Religijność i jego przejawy w życiu ziemiaństwa polskiego w dystrykcie radomskim 1939-1945, [w:] Z życia religijnego szlachty i ziemiaństwa między Wisłą a Pilicą w XVI-XX w., red. J Gapys, M. Nowak, J. Pielas, Kielce 2014, s. 179. [Google Scholar]
  46. Gapys J., Życie codzienne ziemiaństwa w dystrykcie radomskim w latach 1939-1945. Wybrane problemy, „Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne” 2001, t. 2, s. 155. [Google Scholar]
  47. Gąsowski T., Jerzego Moszyńskiego poglądy na wieś, rolnictwo i zagadnienia gospo-darcze, [w:] Dwór-wieś-plebania na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, pr. zbior., Kielce 2003, s. 93-95. [Google Scholar]
  48. Hajduga T., Życie religijne w dekanacie jędrzejowskiego w dwudziestoleciu między-wojennym w świetle sprawozdawczości duszpasterskiej, [w:] Studia i Materiały do Dziejów Kielecczyzny, red. W. Caban, Kielce 1998, s. 238-240. [Google Scholar]
  49. Jedynak K., Postawy i zachowania duchownych pochodzących ze środowiska ziemiań-skiego na przełomie XIX i XX wieku – na przykładzie Kielecczyzny, [w:] Z życia re-ligijnego szlachty i ziemiaństwa między Wisłą a Pilicą w XVI-XX w., red. J Gapys, M. Nowak, J. Pielas, Kielce 2014, s. 127. [Google Scholar]
  50. Jelski A., Rodzina Jelskich herbu Pielesz. Właściciele Ignatycz i Szumska, „Almanach Staszowski” 2002, t. 4, s. 205. [Google Scholar]
  51. Kaczanowski L., Sanktuaria w Świętokrzyskiem, [w:] Pamiętnik Świętokrzyski. Studia z dziejów kultury chrześcijańskiej, praca zbior., Kielce 1991, s. 74-86. [Google Scholar]
  52. Kruczkowska M., Ziemianie opatowscy o sobie, wojnie i okupacji po 40 latach, [w:] Ziemiaństwo polskie 1920-1945: studia z dziejów ludzi i warstwy, red. J. Leskiewiczowa, Warszawa 1988, s. 320. [Google Scholar]
  53. Malinowska I., Gautier Jerzy (1874-1941), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 7, Kraków 1948, s. 310. [Google Scholar]
  54. Markowski M. B., Ziemiaństwo w województwie kieleckim a Kościół (1918-1939), [w:] Społeczno-kulturalna działalność Kościoła katolickiego w Polsce XIX i XX wieku, red. R. Renz, M. Meducka, Kielce 1994, s. 136. [Google Scholar]
  55. Nowak M., Wzorce osobowe ziemian w kazaniach pogrzebowych w dobie zaborów (na przykładach z terenu między Wisłą a Pilicą), „Między Wisłą a Pilicą. Studia i Materiały Historyczne” 2014, t. 15, s. 95-107. [Google Scholar]
  56. Olszewski D., Stan i perspektywy badań nad religijnością XIX i początku XX wieku, „Nasza Przeszłość” 1983, t. 59, s. 5-43. [Google Scholar]
  57. Pająk J. Z., Zjednoczenia Stronnictw Niepodległościowych (styczeń-sierpień 1915 roku), „Studia Humanistyczno-Społeczne” 2005, t. 1, s. 105. [Google Scholar]
  58. Przegaliński A., Dzień codzienny i dzień odświętny dworu ziemiańskiego po powstaniu styczniowym, [w:] Studia z dziejów ziemian lubelskich w XIX i XX wieku, red. A. Koprukowniak, Lublin 2002, s. 78-80. [Google Scholar]
  59. Przeniosło M., Wielopolscy z Chrobrza a społeczności lokalne (w świetle korespondencji rodzinnej z lat 1918-1939), [w:] Dwór a społeczności lokalne na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. W. Caban, M. B. Markowski, M. Przeniosło, Kielce 2008, s. 355. [Google Scholar]
  60. Karski Michał (1869-1928), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 12, Wrocław 1966, s. 133. [Google Scholar]
  61. Szabat B., Ziemiaństwo wobec ochronek przyfolwarcznych w Królestwie Polskim na początku XX wieku – na przykładzie guberni kieleckiej, [w:] Wieś a dwór na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. W. Caban, M. B. Markowski, Kielce 1999, s. 109-131. [Google Scholar]
  62. Święcich K., Religijność oraz moralność w dekanacie pińczowskim w dwudziestoleciu międzywojennym, „Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne” 2015, t. 16, s. 67-68. [Google Scholar]
  63. Wanke E., Książę Ferdynand Radziwiłł. Między lojalizmem a patriotyzmem, [w:] Lojalizm czy realizm? Polacy wobec władzy rosyjskiej w XIX wieku, red. M. Nowak, J. Szczepański, Warszawa 2013, s. 140-141. [Google Scholar]
  64. Wanke E., Pelagia z Sapiehów księżna Radziwiłłowa (1844-1929), właścicielka dóbr Chycza, Oksa i Pawęzów, [w:] Szlachta i ziemianie między Wisłą a Pilicą w XVI-XX wieku. Studia z dziejów społeczno-gospodarczych, red. J. Gapys, M. Nowak, J. Pielas, Kielce 2008, s. 186. [Google Scholar]
  65. Związek J., Ks. Andrzej Huszno i jego grupy wyznaniowe, [w:] Aktywność społeczno-kulturalna Kościołów i grup wyznaniowych w Polsce XIX i X wieku, red. M. Me-ducka, R. Renz, Kielce 1995, s. 165. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.