Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki

Tom 94 (2000): Nasza Przeszłość

Artykuły

Przeorysze i podprzeorysze klasztoru norbertanek w Strzelnie od końca XII wieku do 1837 r.

  • Ryszard Kabaciński
  • Dariusz Karczewski
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2000.94.135-176  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.12.2000

Abstrakt

Klasztor sióstr norbertanek w Strzelnie został ufundowany pod koniec lat 80. XVIII w. przez Piotra Wszeborowica, wojewodę kujawskiego i kasztelana kruszwickiego. Należał do prowincji polskiej (circaria), lecz jego ius paternalis nadał opat św. Wincentego na Ołbinie we Wrocławiu. Klasztorem strzeleńskim rządziła przeorysza, wybierana przez wspólnotę spośród jej członków. We wczesnych źródłach często nazywana jest magistrą. Każda nowo wybrana opatka musiała złożyć śluby posłuszeństwa prepozytorowi, zanim otrzymała podobne śluby od wszystkich sióstr. Przeorysza miała władzę decydowania o wewnętrznych sprawach klasztoru. Była gwardianką Reguły, przewodniczyła zebraniom kapituły, przydzielała zadania poszczególnym siostrom. Miała prawo przyjmować profesje nowych sióstr, ustalać harmonogram spowiedzi i nakładać kary za wszelkiego rodzaju przewinienia. Nie mogła jednak decydować o majątku klasztornym, decyzje takie należały do wyłącznej prerogatywy prepozyta, który reprezentował klasztor w jego stosunkach ze światem zewnętrznym. W przypadku nieobecności lub choroby przełożonej jej obowiązki przejmowała zastępczyni przełożonej, która być może pomagała także w codziennym prowadzeniu opactwa. Magistra Beatrix, wymieniona w dokumencie z 1193 roku, jest pierwszą znaną nam z imienia matką przełożoną Strzelna. Najprawdopodobniej była członkiem rodziny założyciela. Praktycznie wszystkie opatki strzeleńskiego klasztoru były szlacheckiego pochodzenia. Do nielicznych wyjątków należała Anna Włocławska, córka mieszczanina. Wydaje się, że do końca średniowiecza żadna z przełożonych nie pochodziła spoza Kujaw, sąsiedniego powiatu łęczyckiego czy wschodniej Wielkopolski (tj. powiatu konińskiego i gnieźnieńskiego). Sytuacja uległa zmianie później, gdy zasięg klasztoru strzeleńskiego rozszerzył się na powiat dobrzyński i chełmiński oraz województwa sieradzkie, kaliskie i płockie. Na poszerzenie bazy geograficznej gminy mogło w pewnym stopniu wpłynąć także przeniesienie do Strzelna małych klasztorów z Łęczycy i Bolesławca (1811). Nie są znane przypadki ingerencji władz świeckich w okresie przedrozbiorowym (tj. przed 1772 r.) w wybory w klasztorze, nawet wtedy, gdy Kościół nie mógł swobodnie korzystać ze swoich praw prepozytorium. Próby wpłynięcia na nominację przełożonej po raz pierwszy podjęto po zajęciu Kujaw przez Prusy w 1772 r., a apogeum osiągnęły lata 1807-1813 (czas, gdy Kujawy wchodziły w skład Księstwa Warszawskiego). Ostatecznie gmina norbertańska w Strzelnie została rozwiązana w 1837 roku dekretem władz pruskich.

Bibliografia

  1. Borkowska M., Prozopografia polskich zakonów żeńskich, NP t. 73: 1990. [Google Scholar]
  2. Dekański D. A. , Badania prozopograficzne opactw cysterskich Pomorza Gdańskiego do 1309 r., zwłaszcza opactwa w Oliwie, NP t. 83: 1994. [Google Scholar]
  3. Kabaciński, Karczewski D. , Katalog prepozytów klasztoru norbertanek w Strzelnie od XII wieku do 1837 r., NP t. 87: 1997. [Google Scholar]
  4. Knapiński W., Święty Norbert i jego zakon. Początki norbertańskich klasztorów w cyrkarii polskiej i niec z jej dziejów, Warszawa 1884. [Google Scholar]
  5. Kurbis B., Najstarsza tradycja klasztoru panien norbertanek w Strzelnie, Rhist t. 40: 1974. [Google Scholar]
  6. Lutyński K. , Tymoteusz Gorzeński 1821-1825, w: Na stolicy prymasowskiej w Gnieźnie i Poznaniu, red F. L e n o r t, Poznań 1982. [Google Scholar]
  7. Mosbach A. , Wiadomości do dziejów Polski z archiwów prowincji szląskiej, Wrocław 1869. [Google Scholar]
  8. Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1858. [Google Scholar]
  9. Sczaniecki P., Katalog opatów tynieckich, NP t. 49: 1978. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.