Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 124 (2015): Nasza Przeszłość

Artykuły

Z dziejów parafii unickiej pw. Kuźmy i Damiana w Przeorsku do 1875 roku

  • Janusz Adam Frykowski
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2015.124.165-209  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.12.2015

Abstrakt

Przeorsk, siedziba parafii unickiej p.w. Kuźmy i Damiana, ma co najmniej XIV-wieczne korzenie. W okresie tym wieś znajdowała się w ziemi bełskiej, i wraz z nią po inkorporacji w 1462 roku znalazła się w Koronie. W wyniku I rozbioru miejscowość ta znalazły się w monarchii austriackiej, następnie w Księstwie Warszawskim, a po kongresie wiedeńskim w Cesarstwie Rosyjskim. Przeorsk położony był na obszarze, który pierwotnie podlegał strukturom Kościoła greckiego (prawosławnego), a po włączeniu Rusi Czerwonej do Korony do Kościoła łacińskiego. Z tego też względu miejscowość zamieszkiwali zarówno wyznawcy obrządku wschodniego (najpierw prawosławni, później unici), jak i łacińskiego. W związku z powyższym we wsi funkcjonowała parafia prawosławna, a po zawarciu unii greckokatolicka. Była to wspólnota jednowioskowa i dopiero pod koniec XVIII wieku jej struktura uległa zmianie. Wówczas to parafia Przeorsk znalazły się pod zaborem austriackim, gdzie w wyniku reformy józefińskiej, dołączono do niej jako cerkiew filialną, zlikwidowana parafię w Korhyniach. W takiej strukturze parafia ta przetrwała do likwidacji unii.

Bibliografia

  1. Janeczek A., Swieżawski A., Rejestr poboru łanowego województwa bełskiego z 1472 r., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, nr 1/1991, s. 27-54. [Google Scholar]
  2. Kołłątaj H., Pamiętnik o stanie Kościoła polskiego katolickiego i o wszystkich innych wyznaniach w Polszcze, [w:] Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III (1750-1764), oprac. J. Hulewicz, Wrocław 1953, s. 209-210. [Google Scholar]
  3. Bieńkowski L., Organizacja Kościoła Wschodniego w Polsce, [w:] Kościół w Polsce, red. J. Kłoczowski, t. II, Kraków 1970, s. 781-1050. [Google Scholar]
  4. Bieńkowski L., Diecezja prawosławna, [w:] Encyklopedia katolicka, red. R. Łukaszyński, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1988, t. III, kol. 132. [Google Scholar]
  5. Bieńkowski L., Kultura intelektualna w kręgu Kościoła Wschodniego w XVII-XVIII wieku, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. 6, Między Wschodem a Zachodem, cz. 1, Warszawa 1989, s. 107-125. [Google Scholar]
  6. Bieńkowski L., Mozaika religijno-kulturalna Rzeczypospolitej w XVII i XVIII w., [w:] Uniwersalizm i swoistość kultury polskiej, red. J. Kłoczowski, t. 1, Lublin 1989, s. 241-270. [Google Scholar]
  7. Bieńkowski L., Oświecenie i katastrofa rozbiorów (II poł. XVIII wieku), [w:] Chrześcijaństwo w Polsce, red. J. Kłoczowski, Lublin 1992, s. 275-373. [Google Scholar]
  8. Bobryk W., Duchowieństwo unickiej diecezji chełmskiej w XVIII wieku, Lublin 2005. [Google Scholar]
  9. Chruscewicz G., Istorija zamojskago sobora (1720 goda), Wilno 1880. [Google Scholar]
  10. Ciołko D., Latynizacja Kościoła unickiego w Rzeczypospolitej po synodzie zamojskim, Białystok 2014. [Google Scholar]
  11. Czterechsetlecie zawarcia Unii Brzeskiej 1596-1996: materiały sesji naukowej zorganizowanej w Toruniu w dniach 28-29 listopada 1996 r., red. S. Alexandrowicz i T. Kempa, Toruń 1998. 400-lecie unii brzeskiej, red. K. Soczyński, Warszawa 1996. [Google Scholar]
  12. Dubiel S., Subsidum charitativum, [w:] Encyklopedia katolicka, t. XVIII, red. E. Gigilewicz, Lublin 2013, kol. 1143. [Google Scholar]
  13. Dudziak J., Dziesięcina, [w:] Encyklopedia katolicka, t. IV, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, E. Gryglewicz, Lublin 1985, kol. 600-601. [Google Scholar]
  14. Dylągowa H., Unia brzeska i unici w Królestwie Polskim, Warszawa 1989. [Google Scholar]
  15. Dylągowa H., Dzieje unii brzeskiej (1596-1918), Warszawa 1996. [Google Scholar]
  16. Dylągowa H., Unia brzeska. Geneza – dzieje – zagłada, [w:] Czterechsetlecie zawarcia unii brzeskiej 1596-1996, red. S. Alexandrowicz i T. Kempa, Toruń 1998, s. 11-24. [Google Scholar]
  17. Dylągowa H., Kościół unicki na ziemiach Rzeczypospolitej (1596-1918). Zarys problematyki, „Przegląd Wschodni”, 2 (1992/93), z. 2 (6), s. 257-287. [Google Scholar]
  18. Dziedzictwo Unii Brzeskiej, red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Lublin-Supraśl 2012. [Google Scholar]
  19. Frykowski J., Parafie prawosławne i unickie w Tyszowcach XVI-XVIII wieku, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 10, 2012, s. 33-48. [Google Scholar]
  20. Frykowski J.A., Parafia unicka w Rachaniach do 1811 roku, „Annales UMCS”, vol. LXVII, nr 2 (2012), s. 7-24. [Google Scholar]
  21. Frykowski J.A., Z dziejów Diecezji Unickiej w Chełmie. Parafia unicka w Łaszczowie do 1863 r., „Rocznik Chełmski”, t. 17 (2013), s. 53-69. [Google Scholar]
  22. Frykowski J.A., Parafia unicka w Podlodowie w XVII-XVIII wieku, „Rocznik Tomaszowski”, nr 1(2), 2013, s. 33-43. [Google Scholar]
  23. Frykowski J.A., Parafia unicka w Korhyniach w XVIII wieku, „Rocznik To-maszowski”, 3 (2014), s. 45-64. [Google Scholar]
  24. Frykowski J.A., Dzieje parafii unickiej w Pienianach, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, nr 12 (2014), s. 23-49. [Google Scholar]
  25. Frykowski J.A., Dzieje parafii unickiej w Jarczowie w XVIII wieku, „Nasza Przeszłość”, nr 122, 2014, s. 67-85. [Google Scholar]
  26. Gil A., Prawosławna Eparchia Chełmska do 1596 r., Lublin-Chełm, 1999. [Google Scholar]
  27. Gil A., Chełmska diecezja unicka 1596-1810. Dzieje i organizacja. Studia i materiały z dziejów chrześcijaństwa wschodniego w Rzeczpospolitej, Lublin 2005. [Google Scholar]
  28. Gil A., Chełmskie diecezje obrządku wschodniego. Zagadnienia organizacji terytorialnej w XVII i XVIII wieku, [w:] Polska-Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 5, red. S. Stępień, Przemyśl 2000, s. 29-61. [Google Scholar]
  29. Gil A., Chełmska Diecezja Unicka w okresie rządów biskupa Jakuba Suszy (1649-1687), [w:] Sztuka sakralna i duchowość pogranicza polsko-ukraińskiego na Lubelszczyźnie (Materiały z Międzynarodowej Konferencji „Sztuka Sakralna Pogranicza”, Lublin 13-15.10.2005 r.), red. S. Ba-truch, R. Zilionko, Lublin 2005. [Google Scholar]
  30. Gil A., Skoczylas I., Kościoły wschodnie w państwie polsko-litewskim w procesie przemian i adaptacji: Metropolia kijowska w latach 1458-1795, Lublin-Lwów 2014. [Google Scholar]
  31. Ihnatowicz I., Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, cz. I, Warszawa 1967. [Google Scholar]
  32. Kania J., Unickie Seminarium Diecezjalne w Chełmie w latach 1759-1833, Lublin 1993. [Google Scholar]
  33. Karbownik M., Ofiary iura stolae na ziemiach polskich w latach 1285-1918, Lublin 1995. [Google Scholar]
  34. Karbownik M., Opodatkowanie duchowieństwa i dóbr kościelnych na ziemiach polskich w okresie zaborów 1772-1918, Lublin 1998. [Google Scholar]
  35. Karbownik M., Ciężary stanu duchownego na rzecz państwa od roku 1381 do połowy XVII wieku, Lublin 1980. [Google Scholar]
  36. Kołbuk W., Duchowieństwo unickie w Królestwie Polskim 1835-1875, Lublin 1992. [Google Scholar]
  37. Kołbuk W., Kościoły wschodnie w Rzeczypospolitej około 1772 roku, Lublin 1998. [Google Scholar]
  38. Kołbuk W., Kościoły wschodnie na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej 1772-1914, Lublin 1992. [Google Scholar]
  39. Kołbuk W., Ustawy i statuty unickich bractw cerkiewnych, [w:] Unia brzeska. Geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiańskich, red. R. Dłużny, F. Ziejka, A. Kępiński, Kraków 1994, s. 329-336. [Google Scholar]
  40. Kość J., Słownictwo regionalne w XVII-XVIII-wiecznych księgach miejskich wschodniej Lubelszczyzny, [w:] Studia językoznawcze. Streszczenia prac doktorskich, red. W. Boryś, t. 13, Wrocław 1988, s. 57-102. [Google Scholar]
  41. Kossowski A., Blaski i cienie unii kościelnej w Polsce w XVII-XVIII w. w świetle źródeł archiwalnych, [w:] Księga Pamiątkowa ku czci Jego Ekscelencji x. biskupa Mariana Leona Fulmana, Część III, Wydział Nauk Humanistycznych, Lublin 1939, s. 62-132. [Google Scholar]
  42. Koziej J., Parafia, [w:] Encyklopedia katolicka, red. E. Gigilewicz, Lublin 2010, kol. 1324-1326. [Google Scholar]
  43. Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009. [Google Scholar]
  44. Lewandowski J., Na pograniczu. Polityka władz państwowych wobec unitów Podlasia i Chełmszczyzny 1772-1875, Lublin 1996. [Google Scholar]
  45. Lewandowski J., Z dziejów unickiej diecezji chełmskiej w latach 1790-1804, „Rocznik Chełmski”, t. 1 (1995), s. 51-63. [Google Scholar]
  46. Lewandowski J., Greckokatolicka diecezja chełmska w realiach polityczno-ustrojowych Księstwa Warszawskiego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, Sectio F, Historia, vol. LXII, Lublin 2007, s. 77-84. [Google Scholar]
  47. Librowski S., Wizytacje diecezji wrocławskiej, cz. 1, Wizytacje diecezji kujawsko-pomorskiej, t. 1, Opracowanie archiwalno-źródłoznawcze, z. 1, Wstęp ogólny „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 8 (1964), s. 5-186. [Google Scholar]
  48. Likowski E., Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX wieku uważane głównie ze względu na przyczyny jego upadku, t. 1, Warszawa 1906. [Google Scholar]
  49. Likowski E., Unia brzeska, Warszawa 1907. [Google Scholar]
  50. Litak S., Akta wizytacyjne parafii z XVI-XVIII wieku jako źródło historyczne, „Zeszyty Naukowe KUL”, V (1962), nr 3, s. 41-58. [Google Scholar]
  51. Markunas A., Uczitiel T., Popularny słownik sakralizmów polskich i ukraińskich, Poznań 2001. [Google Scholar]
  52. Mazuryk J., Panyszko S., Ostapiuk O., Badania archeologiczne latopisiwego Uhrowieska, „Archiwum Polski Środkowowschodniej”, 3 (1998), s. 175-182. [Google Scholar]
  53. Mironowicz A., Prawosławie i unia za panowania Jana Kazimierza, Biały-stok 1997. [Google Scholar]
  54. Mironowicz A, Struktura organizacyjna Kościoła prawosławnego w Polsce w X-XVIII wieku, [w:] Kościół prawosławny w Polsce dawniej i dziś, red. L. Adamczuk, A. Mironowicz, Warszawa 1993, s. 48-65. [Google Scholar]
  55. Narbutt O., Historia i typologia ksiąg liturgicznych bizantyńsko-słowiańskich. Zagadnienie identyfikacji według kryterium treściowego, Warszawa 1979. [Google Scholar]
  56. Niedźwiedź J., Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Zamość 2004. [Google Scholar]
  57. Nowodworski M., Parafia, [w:] Encyklopedia kościelna, red. M. Nowodworski, Warszawa 1892, s. 200. [Google Scholar]
  58. Osadczy W., Kościół i Cerkiew na wspólnej drodze. Concordia 1863. Z dziejów porozumienia między obrządkiem greckokatolickim a łacińskim w Galicji Wschodniej, Lublin 1999. [Google Scholar]
  59. Pańczuk B., Księgi liturgiczne, [w:] Encyklopedia katolicka, red. A. Szostek, E. Ziemann, R. Sawa, K. Góźdź, J. Herbut, S. Olczak, R. Popowski, Lublin 2004, t. X, kol. 110. [Google Scholar]
  60. Poppe A., Kościół i państwo na Rusi w XI wieku, Warszawa 1968. [Google Scholar]
  61. Półćwiartek J., Z badań nad rolą gospodarczo-społeczną plebanii na wsi pańszczyźnianej ziemi przemyskiej i sanockiej w XVI-XIX wieku, Rzeszów 1974. [Google Scholar]
  62. Rachwał P., Epidemia cholery w województwie lubelskim w 1831 roku, [w:] Powstanie listopadowe na Lubelszczyźnie. Wydarzenia. Ludzie. Źródła, red. A. Barańska, J. Skarbek, Lublin-Oświęcim 2013, s. 153-175. [Google Scholar]
  63. Rechowicz M., Początki szkolnictwa teologicznego w Kościele unickim, [w:] Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. 2, Od Odrodzenia do Oświecenia, cz. 2, Teologia neoscholastyczna i jej rozwój w akademiach i szkołach zakonnych, red. M. Rechowicz, Lublin 1975, s. 579-589. [Google Scholar]
  64. Rechowicz M., Sprawa Wielkiego Seminarium Misyjnego dla unitów na ziemiach dawnej Polski (1595-1819), Kraków 1984. [Google Scholar]
  65. Russocki S., Podymne, [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 r., red. A. Mączak, t. II, Warszawa 1981, s. 94. [Google Scholar]
  66. Seniuk B.M., Osiemnastowieczna terminologia z zakresu architektury i sztuki cerkiewnej oraz organizacji Kościoła wschodniego. Materiały do słownika na podstawie protokołów wizytacyjnych Eparchii Włodzimierskiej, [w:] Polska-Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, red. S. Stępień, t. 5, Przemyśl 2000, s. 309-346. [Google Scholar]
  67. Smykowska E., Liturgia prawosławna. Mały słownik, Warszawa 2004. [Google Scholar]
  68. Snela B., Kolory liturgiczne, [w:] Encyklopedia katolicka, red. B. Migut, A. Szostek, R. Sawa, K. Gwóźdź, J. Herbut, S. Olczak, R. Popowski, Lublin 2002, t. 9, kol. 385-386. [Google Scholar]
  69. Sygowski P., Wizytacja cerkwi unickiej diecezji chełmskiej przeprowadzonej w latach 1720-1725 przez biskupa chełmskiego i bełskiego Józefa Lewickiego, [w:] Studia archiwalne, II, Lublin 2007, s. 199-232. [Google Scholar]
  70. Szymański J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2005. [Google Scholar]
  71. Turnau I., Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w., Warszawa 1999. [Google Scholar]
  72. Unia brzeska 1596 r. Geneza i skutki. Katalog wystawy, Toruń 1997. [Google Scholar]
  73. Unia brzeska. Materiały z radomskiego sympozjum, red. A. Hejda, Radom 1998. [Google Scholar]
  74. Unia brzeska, geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiańskich, red. R. Łużny, F. Ziejka, A. Kępiński, Wrocław 1994. [Google Scholar]
  75. Winiarz A., Greckokatolickie gimnazjum bazylianów w Chełmie (1639-1769), „Rocznik Chełmski”, t. 1 (1995), s. 27-39. [Google Scholar]
  76. Wiśniowski E., Rozwój sieci parafialnej w prepozyturze wiślickiej w średniowieczu. Studium geograficzno-historyczne, Warszawa 1965. [Google Scholar]
  77. Wiśniowski E., Rozwój organizacji parafialnej w Polsce do czasów reformacji, [w:] Kościół w Polsce, red. J. Kłoczowski, t. I, Kraków 1966, s. 237-238. [Google Scholar]
  78. Wiśniowski E., Kościół parafialny i jego funkcje społeczne w średniowiecz-nej Polsce, „Studia Theologica Varsaviensia”, 7(1969), s. 187-238. [Google Scholar]
  79. Wójcik E., Fundacja, [w:] Encyklopedia katolicka, red. L. Bieńkowski, t. V, Lublin 1989, kol. 760-761. [Google Scholar]
  80. Wyczawski H.E., Wprowadzenie do studiów w archiwach kościelnych, Warszawa 1956. [Google Scholar]
  81. Zajda A, Nazwy staropolskich powinności feudalnych, danin i opłat (do 1600 roku), Warszawa 1979. [Google Scholar]
  82. Ziółek E.M., Między tronem a ołtarzem. Kościół i państwo w Księstwie Warszawskim, Lublin 2012. [Google Scholar]
  83. Бреcтская уния 1596 г. и общественно-политическая борьба на Украине и в Белоруссии в конце XVI-первой половине XVII в., ч. 1, Бреcтская уния 1596 г. Исторические причины, отв. ред. Б. Флоря, Москва 1996. [Google Scholar]
  84. Бреcтская уния 1596 г. и общественно-политическая борьба на Украине и в Белоруссиив конце XVI-первой половине XVII в., ч. 2, Бреcтская уния 1596 г. Исторические последствия события, отв ред. Б. Флоря, Москва 1996. [Google Scholar]
  85. Дарье болезнь, [w:] Кpаткая медuцuнская энцuклопедя. Cоветская Енцuклопедя, т. 1, Москва 1989, с. 357. [Google Scholar]
  86. Дмитриев М., Брестская уния в исследованиях польских и российских историков, [w:] Российско-польские научные связи в XIX-XX вв., редкол. В. Волков, Л. Марней, Б. Носов, Москва 2003. [Google Scholar]
  87. Дмитриев М., Между Римом а Царьградом, Генезис бреcтской церковной унии 1595-1596 гг., Москва 2003 [(Труды Исторического Факультета МГУ, 22, ред. С. Карпов-Серия II, Исторические Исследования, 7]. [Google Scholar]
  88. Турилов А., Флоря Б., К вопросу об исторической альтернативе Брестской унии, [w:] Брестская уния 1596 г. и общественно-политическая борьба на Украине и в Белоруссии в конце XVI-первой половине XVII в., ч. 2, Бреcтская уния 1596 г. Исторические последствия события, отв. ред. Б. Флоря, Москва 1996. [Google Scholar]
  89. Ϲлободян B., Церкви Холмскоі епархії, Львів 2005. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.