Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 115 (2011): Nasza Przeszłość

Artykuły

Franciszkanie w Gdańsku- zaplecze społeczne klasztoru oraz jego związki z miastem w XV i pierwszej połowie XVI w.

  • Rafał Kubicki
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2011.115.163-182  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.12.2011

Abstrakt

Fundację klasztoru franciszkanów w Gdańsku, zrealizowaną przy wsparciu Zakonu Krzyżackiego, dokonano w pierwszej połowie XV wieku. Klasztor ten podobnie jak inne opactwa znajdujące się w państwie krzyżackim, a później funkcjonujący w Prusach należał do saskiej prowincji zakonu franciszkanów. Kontakty franciszkanów z miejscowym mieszczaństwem potwierdza porozumienie w sprawie przyjęcia do udziału w dobrach duchowych Zakonu członków cechu rzeźników z 1381 r.  Zakonnicy realizujący swoją misję w wielkim mieście hanzeatyckim nie ograniczali swojej działalności religijnej tylko w krużgankach. Dla przykładu: bracia z opactwa franciszkanów w Gdańsku podróżowali także do Falsterbo w Królestwie Duńskim, gdzie zajmowali się duchową opieką kupców gdańskich, którzy brali udział w dorocznym jarmarku śledzi. Zakonnicy wywierali wpływ nie tylko na ludność mieszczańską, ale także na miejscowe rycerstwo. W 1476 r. gwardian Jan Rolle, za zgodą ministra saskiego i lektora Pisma Świętego Mikołaja Lackmanna, przyjął do udziału w dobrach duchowych klasztoru rycerstwo powiatu gdańskiego. Franciszkanie mieli bliskie stosunki z chłopami. W 1488 r. minister prowincjalny franciszkanów zredagował dokument potwierdzający przyjęcie do udziału w dobrach duchowych zakonu mieszkańców wsi Zaroślak. Następnie w 1495 r. do udziału w dobrach duchowych klasztoru zostali przyjęci członkowie cechu wytwórców kubków i wiader wraz z rodzinami. Przykłady te świadczą o szerokim zapleczu klasztoru, który do czasów reformacji był wspierany przez władze miejskie. Bliskie kontakty gdańskich franciszkanów z miejscowym mieszczaństwem potwierdziły liczne zapisy zawarte w testamentach dla franciszkanów. Wszystkie te przykłady potwierdzają powodzenie klasztoru przez budowanie dużej wspólnoty wiernych często związanej z klasztorem formalnymi umowami. To, co było siłą klasztoru, stało się słabością w sytuacji, gdy zdecydowana większość mieszczaństwa opowiedziała się za protestantyzmem. Sytuacja ta pogłębiła trudności klauzury i spowodowała problemy wewnętrzne i kryzys Saksońskiej Prowincji Franciszkanów, a w końcu upadek fundacji.

Bibliografia

  1. Ariès P., Człowiek i śmierć, Warszawa 1989. [Google Scholar]
  2. Arnold U., Zakon Niemiecki a rozwój urbanistyczny Gdańska, [w:] Tożsamość miejsca i ludzi. Gdańszczanie i ich miasto w perspektywie historyczno-socjologicznej, red. M. Dymnicka, Z. Opacki, Warszawa 2003. [Google Scholar]
  3. Bogucka M., Przemiany społeczne i walki społeczno-polityczne w XV i XVI w., [w:] Historia Gdańska, red. E. Cieślak, t. 2, Gdańsk 1982. [Google Scholar]
  4. Diecezja chełmińska zarys historyczno-statystyczny, Pelplin 1928. [Google Scholar]
  5. Doelle F., Die martinianische Reformbewegung in der sächsischen Franziskanerprovinz (Mittel- und Nordostdeutschland) im 15. und 16. Jahrhundert, Münster in Westf. 1921. [Google Scholar]
  6. Engel B., R. von Hanstein, Danzigs mittelalterliche Grabsteine, Danzig 1893. [Google Scholar]
  7. Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo), Toruń 2008. [Google Scholar]
  8. Hirsch T., Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig, Th. 1, Danzig 1843. [Google Scholar]
  9. Kantak K., Franciszkanie polscy, t. 1, Kraków 1937. [Google Scholar]
  10. Klasztor w mieście średniowiecznym i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Opole 2000. [Google Scholar]
  11. Kościelak S., Lokaty i renty klasztorne na kontach gdańskiej kamlarii w XVI-XVIII w., „Roczniki dziejów społecznych i gospodarczych”, 70(2010). [Google Scholar]
  12. Księga komturstwa gdańskiego, wyd. K. Ciesielska, I. Janosz-Biskupowa, Warszawa-Poznań-Toruń 1985. [Google Scholar]
  13. Kubicki R., Dwa dokumenty franciszkanów gdańskich z drugiej połowy XV w. – przyczynek do badań nad społecznym kręgiem oddziaływania zakonu, „Rocznik Gdański”, (57-58) 2007-2008. [Google Scholar]
  14. Kubicki R., Participationem omnium bonorum forma i znaczenie przyjęcia do udziału w dobrach duchowych zakonu na przykładzie mendykantów w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach, „Nasza Przeszłość”, 112 (2009). [Google Scholar]
  15. Kubicki R., Środowisko dominikanów kontraty pruskiej od XIII do połowy XVI wieku, Gdańsk 2007. [Google Scholar]
  16. Lemmens L., Aus der Geschichte der deutschen Franziskaner im Ordenslande Preussen, „Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn”, 20 (1912). [Google Scholar]
  17. Mindermann A., Bettelordenskloster und Stadttopographie. Warum lagen Bettelordensklöster am Stadtrand?, [w:] Könige, Landesherren und Bettelorden Konflikt und Kooperation in West- und Mitteleuropa bis zur Frühen Neuzeit, hg. von D. Berg, „Saxonia Franciscana. Beiträge zur Geschichte der Sächsischen Franziskanerprovinz”, 10(1998), s. 83-103. [Google Scholar]
  18. Muhl J., Geschichte der Dörfer auf der Danziger Höhe, Danzig 1938. [Google Scholar]
  19. Niedermeier H., Die Franziskaner in Preußen, Livland und Litauen im Mittelalter, „Zeitschrift für Ostforschung Länder und Völker im östlichen Mitteleuropa”, 27(1978), H. 1, s. 5-16. [Google Scholar]
  20. Oliński P., Mieszczanin w trosce o zbawienie. Uwagi o funkcjach memoratywnych fundacji mieszczańskich w wielkich miastach pruskich, [w:] Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, red. H. Manikowskiej, H. Zaremskiej, Warszawa 2002, s. 347-359. [Google Scholar]
  21. Roth W., Die Dominikaner und Franziskaner im Deutsch-Ordensland Preußen bis zum Jahre 1466, Königsberg 1918. [Google Scholar]
  22. Schmidt P., Die St. Trinitatis-Kirche zu Danzig nach Vergangenheit und Gegenwart, Danzig 1901. [Google Scholar]
  23. Schultze J., Richtlinien für die äußere Textgestaltung bei Herausgabe von Quellen zur neueren deutschen Geschichte, Blätter für deutsche Landesgeschichte, 98(1962), s. 1-11. [Google Scholar]
  24. Simson P., Geschichte der Stadt Danzig, Bd. I, Danzig 1913. [Google Scholar]
  25. Spuren franziskanischer Geschichte. Chronologischer Abriß der Geschichte der Sächsischen Franziskanerprovinzen von ihren Anfängen bis zur Gegenwart (Saxonia Franciscana, Sonderband), bearb. von B. Schmies, K. Rakemann, hg. von D. Berg, Werl 1999. [Google Scholar]
  26. Stankiewicz J., [w:] Historia Gdańska, red. E. Cieślak, t. 2, Gdańsk 1982. [Google Scholar]
  27. Urkundenbuch des alten sächsischen Franziskanerprovinzen, Th. 2 Die Kustodie Preussen, hg. von L. Lemmens, Düsseldorf 1913. [Google Scholar]
  28. Wolff A., Projekt instrukcji wydawniczej dla pisanych źródeł historycznych do połowy XVI wieku, Studia Źródłoznawcze, t. 1, 1957. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.