Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki

Tom 96 (2001): Nasza Przeszłość

Artykuły

Z dziejów wewnętrznych klasztoru cystersów w Byszewie (Koronowie) w okresie przedtrydenckim

  • Dariusz Karczewski
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2001.96.11-32  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.12.2001

Abstrakt

Pełna historia klasztoru cystersów w Byszewie-Koronowie nie została jeszcze opracowana. Przedmiotem wyczerpujących badań były jedynie początki opactwa i jego działalność gospodarcza do końca XIV wieku. Najbardziej odczuwalny jest brak historii klasztoru w Koronowie, która rzuciłaby światło na jego pozycję i rangę w polskiej prowincji Zakonu, jego kontakty z innymi domami cysterskimi, strukturę społeczną wspólnoty zakonnej, kulturę i kulturę pracy duszpasterskiej w parafiach przejętych przez Konwent. Celem artykułu jest analiza funkcjonowania i struktury opactwa do połowy XVI wieku na podstawie rozproszonych i mało znanych dokumentów zakonnych, znajdujących się głównie w Archiwum Państwowym w Bydgoszczy oraz Archiwum Diecezji Pelplińskiej. Niemal całkowity zanik dawnej biblioteki w następstwie kasaty klasztoru w XIX w. sprawia, że bardzo trudno jest ocenić kulturową rolę opactwa. Nie osiągnięto jednoznacznego rozwiązania sporu o dokładne pochodzenie Mikołaja, skarbnika i założyciela klasztoru byszewsko-koronowskiego. Równie sporne są kwestie przynależności, czyli początków pierwotnej i późniejszej fundacji klasztornej Byszewo-Koronowo. W Polsce ostatnie dziesięciolecia XIV w. to okres wojen domowych i anarchii, co ułatwiło miejscowym rycerstwom przejmowanie majątków klasztornych. Rosnące zagrożenie spowodowało pojawienie się szeregu dokumentów papieskich stwierdzających, że klasztor i jego majątki znajdują się pod opieką Stolicy Apostolskiej. Powszechne niepokoje nie ustały u bram klasztoru, zwłaszcza w czasie chronicznych wojen między Polską a Krzyżakami w pierwszej połowie XV wieku. W pewnym momencie, gdy mnisi stracili nadzieję na powrót do zrujnowanego klasztoru, zostali ekskomunikowani. Jednak w drugiej połowie XV wieku przywrócono spokój i zespół klasztorny cierpliwie odbudowano przy pomocy licznych darowizn królewskich. Kolejne donacje napływały w XVI wieku. Klasztor skorzystał zarówno z hojności ostatnich Jagiellonów, jak i próby reformy wewnętrznej, która doprowadziła w 1558 r. do rozdzielenia majątku opata od majątku klasztoru. Kolejnym pilnym zadaniem jest zbadanie struktury społecznej wspólnoty zakonnej Byszewo-Koronowo i sporządzenie pełnej listy jej opatów (istnieje kilka list, które wymagają krytycznej oceny). Ktokolwiek podejmie tę pracę, powinien pamiętać, że niektórzy opaci koronowscy sprawowali także urząd sufragana (tj. pomocniczego) biskupa włocławskiego. W artykule skupiono się przede wszystkim na nadzorze parafialnym sprawowanym przez cystersów koronowskich. Do końca XVI w. opiekowali się ośmioma parafiami. Należały do nich parafie miejskie w Koronowie (lokacja w 1383 r.) oraz parafie w Byszewie (lokacja w 1460 r.), Włókach, Wtelnie i Wudzynie w majątkach zakonnych (wszystkie w diecezji włocławskiej). Na terenie archidiecezji gnieźnieńskiej cystersi koronowscy posiadali parafie Wierzchucin Królewski, Łącko Wielkie i Mąkowarsk, czyli wszystkie należące do nich wsie. Tymczasowo ius paternitatis cystersów koronowskich został rozciągnięty na kościoły w Zadusznikach i Szpetalu pod Włocławkiem. Wątpliwe jest jednak, czy byli to fundatorzy kościoła w Podlaszkach na Pomorzu Gdańskim.

Bibliografia

  1. Derwich M. , Polska w czternastowiecznych rachunkach zakonu cysterskiego, w: Cystersi w społeczeństwie Europy Środkowej, Poznań 2000. [Google Scholar]
  2. Frydrychowie R. , Geschichte der Cistercienserabtei Pelplin und ihre Bau- und Kunstdenkmäler, Dusseldorf 1905. [Google Scholar]
  3. Guldon Z., Podziały administracyjne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w XIII-XIV wieku, Warszawa-Poznań 1974. [Google Scholar]
  4. Guldon Z., W sprawie początków miasta Koronowa, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, 1966. [Google Scholar]
  5. Kozierowski S., Szematyzm historyczny ustrojów parafialnych dzisiejszej archidiecezji gnieźnieńskiej, Poznań 1934. [Google Scholar]
  6. Kozłowski R. , Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego w Byszewie (Koronowie) do końca XIV w., Warszawa-Poznań 1972. [Google Scholar]
  7. Kozłowski R., Mikołaj — fundator klasztoru cysterskiego w Byszewie, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t: 7, 1970. [Google Scholar]
  8. Skibiński Sz., Gotycka architektura pocysterskiego kościoła w Koronowie, „Prace Komisji Sztuki Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego” t. 2:1967. [Google Scholar]
  9. Spieralski Z., Bitwa pod Koronowem 10 X 1410, w: Bitwa pod Koronowem 10 X 1410, Bydgoszcz 1961. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.