Przedkanonizacyjny kult św. Stanisława biskupa

Abstrakt

Kult biskupa krakowskiego Stanisława, kanonizowanego w 1253 r., nie doczekał się dotychczas zadowalającej monografii, a na temat jego okresu przed kanonizacją pojawiają się różne, często sprzeczne, opinie. Na podstawie kroniki Wincentego Kadłubka oraz tzw. legendy stanisławowskiej można ustalić istnienie zaginionych już źródeł, w których odnotowano przeniesienie kości Stanisława ze „Skałki” do katedry wawelskiej w 1088. Obydwa dzieła świadczą o tradycji, według której początki kultu na „Skałce” sięgają lat 1079-1088, jego rozwój nastąpił jednak dopiero po przeniesieniu relikwii do katedry. Około połowy XII wieku dzięki biskupowi krakowskiemu Mateuszowi powstał nagrobek św. Stanisława w katedrze z epitafium wychwalającym męczeństwo i świętość Stanisława. Fundatorami kultu było środowisko katedralne, rodzina Toporczyków z Morawicy pod Krakowem, a także niektóre rodziny rycerskie na Śląsku i opactwo premonstratensów św. Wincentego we Wrocławiu. Możliwe, że kult ten dotarł do Czech także w drugiej połowie XII w. za sprawą premonstratensów; wyraźne ślady tego można znaleźć w Vita des Sei, napisanym przed 1250 rokiem. W pierwszej połowie XIII w. w diecezji krakowskiej kult ten intensywnie się rozwinął. Osobą Stanisława zajął się w swojej kronice Wincenty Kadłubek, a pierwszy życiorys świętego spisał dominikanin Wincenty z Kielczy. W obu dziełach znajdują się najstarsze znane opisy cudownych czynów Stanisława. W 1242 roku biskup krakowski Prandota kazał przenieść relikwie do nowego grobowca na terenie katedry. Przed 1221 r. odbyła się uroczysta procesja na pamiątkę przeniesienia szczątków świętego ze „Skałki” do katedry. W tym czasie kult Stanisława był powszechny we wszystkich stanach społecznych i w większości księstw ówczesnej Polski.