Skip to main navigation menu Skip to main content Skip to site footer
Nasza Przeszłość

Vol. 125 (2016): Our Past

Articles

Traces on the walls of the church of St Nicholas in Gniew as an expression of fear of sudden death

  • Seweryn Pauch
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2016.125.165-182  [Google Scholar]
Published: 2016-06-30

Abstract

The article presents the relations of specific traces of old Polish religiousness – holes made with fire augers – with the phenomenon of sudden death. This issue has been analysed on the example of the church of St Nicholas in Gniew. Many artefacts have been found around the church in recent years which allow to connect them with the so called “penitential holes”. Among these are mass burials and Caravaca crosses found during archaeological research. Additional material, helpful in the research, are visitation entries, mentioning the altar of St Roch existing in the past as well as references to an epidemic in the 17th century. This source basis as well as the meaning of the respective cardinal directions in the oriented church lead to the conclusion that the traces are the relict of purging the souls of people who died a sudden death with fire. The souls could not be saved and the activity of lighting a “live” fire against the wall of the church was meant to facilitate salvation.

 

References

  1. Adamowski J., Sakralizacja przestrzeni w polskiej kulturze ludowej, [w:] Folklor – sacrum – religia, red. J. Bartmiński i M. Jasińska-Wojtkowska, Lublin 1995. [Google Scholar]
  2. Brzozowska-Krajka A., Symbolika dobowego cyklu powszedniego w polskim folklorze tradycyjnym, Lublin 1994. [Google Scholar]
  3. Bystroń J. S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce, wiek XVI-XVIII, t. II, 1960. [Google Scholar]
  4. Ciszewski S., Ognisko. Studium etnologiczne, Kraków 1903. [Google Scholar]
  5. Dydyński J., Uwagi o wklęsłościach kulistych na murze kościelnym, „Kurier Poznański”, nr 293-296. [Google Scholar]
  6. Dzieje miasta Gniewu do 1939 roku, red. B. Śliwiński, Pelplin 1998. [Google Scholar]
  7. Frazer J. G., Złota gałąź, Warszawa 1978. [Google Scholar]
  8. Gieysztor-Miłobędzka E., Symbol we wnętrzu kościelnym, [w:] Symbol i poznanie. W poszukiwaniu koncepcji integrującej, red. T. Kostyrko, War-szawa 1987. [Google Scholar]
  9. Gulczyński A., Karawaka – znak kultowy i graniczny, „Przydrożne Pomniki Przeszłości”, 1988, z. 7, s. 22-24. [Google Scholar]
  10. Hani J., Symbolika świątyni chrześcijańskiej, Kraków 1994. [Google Scholar]
  11. Hochleitner J., Kubki i pręgi na krzyżackich kościołach, „Przydrożne Pomni-ki Przeszłości”, z. 16, 1993, s. 24-28. [Google Scholar]
  12. Hochleitner J., Tajemnicze znaki na cegłach gotyckich kościołów na przykła-dzie katedry św. Mikołaja w Elblągu, „Rocznik Elbląski 2002”, s. 95-102. [Google Scholar]
  13. Huszał G., Przygotowanie do śmierci w XVII w., „Roczniki Humanistyczne”, R. XXXI, 1983, z. 2, s. 105-149. [Google Scholar]
  14. Karpiński A., W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaź-nych w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa 2000. [Google Scholar]
  15. Karpiński W., Żywot św. Rocha Wyznawcy i cześć jego, mianowicie cześć jego w Polsce, Pelplin 1927. [Google Scholar]
  16. Kilarski J., Przewodnik po Wielkopolsce, Poznań-Warszawa-Wilno-Lublin 1938. [Google Scholar]
  17. Kołyszko M., Wizerunki podwójnego krzyża w kulturze Polski, Toruń 2015. [Google Scholar]
  18. Kowalski P., Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa-Wrocław 1998. [Google Scholar]
  19. Landowski R., Nowy bedeker kociewski, Gdańsk 2002. [Google Scholar]
  20. Lewandowska J., Zagadkowe ślady na murach kościołów w Brodnicy, Lem-bargu, Lubawie i Nowym Mieście Lubawskim, [w:] Wiara z demonem w tle. Studia nad materialnymi śladami przekazu informacji na ziemiach pol-skich do schyłku XVIII wieku, J. Lewandowska, A. Mietz, J. Woźny, Toruń 2008, s. 57-76. [Google Scholar]
  21. Lewandowska J., Zagadkowe ślady na murach wybranych kościołów w Polsce Północno-Wschodniej, [w:] Zjawiska magiczno-demoniczne na terenie dawnych ziem pruskich na tle porównawczym, red. K. Grążawski i J. Gancewski, Olsztyn 2014, s. 177-189. [Google Scholar]
  22. Libera Z., Medycyna ludowa. Chłopski rozsądek czy gminna fantazja?, Wro-cław 1995. [Google Scholar]
  23. Lisiewicz T., W sprawie kamieni ze „śladami”, „Światowit”, R. IV, 1902, s. 157-160. [Google Scholar]
  24. Madela K., Tajemnicze znaki na cegłach kościoła św. Antoniego w Suszu, Skarbiec Suski. Historia, środowisko, kultura, 2009, nr 1, s. 9-14. [Google Scholar]
  25. Marcin z Urzędowa, Herbarz polski, to jest o przyrodzeniu ziół i drzew rozmaitych i innych rzeczy do lekarstw należących, Kraków 1595. [Google Scholar]
  26. Mietz A., Apotropaiony antydemoniczne na świątyniach ziemi dobrzyńskiej, „Rocznik Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie”, R. 1, 2009, s. 89-96. [Google Scholar]
  27. Mietz A., Graffita czasów nowożytnych na murach kościołów w Grudziądzu i okolicy. Tożsamość – orędownictwo – zbawienie, „Rocznik Grudziądz-ki”, R. XIII, 1998, s. 33-47. [Google Scholar]
  28. Mietz A., Nowożytne graffita i ślady oczyszczania ogniem w Polsce Środko-wej i Północnej, [w:] Wiara z demonem w tle. Studia nad materialnymi śladami przekazu informacji na ziemiach polskich do schyłku XVIII wieku, J. Lewandowska, A. Mietz, J. Woźny, Toruń 2008, s. 79-135. [Google Scholar]
  29. Mordal P., Kubki i rysy na ścianach kościoła w Szamotułach, „Przydrożne Pomniki Przeszłości”, 1990, nr 11, s. 36-37. [Google Scholar]
  30. Mross H., Dzieje parafii Gniew od XIII wieku do 1939 roku, Pelplin 1997. [Google Scholar]
  31. Osiński Z. M., Lęk w kulturze społeczeństwa polskiego w XVI-XVII wieku, Warszawa 2009. [Google Scholar]
  32. Pasierb J. S., Zło i dobro w symbolice sztuki chrześcijańskiej, [w:] W nurcie zagadnień posoborowych, t. 3, red. B. Bejze, Warszawa 1969, s. 199-215. [Google Scholar]
  33. Pauch S., Dołki pokutne w Łasinie, Prowincja, 2012, nr 1(7), s. 77-82. [Google Scholar]
  34. Pauch S., Kilka uwag o dołkach pokutnych, „Kociewski Magazyn Regionalny”, 2012, nr 1(76), s. 14-15. [Google Scholar]
  35. Pauch S., Wybrane przejawy religijności na murach budowli sakralnych Wielkich Żuław Malborskich, „Studia Pelplińskie”, R. XLVIII, 2015, s. 203-211. [Google Scholar]
  36. Perszon J., Na brzegu życia i śmierci. Zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach, Pelplin 1999. [Google Scholar]
  37. Rok B., Zagadnienie śmierci w kulturze Rzeczypospolitej czasów saskich, Wrocław 1991. [Google Scholar]
  38. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, Warszawa 1881, t. II. [Google Scholar]
  39. Słownik geograficzny Państwa Polskiego i ziem historycznie z Polską zwią-zanych, red. S. Arnold, Warszawa 1936-1939, t. 1, z. 13. [Google Scholar]
  40. Strzelecka I., Gniew, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1982. [Google Scholar]
  41. Szafrański W., Zwyczaje, obrzędy i symbole religijne w dawnej Europie, [w:] Zwyczaje, obrzędy i symbole religijne, Warszawa 1974. [Google Scholar]
  42. Tajemnice krypty w kaplicy św. Anny, red. M. Grupa, Gniew 2015. [Google Scholar]
  43. Tomiccy J. i R., Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Białystok 1975. [Google Scholar]
  44. Tyszkiewicz J., „Nowy ogień” na wiosnę, [w:] Cultus et cognitio. „Studia z dziejów średniowiecznej kultury”, red. S. K. Kuczyński, T. Lalik, Warszawa 1976. [Google Scholar]
  45. Walczak R., Symbolika i wystrój świątyni chrześcijańskiej, Poznań 2005. [Google Scholar]
  46. Walczy Z., Karawaka, Z dziejów kultury religijnej w Polsce, „Nasza Przeszłość”, 1987, t. 68, s. 234-245. [Google Scholar]
  47. Wiśniewski J., Parafia Gniew w XVI-XVIII wieku według protokołów wizytacji biskupich, Olsztyn 2011. [Google Scholar]
  48. Wróblewski T., Zagadkowe ślady na ścianach kościołów w Wielkopolsce, „Studia i materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza”, R. IV, 1958, z. 2, s. 195-205. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.