Teatyni w Warszawie w XVIII w.

Roman Pelczar

doi:10.52204/np.2007.108.147-181

Tom 108 (2007): Nasza Przeszłość

Artykuły

Teatyni w Warszawie w XVIII w.

Roman Pelczar

pdf

DOI: https://doi.org/10.52204/np.2007.108.147-181 [Google Scholar]
Opublikowane: 30.12.2007

Abstrakt

Zakon teatynów był najmniejszym zgromadzeniem męskim w Polsce przed rozbiorami. Założyli tylko dwa domy (zwane kolegiami): we Lwowie i Warszawie. Zakon wprowadził do Warszawy w 1696 r. biskup warmiński Jan Stanisław Zbąski. Wszyscy byli pochodzenia włoskiego. Kolegium w Warszawie prowadzili rektorzy, z których najbardziej znany - Antoni Maria Portalupi - był bliskim przyjacielem króla Stanisława Poniatowskiego. Oprócz pracy duszpasterskiej teatyni prowadzili działalność naukową, literacką i oświatową. Napisali m.in.
liczne traktaty z zakresu filozofii, teologii, moralności, prawa i historii Kościoła. Zgromadzenie słynęło przede wszystkim z pracy oświatowej. W początkowym okresie teatyni uczyli warszawiaków prywatnie, ale wkrótce otworzyli kolegium, w którym przyjmowali synów szlachty i magnatów. W 1737 r. przekształcili dom w Collegium Nobilium, pierwszą tego typu uczelnię w Polsce, wzorowaną na podobnych placówkach w Europie Zachodniej. Collegium Nobilium przeżywało swój rozkwit za panowania Augusta III i Stanisława Augusta Poniatowskiego. Upadek Collegium Nobilium datuje się na koniec XVIII wieku. Było to spowodowane głównie stale malejącą liczbą studentów. Uczniowie teatynów wywodzili się głównie z możnych rodów Poniatowskich i Rzewuskich. Teatyni stworzyli własny model edukacyjny, czerpiąc z doświadczeń edukacyjnych jezuitów.

Bibliografia

Bartoszewicz J., Teatyni w Warszawie, w: Studia historyczne i literackie, t. II, Kraków 1881. [Google Scholar]
Graciotti S., Echa włoskie w działalności teatynów i pijarów w Polsce w XVIII wieku, w: Od Renesansu do Oświecenia, t. II, Warszawa 1991. [Google Scholar]
Kitowicz J., Opis obyczajów za panowania Augusta III, Warszawa 1985. [Google Scholar]
Kłoczowski J., Zakony męskie w Polsce w XVI-XVIII wieku, w: Kościół w Polsce, t. II, red. J. Kłoczowski, Kraków 1969. [Google Scholar]
Krętosz J., Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od XV w. do 1772 roku, Lublin 1986. [Google Scholar]
Łukaszewicz J., Historia szkół w Koronie i w Wielkim Księstwie Litewskim od najdawniejszych czasów aż do roku 1794, t. II, Poznań 1850. [Google Scholar]
Puchowski K., Edukacja ,,losem urodzenia wyznaczonych” w warszawskim kolegium teatynów (1737-1785), w: Między Barokiem a Oświeceniem. Sarmacki konterfekt, red. S. Achremczyk, Olsztyn 2002. [Google Scholar]
Sobieszczański F. M., Rys historyczno-statystyczny wzrostu i stanu miasta Warszawy od najdawniejszych czasów aż do 1847 roku, opr. K. Zawadzki, Warszawa 1974. [Google Scholar]
Zakrzewska-Dubasowa M., Ormianie w dawnej Polsce, Lublin 1982. [Google Scholar]
Zienkowska K., Stanisław August Poniatowski, Wrocław 1998. [Google Scholar]