Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 119 (2013): Nasza Przeszłość

Artykuły

Najstarsze fundacje dla kanoników regularnych od pokuty w diecezji wileńskiej

  • Tadeusz M. Trajdos
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2013.119.21-65  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.06.2013

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest prepozyturze zakonu Kanoników Regularnych Pokutników, zwanych w Polsce "Markami", a na Litwie "Białymi Augustami", w miejscowości Bystrzyca w diecezji wileńskiej. Klasztor wraz z kościołem św. Krzyża został ufundowany w 1390 r. przez króla Polski i wielkiego księcia litewskiego Władysława II Jagiełłę. W artykule omówiono również średniowieczne dzieje parafii Świętej Trójcy w Miednikach, inkorporowanej z polecenia Jagiełły do wspomnianego klasztoru w 1391 roku. Do drugiej połowy XV wieku były to jedyne klasztory katolickie - poza kilkoma klasztorami franciszkańskimi i jednym opactwem benedyktyńskim - na dużym obszarze diecezji wileńskiej. W artykule opisano warunki i okoliczności fundacji, rodzaj uposażenia, zadania misyjne i duszpasterskie zakonników sprowadzonych z Krakowa, strukturę konwentu prepozytów na tle struktury klasztoru, jego profil kultowy, fenomen powołania zakonnego Michała Giedrojcia. Artykuł szczegółowo analizuje kryzys w klasztorze w Bystrzycy i parafii w Miednikach w pierwszej ćwierci XVI wieku. Ujawnione wówczas bulwersujące przewinienia moralne i społeczne oraz czyny kryminalne spowodowały, że w 1526 r. król Zygmunt I Stary z inicjatywy biskupa wileńskiego podjął decyzję o rozwiązaniu prepozytury. W 1528 r. wywłaszczono z klasztoru także parafię w Miednikach. W wyniku porozumienia zawartego w 1540 r. parafia została zwrócona "lirnikom", ale nigdy nie odzyskała Bystrzycy. Parafia z powiększonym uposażeniem została przekazana do nowo utworzonej sufraganii diecezji wileńskiej. Król zapewnił ciągłość duszpasterstwa oraz funkcjonowanie szkoły i jałmużny. Sufraganie opiekowali się parafią bystrzycką, gdyż otrzymywali duże dochody z jej majątku, tzw. Fundusz Bystrzycki. W artykule przedstawiono również zmiany w wystroju i wyposażeniu kościoła. "Fundusz Bystrzycki" został dosłownie tom rozebrany przez chciwych sąsiadów z polskiej szlachty pod koniec XVIII wieku, zarówno w czasach polskich (do 1795 roku), jak i pod zaborem rosyjskim. Pod koniec wieku resztę majątku zabrano sufraganii wileńskiej. W Bystrzycy pozostawiono zwykłą ubogą parafię. Po powstaniu styczniowym władze rosyjskie zamknęły parafię, a kościół w 1865 r. zamieniły na rosyjską cerkiew. U początków niepodległej Polski w 1919 roku parafianie odzyskali swój kościół i parafię, która istnieje do dziś, choć od 1939 roku nie w granicach własnego państwa.

Bibliografia

  1. Ališauskas V., Jaszczołt T., Jovaiša L., Paknys M., Lietuvos kataliku dvasininkai XIV-XVI A., Vilnius 2009. [Google Scholar]
  2. Baronas D., Jovaiša L., Paknys M., Raila E., Streikus A., Černius R., Subačius P., Krikščionybes Lietuvoje istorija, Vilnius 2006. [Google Scholar]
  3. Baronas D., Jovaiša L., Paknys M., Raila E., Streikus A., Christianity In Lithuania, Vilnius 2002. [Google Scholar]
  4. Baronas D., Pal. Mykolo Giedraičio gyvenimas Ir jo kultas Lietuvoje (XVI-XIX apr.), w: Švientieji vyrai, Švientosios moterys, red. M.Paknys, Vilnius 2005, s.229-315. [Google Scholar]
  5. Bruździńsk A., Kanonicy regularni od pokuty na ziemiach polskich, Kraków 2003. [Google Scholar]
  6. Bruździńsk A., Kanonicy Regularni od Pokuty w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w: Studia z dziejów kościoła św.Marka w Krakowie, red. Ks. Z. Kliś, Kraków 2001, s. 15-51. [Google Scholar]
  7. Chrystianizacja Litwy, red.J.Kłoczowski, Kraków 1987. [Google Scholar]
  8. Cinke V., Organizace esach klašteru ve 13. A 14. Stoletni na podkladě provinčnim, „Československý Časopis Historický”, t.16, 1968, s.435-446. [Google Scholar]
  9. Dizionario degli istituti di perfezione, t.VI, Roma 1980. [Google Scholar]
  10. Dyl A., Michał Giedroyć zwany błogosławionym, w: Święci Pańscy, t.II, Warszawa 1983, s.64-85. [Google Scholar]
  11. G.J.M., Zakony męskie obrzędu łacińskiego na Litwie i Rusi (w zaborze rosyjskim) tudzież w Inflantach Polskich i Kurlandii, [Warszawa 1916]. [Google Scholar]
  12. Gajewski M., Miedniki Królewskie, „Nasz Czas”, nr 15/2002, s.13-18. [Google Scholar]
  13. Gidžiunas V., Vienuolijos Lietuvoje, „Lietuviu Kataliku Mokslo Akademija Metraštis”, t. V, 1970, s.263-265. [Google Scholar]
  14. Kamieniecki W., Chorążowie w parlamentaryzmie litewskim przed Unią Lubelską, „Antemurale”, t.IX, 1965, s.174-201. [Google Scholar]
  15. Kijak S., Piotr Wysz biskup krakowski, Kraków 1933. [Google Scholar]
  16. Krzyżaniakowa J., Profesorowie krakowscy na uniwersytecie w Pradze - ich mistrzowie i koledzy, w: Cracovia-Polonia-Europa, red. W. Bukowski, K. Ożóg, S. Szczur, F. Sikora, Kraków 1995, s. 505-527. [Google Scholar]
  17. Kumor B., Organizacja diecezji litewskich do końca XV wieku, [w:] Chrzest Litwy, Red. M. T. Zahajkiewicz, Lublin 1990 , s. 77-90. [Google Scholar]
  18. Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie, Wilno 1912. [Google Scholar]
  19. Kurczewski J., Kościól zamkowy czyli katedra wileńska…, cz.I, Wilno 1908. [Google Scholar]
  20. Kurczewski J., Opowiadania o dziejach chrześcijaństwa na Litwie i Rusi, cz. 1, Wilno 1914. [Google Scholar]
  21. Kurczewski J., Stan kościołów parafialnych w diecezji wileńskiej po wyjściu nieprzyjaciela 1655-1661, „Litwa i Ruś”, t. 1, 1912, z. 2, s.119-124, z.3, s.164-215. [Google Scholar]
  22. Kviklys B., Gimbutas J., Lietuvos bažnyčias, t.IV, cz.II, Chicago 1986. [Google Scholar]
  23. La Cristianizzazione della Lituania, Citta del Vaticano 1987. [Google Scholar]
  24. Meysztowicz W., Dobra kościelne jako przedmiot uprawnień w prawie Wielkiego Księstwa Litewskiego, Wilno 1935. [Google Scholar]
  25. Morawski K., Historia Uniwersytetu Krakowskiego, t.I, Kraków 1900. [Google Scholar]
  26. Ochmański J., Biskupstwo wileńskie w średniowieczu, ustrój i uposażenie, Poznań 1972. [Google Scholar]
  27. Ochmański J., Dawna Litwa, Olsztyn 1986. [Google Scholar]
  28. Ochmański J., Powstanie i rozwój latyfundium biskupstwa wileńskiego (1389-1550), Poznań 1963. [Google Scholar]
  29. Ochmański J., Powstanie, rozwój i kryzys sieci parafialnej w diecezji wileńskiej od chrystianizacji Litwy w roku 1387 do przełomu XVI/XVII wieku, „Roczniki Humanistyczne”, t. 38, 1990, z. 2, s.23-60. [Google Scholar]
  30. Olczak S.K., Fundacje kościołów parafialnych w diecezji wileńskiej do końca XVII stulecia, w: Chrzest Litwy, red. Ks.M.T. Zahajkiewicz, Lublin 1990, s.91-108. [Google Scholar]
  31. Prochaska A., Władysław Jagiełło, Kraków 1908. [Google Scholar]
  32. Rąkowski G., Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Litwie, Warszawa 1999. [Google Scholar]
  33. Sawicki J., Concilia Poloniae, t.II, Warszawa 1948. [Google Scholar]
  34. Skowron Cz., Giedroyć Michał, w: Hagiografia Polska, t. 1, Poznań 1971, s.365-372. [Google Scholar]
  35. Skupieński K., Notariat publiczny w średniowiecznej Polsce, Lublin 1997. [Google Scholar]
  36. Starnawska M., Między Jerozolimą a Łukowem, Zakony krzyżowe na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 1999. [Google Scholar]
  37. Szymański J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa 1976. [Google Scholar]
  38. Świeżawski W., Michał Giedroyć, życie i duchowość, „Analecta Cracoviensia”, t. 17, 1985, s.401-425. [Google Scholar]
  39. Tomek V. V., Dějepis města Prahy, t. V, Praha 1905. [Google Scholar]
  40. Trajdos T.M, Dominikanie i franciszkanie na ziemiach ruskich Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego wobec władzy państwowej za panowania Władysława II Jagiełły, w: Klasztor w państwie średniowiecznym i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Wrocław-Opole-Warszawa 2005, s.429-445. [Google Scholar]
  41. Trajdos T.M, Fundacja klasztoru benedyktynów słowiańskich na Kleparzu w Krakowie, „Rocznik Krakowski”, t. LIV, 1988, s.73-89. [Google Scholar]
  42. Trajdos T.M, Krakowscy „markowie” za panowania Władysława II Jagiełły (1386-1434), „Studia Historyczne”, R.25, 1982, z.3-4, s.371-386. [Google Scholar]
  43. Trajdos T.M, Metropolici kijowscy Cyprian i Grzegorz Camblak a problemy Cerkwi Prawosławnej w państwie polsko-litewskim, w: Balcanica Posnaniensia, t.II, Poznań 1985, s.211-234. [Google Scholar]
  44. Trajdos T.M, Z dziejów opactwa benedyktynów w Starych Trokach (XV-połowa XVII w.), „Przegląd Historyczny”, t. C, 2009, nr 2, s.253-286. [Google Scholar]
  45. Trajdos T.M., Benedyktyni w Starych Trokach (XV-połowa XVII w.), „Lituano-Slavica Posnaniensia”, t. XII, 2007, s.203-249. [Google Scholar]
  46. Urzędnicy Wielkiego Księstwa litewskiego, spisy, t. 1, województwo wileńskie XIV-XVIII w. , opr. H. Lulewicz, A. Rachuba, P.P. Romaniuk, Warszawa 2004. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.

Inne teksty tego samego autora

1 2 > >>