Aller directement au menu principal Aller directement au contenu principal Aller au pied de page
Nasza Przeszłość

Vol. 115 (2011): Nasza Przeszłość

Artykuły

Dechrystianizacja i antyklerykalizm społeczności robotniczej Królestwa Polskiego na przełomie XIX i XX w. (Przyczyny i charakterystyka zjawiska)

  • Aleksander Gotowicz
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2011.115.383-427  [Google Scholar]
Publiée: 2011-12-30

Résumé

Na przełomie XIX i XX wieku w ośrodkach przemysłowych Królestwa Polskiego pojawiło się zjawisko dechrystianizacji. Zasługuje ono na uwagę, bo w tym samym czasie polska religijność była w trakcie ogólnego pogłębiania się. Niniejszy artykuł jest próbą scharakteryzowania przyczyn, które spowodowały odejście robotników od praktyk religijnych i Kościoła katolickiego. Niektóre zależności m.in. uwarunkowania administracyjno-terytorialne ściśle związane ze strukturą parafialną Kościoła katolickiego w Polsce, a następnie warunki „duszpasterskie” wskazują stopień przygotowania kapłanów do pełnienia posługi duszpasterskiej w społeczeństwie robotniczym oraz sprawy związane z relacjami między kapłanem a wiernymi i ściśle związane z przyczynami ekonomicznymi i politycznymi m.in. agitacja polityczna prowadzona przez socjalistyczne partie rewolucyjne, opisująca różne aspekty katolickiego duchowieństwa, jego status materialny i stosunek do społeczeństwa robotniczego w omawianym okresie. Artykuł opisuje również skutki agitacji antykościelnej. Próbuje omówić kwestię kształtowania antykościelnych postaw robotników i opisuje symptomy tych postaw.

Références

  1. Alfabetyczny Spis Rzymsko-Katolickich parafji w Królestwie Polskim i Ces. Rosyjskim, bm. i r. wyd. [ok. 1910]. [Google Scholar]
  2. Arcybiskup Warszawski do rodziców polskich, „Przegląd Katolicki”, nr 30, 14/27 lipca 1905, s. 458. [Google Scholar]
  3. Baumgarten L., Dzieje Wielkiego Proletariatu, Warszawa 1966. [Google Scholar]
  4. Bender R., Chrześcijańska myśl i działalność społeczna w zaborze rosyjskim w latach 1865-1918, [w:] Historia katolicyzmu społecznego w Polsce 1832-1939, Warszawa 1981. [Google Scholar]
  5. Biskupi w Królestwie Polskim wobec socjalistów w latach 1905-1907, [w:] Rewolucja 1905-1907 w Królestwie Polskim i w Rosji, red. M. Przeniosło, S. Wiech, Kielce 2005, s. 109-118. [Google Scholar]
  6. Blobaum R., The Revolution of 1905-1907 and the Crisis of Polish Catholicism, „Slavic Review”, 47(1988), nr 4. [Google Scholar]
  7. Bobiński A., Bazewicz J., Przewodnik po Królestwie Polskiem, t. 2, Warszawa 1902, dział 2: Podział Królestwa Polskiego pod względem administracyjnym, kościelnym i sądowym, s. 357-362. [Google Scholar]
  8. Bogdalski C., Wspomnienia z misyi odprawianych od 1906-1908 r. w Królestwie Polskiem, zabranych prowincyach i Cesarstwie Rossyjskiem przez Zakon Braci Mniejszych św. Franciszka prowincyi galicyjskiej, Kraków 1908. [Google Scholar]
  9. Bojownicy kapłani za sprawę Kościoła i ojczyzny w latach 1861-1915. Materjały z urzędowych świadectw władz rosyjskich, archiwów konsystorskich, zakonnych i prywatnych, cz. 1: Dawne Królestwo Polskie, t. 1: Okólniki krępujące wolność Kościoła; diecezje: kielecka i kujawsko-kaliska, opr. P. Kubicki, Sandomierz 1933. [Google Scholar]
  10. Bukowski J., Dzieje cudownego Obrazu Bogarodzicy w Częstochowie, Kraków 1894. [Google Scholar]
  11. Carat i klasy posiadające w walce z rewolucją 1905-1907 w Królestwie Polskim, Warszawa 1956. [Google Scholar]
  12. Chmura J. [R. Luksemburg], Kościół a socjalizm, Warszawa 1906. [Google Scholar]
  13. Chrześcijaństwo w Polsce. Zarys przemian 966-1979, red. J. Kłoczowski, Lublin 1992. [Google Scholar]
  14. Chwalba A., „Czy socjalista może być katolikiem?” (Kwestia udziału wierzących w polskich partiach socjalistycznych doby zaborów), „Kwartalnik Historyczny”, 92 (1985), nr 2. [Google Scholar]
  15. Chwalba A., Dylągowa H., Żarnowska A., Kościół katolicki – religia i ruch robotniczy, „Przegląd Historyczny”, 83(1992), z. 2. [Google Scholar]
  16. Chwalba A., Kościół katolicki a socjaliści polscy na przełomie XIX i XX wieku, „Studia Historyczne”, 38(1995), z. 1. [Google Scholar]
  17. Chwalba A., Religijność robotników w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Bunt łódzki 1892 roku. Studia z dziejów wielkiego konfliktu społecznego, red. P. Samuś, Łódź 1993. [Google Scholar]
  18. Chwalba A., Sacrum i rewolucja. Socjaliści polscy wobec praktyk i symboli religijnych (1870-1918), Kraków 2007. [Google Scholar]
  19. Ciemniewski M., Słów kilka tyczących się szczególniej działalności i postępowania kapłanów w czasach obecnych, „Przegląd Katolicki”, nr 40, 22 września / 5 października 1905, s. 617. [Google Scholar]
  20. Czego chcemy?, „Przegląd Robotniczy”, nr 5, 1904, s. 10. [Google Scholar]
  21. Directorium divini officii ad usum universi cleri secularis Dioecesis Seinensis seu Augustoviensis, Seinis 1908. [Google Scholar]
  22. Dunin-Wąsowicz K., Struktura demograficzna narodu polskiego w latach 1864-1914, [w:] Historia Polski, t. 3: 1850/1864-1918, cz. 1: 1850/1864-1900, red. Ż. Kormanowa, I. Pietrzak-Pawłowska, Warszawa 1963. [Google Scholar]
  23. Dzierżyński F., Pisma wybrane, Warszawa 1951. [Google Scholar]
  24. Encyklika papieża Leona XIII do biskupów polskich, [w:] Rzym a sprawy polskie w okresie porozbiorowym, opr. J. Skalski, Warszawa 1968. [Google Scholar]
  25. Engel B.A., Russian Peasants Views of City Life, 1861-1914, „Slavic Review”, 52(1993), nr 3. [Google Scholar]
  26. Fedorowski M., Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy, jego zwyczaje, sposób życia, obrzędy, podania, gusła, zabobony, pieśni, zabawy, przysłowia, zagadki i właściwości mowy, t. 1, Warszawa 1888. [Google Scholar]
  27. Frazeologia chrześcijańska w polskiej literaturze socjalistycznej doby zaborów, „Przegląd Historyczny”, 77(1986), z. 2. [Google Scholar]
  28. Frierson C., Crime and Punishment in the Russian Village: Rural Concepts of Criminality at the End of the Nineteenth Century, „Slavic Review”, 46(1987), nr 1. [Google Scholar]
  29. Fulman M., Kapłan, książka i pióro, „Wiadomości Pasterskie”, nr 6, czerwiec 1905. [Google Scholar]
  30. Fulman M., Wielkomiejskie i fabryczne parafie, „Wiadomości Pasterskie”, nr 2, luty 1906. [Google Scholar]
  31. Fulman M., Zjazdy księże, „Wiadomości Pasterskie”, nr 1, styczeń 1906. [Google Scholar]
  32. Gajewski S., Endecja a Kościół w Królestwie Polskim, „Chrześcijanin w Świecie”, 13(1981), nr 2. [Google Scholar]
  33. Gajewski S., Postępowa Demokracja a Kościół w Królestwie Polskim, „Chrześcijanin w Świecie”, 14(1982), nr 6, s. 28-37. [Google Scholar]
  34. Gapski H., Krzyż w kulturze polskiej w czasach niewoli narodowej, [w:] Kulturotwórcza rola Kościoła na przełomie XIX i XX wieku, red. J. Ziółek, Lublin 1997. [Google Scholar]
  35. Gąsiorowska N., Podstawowe zagadnienia metodologiczne w historii wielkiego przemysłu i kasy robotniczej na odcinku górnictwa węglowego w Królestwie Polskim, „Przegląd Nauk Historycznych i Społecznych”, 1(1950). [Google Scholar]
  36. Główniejsze uchwały zjazdów i poszczególnych konferencyj SDKPiL, „Z Pola Walki”, nr 16, Moskwa-Leningrad 1934, s. 124-126. [Google Scholar]
  37. Gotowicz A., Antyklerykalizm Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy w końcu XIX i na początku XX wieku, „Nasza Przeszłość”, 114(2010), s. 159-196. [Google Scholar]
  38. Górski S. (M. Nałęcz), Łódź spółczesna. Obrazki i szkice publicystyczne, Łódź 1904. [Google Scholar]
  39. Gromyko M.M., Buganov A.V., On the Outlook of the Russian People. Church Attendance and Attitudes Towards Churches and Priests, „Russian Studies in History”, 44(2006), nr 4, s. 66. [Google Scholar]
  40. Horowicz W., Prawdziwy katechizm robotnika polskiego, „Kronika Rodzinna”, nr 15, 30 marca / 12 kwietnia 1906, s. 223. [Google Scholar]
  41. Horowicz W., Prawdziwy katechizm robotnika polskiego, „Robotnik Polski”, nr 2, 25 maja / 7 czerwca 1906, s. 10. [Google Scholar]
  42. Ihnatowicz I., A. Mączak, B. Zientara, J. Żarnowski, Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, Warszawa 2005. [Google Scholar]
  43. Ihnatowicz I., Przemysł łódzki w latach 1860-1900, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965. [Google Scholar]
  44. Jabłońska-Deptuła E., Kult Matki Boskiej Częstochowskiej – Królowej Polski w okresie niewoli narodowej, „Więź”, 25(1982), nr 10, s. 3-18. [Google Scholar]
  45. Jabłoński S.Z., Zasięg terytorialny i natężenie ruchu pielgrzymkowego na Jasną Górę w latach 1864-1914, „Studia Claromontana”, 3(1982), s. 161-200. [Google Scholar]
  46. Jasna Góra. Ośrodek kultu maryjnego (1864-1914), Lublin 1984. [Google Scholar]
  47. Jemielity W., Z dziejów Kościoła w Królestwie Polskim w XIX wieku, „Roczniki Humanistyczne”, 21(1973), z. 2. s. 282-293. [Google Scholar]
  48. Kaczyńska E., Dzieje robotników przemysłowych w Polsce pod zaborami, Warszawa 1970. [Google Scholar]
  49. Kalabiński S., Antynarodowa polityka endecji w rewolucji 1905-1907, Warszawa 1955. [Google Scholar]
  50. Kalabiński S., Tych F., Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja. Lata 1905-1907 na ziemiach polskich, Warszawa 1969. [Google Scholar]
  51. Kalabiński S., Udział burżuazji polskiej w ofensywie kontrrewolucji (lipiec 1906 – czerwiec 1907), „Przegląd Historyczny”, 44(1953), z. 4. [Google Scholar]
  52. Kelles-Krauz K., Klasowość naszego programu, [w:] Pisma wybrane, t. 2, Warszawa 1962. [Google Scholar]
  53. Kiełza A., Wspomnienia z pracy w Polskiej Partii Socjalistycznej i Socjal-Demokracji Królestwa Polskiego, „Dzieje Najnowsze”, 1(1947), z. 2. [Google Scholar]
  54. Klasa robotnicza a procesy ruchliwości społecznej na przełomie XIX i XX wieku (Z badań nad robotnikami Warszawy i innych ośrodków przemysłowych Królestwa Polskiego), „Z Pola Walki”, 15(1972), nr 1, s. 29-75. [Google Scholar]
  55. Kłoczowski J., Dzieje chrześcijaństwa polskiego, Warszawa 2000. [Google Scholar]
  56. Kłoczowski J., Müllerowa L., Skarbek J., Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Polsce, Kraków 1986. [Google Scholar]
  57. Kolberg O., Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, Serya XVII, Lubelskie, cz. 2, Kraków 1884. [Google Scholar]
  58. Koral W., Spotkanie z SDKPiL i jej działaczami, [w:] W pracy i w walce. Wspomnienia robotników warszawskich z przełomu XIX i XX wieku, opr. J. Durko, Warszawa 1970. [Google Scholar]
  59. Korespondencje, „Sprawa Robotnicza”, nr 11-12, maj-czerwiec 1894, s. 8. [Google Scholar]
  60. Kościół katolicki a rewolucja, „Trybuna Ludowa”, nr 1, 17 grudnia 1905, s. 3. [Google Scholar]
  61. Kozłowski J., Rola Kościoła w kształtowaniu polskiej świadomości narodowej w okresie zaborów, „Życie i Myśl”, 40 (1993), nr 2, s. 42-53. [Google Scholar]
  62. Kółka socjalistyczne, gminy i Wielki Proletariat. Procesy polityczne 1878-1888. Źródła, opr. L. Baumgarten, Warszawa 1966. [Google Scholar]
  63. Krawczak T., Rewolucja 1905-1907 a życie społeczno-religijne. Ruch mariawitów, [w:] Społeczeństwo i polityka – dorastanie do demokracji. Kultura polityczna w Królestwie Polskim na początku XX wieku, red. A. Żarnowska, T. Wolsza, Warszawa 1993, s. 116-117. [Google Scholar]
  64. Krisań M., Chłopi wobec zmian cywilizacyjnych w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX – początku XX wieku, Warszawa 2008. [Google Scholar]
  65. Krzyż i czerwony sztandar. Treści religijne w socjalistycznych drukach ulotnych (do roku 1905), „Znak”, 35(1983), nr 4, s. 645-667. [Google Scholar]
  66. Dlaczego?, „Przegląd Katolicki”, nr 3, 6/19 stycznia 1905, s. 39-40 [Google Scholar]
  67. Kult maryjny w Polsce XIX wieku, „Więź”, 6(1963), nr 5, s. 43-51. [Google Scholar]
  68. Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772-1918), Kraków 1980. [Google Scholar]
  69. Leon XIII, „Czerwony Sztandar”, nr 8, sierpień 1903, s. 3. [Google Scholar]
  70. Lewalski K., Kościół katolicki wobec społeczno-politycznej rzeczywistości lat 1905-1907, [w:] Rewolucja 1905-1907 w Królestwie Polskim i w Rosji, red. M. Przeniosło, S. Wiech, Kielce 2005. [Google Scholar]
  71. Lewalski K., Między patriotyzmem a uniwersalizmem. Refleksje na temat Kościół katolicki – władza w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w., „Studia Historyczne”, 46(2003), z. 3-4. [Google Scholar]
  72. Lipiński A., Pozostałości kultury tradycyjnej w łódzkich rodzinach robotniczych, „Łódzkie Studia Etnograficzne”, 7(1965), s. 5-39. [Google Scholar]
  73. List pasterski Biskupów Polskich do narodu polskiego, „Kronika Rodzinna”, nr 14, 5/23 marca 1906, s. 198. [Google Scholar]
  74. Listy do Redakcyi, „Kronika Rodzinna”, nr 14, 5/23 marca 1906, s. 210-211. [Google Scholar]
  75. Listy Feliksa Dzierżyńskiego. Rok 1905, opr. Z. Dzierżyńska, „Z Pola Walki”, nr 11-12, Moskwa 1931, poz. 17, s. 149. [Google Scholar]
  76. Majchrowski J.M., Obóz demokratyczno-narodowy wobec katolicyzmu i Kościoła na przełomie wieków. Zarys problemu, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studia Religiologica”, 12(1984), s. 109-130. [Google Scholar]
  77. Michalski R., Idea niepodległości Polski w świadomości robotniczej na przełomie XIX i XX wieku, „Życie i Myśl”, 36(1988), nr 12. [Google Scholar]
  78. Narastanie rewolucji w Królestwie Polskim w latach 1900-1904, opr. H. Rappaport, Warszawa 1960. [Google Scholar]
  79. Nowicki A., Wykłady o krytyce religii w Polsce, Warszawa 1965. [Google Scholar]
  80. Nowiny z Częstochowy, „Dzwonek Częstochowski”, 1(1901), s. 95. [Google Scholar]
  81. Obrzędowość i symbolika religijna w działalności partii socjalistycznych zaboru rosyjskiego (do roku 1905), „Przegląd Historyczny”, 74(1983), z. 1, s. 29-47. [Google Scholar]
  82. Odezwa Komitetu Robotniczego Partyi soc. rew. „Proletaryjat”, Warszawa 1882. [Google Scholar]
  83. Olszewski D., Duszpasterstwo a przemiany społeczno-religijne w Zagłębiu Dąbrowskim w XIX wieku, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”, 8(1975), s. 141. [Google Scholar]
  84. Olszewski D., Funkcje społeczno-kulturalne polskiej parafii na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Kulturotwórcza rola Kościoła na przełomie XIX i XX wieku, red. J. Ziółek, Lublin 1997. [Google Scholar]
  85. Olszewski D., Kościół katolicki a ruchy społeczne na ziemiach polskich w końcu XIX i na początku XX w., [w:] Społeczeństwo polskie XVIII i XIX wieku. Studia o aktywności społecznej oraz jej politycznym uwarunkowaniu, t. 8, red. J. Leskiewiczowa, Warszawa 1987, s. 235-236. [Google Scholar]
  86. Olszewski D., Pobożność pątnicza w polskiej kulturze religijnej na przełomie XIX i XX wieku, „Studia Claromontana”, 7(1987), s. 70-85. [Google Scholar]
  87. Olszewski D., Polska religijność na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Uniwersalizm i swoistość kultury polskiej, t. 2, red. J. Kłoczowski, Lublin 1990. [Google Scholar]
  88. Olszewski D., Polski katolicyzm a sprawa narodowa na przełomie XIX i XX wieku. Stan i problematyka badań, [w:] Naród i religia. Materiały z sesji naukowej, red. T. Stegner, Gdańsk 1994. [Google Scholar]
  89. Olszewski D., Zagadnienie dechrystianizacji polskiego społeczeństwa w XIX i XX wieku, [w:] Między Odrą i Dnieprem – wyznania i narody, red. T. Stegner, Gdańsk 1997, s. 10-22. [Google Scholar]
  90. Olszewski D., Życie religijne małego miasta w XIX i początkach XX w. Zarys problematyki badawczej, [w:] Miasteczka polskie w XIX-XX wieku. Z dziejów formowania się społeczności, red. R. Kołodziejczyk, Kielce 1992. [Google Scholar]
  91. Opis ziem zamieszkałych przez Polaków pod względem geograficznym, etnograficznym, historycznym, artystycznym, przemysłowym, handlowym i statysycznym, t. 2: Królestwo Polskie, Warszawa 1904. [Google Scholar]
  92. Orędzie arcypasterskie, „Przegląd Katolicki”, nr 11, 3/16 marca 1905, s. 154. [Google Scholar]
  93. Orędzie J. E. Arcybiskupa Warszawskiego do robotników i pracodawców w Łodzi, „Przegląd Katolicki”, nr 27, 23 czerwca / 6 lipca 1905, s. 417. [Google Scholar]
  94. Palus W., Kler diecezjalny w Częstochowie wobec rewolucji lat 1905-1907, „Prace Naukowe WSP w Częstochowie. Zeszyty Historyczne”, 4(1997), s. 177-178. [Google Scholar]
  95. Pierwsze pokolenie marksistów polskich. Wybór pism i materiałów źródłowych z lat 1878-1886, t. 2, wyb. A. Molska, Warszawa 1962. [Google Scholar]
  96. Pietrzak-Pawłowska I., Przewrót przemysłowy i warunki kapitalistycznej industrializacji na ziemiach polskich do 1918 r., [w:] Uprzemysłowienie ziem polskich w XIX i XX wieku. Studia i materiały, red. I. Pietrzak-Pawłowska, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 94. [Google Scholar]
  97. Piotrkowska gubernia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 8, red. B. Chlebowski, F. Sulimierski, W. Walewski, Warszawa 1887, s. 202. [Google Scholar]
  98. Polska klasa robotnicza. Zarys dziejów, t. 1, cz. 1: Od przełomu XVIII i XIX w. do 1870 r., red. S. Kalabiński, Warszawa 1974. [Google Scholar]
  99. Polska kultura religijna na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1996. [Google Scholar]
  100. Polskie programy socjalistyczne 1878-1918, opr. F. Tych, Warszawa 1975. [Google Scholar]
  101. Program Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, [w:] Materjały do dziejów ruchu socjalistycznego w Polsce, t. 2: Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy, cz. 2: 1904-1905, red. J. Krasny, Moskwa 1927, s. 165-167. [Google Scholar]
  102. Proletariat. Organ Międzynarodowej Socjalno-Rewolucyjnej Partii (Warszawa 1883-1884). Reedycja, Warszawa 1957. [Google Scholar]
  103. Protokół I Zjazdu Socjaldemokracji Królestwa Polskiego, odbytego w Warszawie 10-go i 11-go marca r. 1894, [w:] Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy, Materjały i dokumenty 1893-1904, opr. B. Szmidt, Moskwa 1934. [Google Scholar]
  104. Przegląd krajowy, „Sprawa Robotnicza”, nr 11-12, maj-czerwiec 1894, s. 9. [Google Scholar]
  105. Przegląd zagraniczny, „Proletariat”, nr 2, 1 października 1883. [Google Scholar]
  106. Przybył J., Romantyzm, katolicyzm, antyklerykalizm. Katolicyzm jako ideał i rzeczywistość w myśli przedstawicieli romantyzmu polskiego, „Rocznik Teologiczny”, 44(2002), z. 1. [Google Scholar]
  107. Przystosowywanie się ludności robotniczej do życia w aglomeracjach urbanistyczno-przemysłowych w okresie fali migracyjnej (przełom XIX/XX w.), [w:] Pamiętnik XIV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, Łódź, 7-10 września 1989 r.: Referaty, komunikaty – sekcje, Toruń 1990, s. 251-258. [Google Scholar]
  108. Rękas M., Z przeszłości chłopskiego antyklerykalizmu w Polsce, Warszawa 1953. [Google Scholar]
  109. Sabaneeff L., Religious and Mystical Trends in Russia at the Turn of the Century, „The Russian Review”, 24(1965), nr 4, s. 354-368. [Google Scholar]
  110. SDKPiL w rewolucji 1905 roku. Zbiór publikacji, opr. J. Janowska, B. Radlak, Warszawa 1955. [Google Scholar]
  111. Słowa prawdy, „Sprawa Robotnicza”, nr 21, marzec 1895; przedruk: Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy. Materiały i dokumenty, t. 1: 1893-1901, cz. 1: 1893-1897, wyd. H. Buczek, F. Tych, Warszawa 1957. [Google Scholar]
  112. Socjalistyczne wydanie Narodowej Demokracji, „Czerwony Sztandar”, nr 77, 9 czerwca 1906, s. 3. [Google Scholar]
  113. Stopikowski R., Ideał kapłański na łamach XIX-wiecznej prasy katolickiej, [w:] Gdańsk – Polska – Europa. Praca zbiorowa ofiarowana profesorowi doktorowi habilitowanemu Władysławowi Zajewskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Z. Kropidłowski, Gdańsk 2001, s. 236-239. [Google Scholar]
  114. Struktura i funkcje parafii w Zagłębiu Dąbrowskim na przełomie XIX i XX wieku, „Prace Naukowe WSP w Częstochowie. Zeszyty Historyczne”, 4(1997). [Google Scholar]
  115. Szkic Programu Polskiej Partyi Socyjalistycznej, „Przedświt”, Seryja III, nr 5, maj 1893, s. 5; przedruk: Materyały do historyi P.P.S. i ruchu rewolucyjnego w zaborze rosyjskim od r. 1893-1904, t. 1: Rok 1893-1897, opr. A. Malinowski, Warszawa 1907, s. 8-20. [Google Scholar]
  116. Szkice z dziejów kultury religijnej, Katowice 1986. [Google Scholar]
  117. Świętochowski A., Siedem grzechów głównych, Warszawa 1959. [Google Scholar]
  118. Świniarski J., Problemy religii i Kościoła w programach pierwszych polskich organizacji socjalistycznych, „Euhemer”, 27(1983), nr 3. [Google Scholar]
  119. The Cambridge History of Russia, t. 2: Imperial Russia, 1689-1917, ed. D. Lieven, Cambridge 2006. [Google Scholar]
  120. Timkowskij-Kostin I., Miasto proletarjuszów (Łódź), Łódź 1907. [Google Scholar]
  121. Towarzysze i Towarzyszki! Pięć lat mija od czasu, kiedy na proboszcza zgierskiej parafii…, odezwa KŁ SDKPiL z dnia 16 stycznia 1903 r., [w:] Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy. Materiały i dokumenty, t. 2: 1902-1903, opr. B. Radlak, Warszawa 1962. [Google Scholar]
  122. Tyszka J., Socjalpatriotyzm przed sądem wyborców, „Przegląd Socjaldemokratyczny”, nr 6, czerwiec 1903, s. 219. [Google Scholar]
  123. Uchwały 1-go krajowego zjazdu duchowieństwa w Warszawie d. 12 grudnia 1905 r., „Wiadomości Pasterskie”, nr 12, grudzień 1905, s. 806-811. [Google Scholar]
  124. Ukaz Najwyższy o zniesieniu Dyecezyi Podlaskiej z dnia 19 (31) Maja 1867 r., [w:] Dziennik praw…, t. 67, Warszawa 1867, nr 223, s. 85. [Google Scholar]
  125. Ukaz o urządzeniu Duchowieństwa świeckiego Rzymsko-Katolickiego w Królestwie Polskiém z dnia 14 (26) Grudnia 1865 r., [w:] Dziennik praw Królestwa Polskiego, t. 63, Warszawa 1865, nr 206, s. 371. [Google Scholar]
  126. Ustawa o Zarządzie Gubernijalnym i Powiatowym w Guberniach Królestwa Polskiego, [w:] Dziennik praw…, t. 66, Warszawa 1866, nr 219, s. 119-195. [Google Scholar]
  127. Von Laue T.H., Russian Peasants in the Factory 1892-1904, „The Journal of Economic History”, 21(1961), nr 1, s. 74. [Google Scholar]
  128. Walki chłopów Królestwa Polskiego w rewolucji 1905-1907, t. 3: Luty 1906 – czerwiec 1907, opr. S. Kalabiński, F. Tych, Warszawa 1961, poz. 2282-2283, s. 234-240, poz. 2289, s. 244-246. [Google Scholar]
  129. Wapiński R., Kształtowanie się stereotypu Polaka-katolika, [w:] Naród i religia. Materiały z sesji naukowej, red. T. Stegner, Gdańsk 1994, s. 17-33 [Google Scholar]
  130. Warski A., Kościół na usługach despotyzmu, [w:] Wybór pism i przemówień, t. 1, Warszawa 1958. [Google Scholar]
  131. Wasilewski L., „Niepodległość”, 8(1933), z. 1-3, s. 122, 124. [Google Scholar]
  132. Wiadomości partyjne, „Czerwony Sztandar”, nr 61, 13 kwietnia 1906, s. 4. [Google Scholar]
  133. Winczakiewicz A., Pobożna dwudniówka w Częstochowie. Dla pątników, Warszawa 1900. [Google Scholar]
  134. Witkowska A., Ośrodki maryjne w polskiej religijności w XIX wieku, [w:] Niepokalana. Kult Matki Bożej na ziemiach polskich w XIX wieku, red. B. Pylak, C. Krakowiak, Lublin 1988, s. 70-86. [Google Scholar]
  135. Wojciechowska B., Młode lata „Joasi”, [w:] Wspomnienia weteranów rewolucji 1905 i 1917 roku, red. Z. Spieralski, Łódź 1967. [Google Scholar]
  136. Worobec C.D., Witchcraft Beliefs and Practices in Prerevolutionary Russian and Ukrainian Villages, „The Russian Review”, 54(1995), nr 2, s. 165-187. [Google Scholar]
  137. Wóycicki A., Socjalizm a religja. Studjum socjologiczne, Poznań-Warszawa 1920. [Google Scholar]
  138. Wspomnienia robotników uczestników rewolucji 1905-1907 w Królestwie Polskim, [w:] Archiwum ruchu robotniczego, t. 3, red. F. Tych, Warszawa 1976, s. 13. [Google Scholar]
  139. Wysłouch I., W sprawie wiecu księży w Warszawie z d. 12 grudnia 1905 r., Warszawa 1906. [Google Scholar]
  140. Z partji. Z Organizacji Piotrkowskiej, „Czerwony Sztandar”, nr 102, 30 sierpnia 1906, s. 4. [Google Scholar]
  141. Z prowincji. Narodowy chuligan w sutannie, ibidem, nr 112, 5 października 1906, s. 3. [Google Scholar]
  142. Z życia katolickiego, „Kronika Rodzinna”, nr 34, 10/23 sierpnia 1906, s. 424. [Google Scholar]
  143. Z badań nad składem społecznym klasy robotniczej w Królestwie Polskim w latach 1870-1914, [w:] Polska klasa robotnicza. Studia historyczne, t. 4, red. S. Kalabiński, Warszawa 1973, s. 101-138. [Google Scholar]
  144. Zagadnienia teologiczne i społeczne. Trudności duszpasterstwa w wielotysięcznych parafiach, „Wiadomości Pasterskie”, nr 5, maj 1907, s. 298. [Google Scholar]
  145. Zagadnienia teologiczno-pasterskie. Czytelnictwo religijne, „Wiadomości Pasterskie”, nr 8, sierpień 1905. [Google Scholar]
  146. Zapomniany J., Jasna Góra. Dzieje cudownego obrazu i klasztoru, Częstochowa 1933. [Google Scholar]
  147. Ziemba J., Kształtowanie się proletariatu Zagłębia Dąbrowskiego 1865-1914, Warszawa-Kraków 1980. [Google Scholar]
  148. Źródła do dziejów rewolucji 1905-1907 w okręgu łódzkim, t. 1, cz. 1, wyd. I. Ihnatowicz, P. Korzec, Warszawa 1957. [Google Scholar]
  149. Żarnowska A., Klasa robotnicza Królestwa Polskiego 1870-1914, Warszawa 1974. [Google Scholar]
  150. Żarnowska A., Rodzina i status rodzinny robotników przemysłu i rzemiosła Królestwa Polskiego u schyłku XIX w., [w:] Polska klasa robotnicza. Studia historyczne, t. 2, red. S. Kalabiński, Warszawa 1971, s. 47-78. [Google Scholar]
  151. Żarnowska A., Wychodźcy ze wsi w mieście przemysłowym (Królestwo Polskie na przełomie XIX i XX w.), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, 46(1992). [Google Scholar]
  152. Życie religijne Polaków w XIX i XX wieku. Trwałość i przemiany, [w:] Miasto i kultura polska doby przemysłowej, t. 3: Wartości, red. H. Imbs, Wrocław-Warszawa 1993. [Google Scholar]
  153. А. Н. Минх, Народные обычаи, суеверия, предрассудки и обряды крестьян саратовской губернии собраны в 1861-1888 годах, Saratów 1994. [Google Scholar]
  154. В Заграничный Комитет СДКПиЛ (Варшава), 26 мая 1905 г., [w:] Ф. Э. Дзержинский, Избранные произведения в двух томах, t. 1: 1897-1923 гг., Moskwa 1967. [Google Scholar]
  155. Выпуск 11: Состояние населения в десяти губерниях Царства Польского к 1-му января 1893 года, Warszawa 1894. [Google Scholar]
  156. Выпуск 26: Население десяти губерний Царства Польского в 1906 году. Рост населения за 90 лет, 1816-1906, Warszawa 1906. [Google Scholar]
  157. Выпуск 6: Наличное население обоего пола по уездам и городам, с указанием преобладающих вероисповеданий и главнейших сословий, ред. Н. А. Тройницкий, Sankt-Petersburg 1905. [Google Scholar]
  158. И. Е. Забелин, Русский народ. Его обычаи, обряды, предания, суеверия и поезия, Moskwa 1880. [Google Scholar]
  159. Панкратова A.M., Пролетаризация крестьянства и ее роль в формировании промышленново пролетариата России (60-90-е годы XIX в.), „Исторические Записки”, 54(1955), s. 194-220. [Google Scholar]
  160. Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г., Выпуск 4: Окончательно установленное при разработке переписи наличное население Империи по уездам, ред. Н. А. Тройницкий, Sankt-Petersburg 1905. [Google Scholar]
  161. С. В. Максимов, Нечистая, неведомая и крестная сила, Sankt-Petersburg 1903. [Google Scholar]
  162. Труды Варшавского Статистического Комитета, Выпуск 3: Состояние населения в десяти губерниях Царства Польского к 1-му января 1890 года, Warszawa 1890. [Google Scholar]

Téléchargements

Les données relatives au téléchargement ne sont pas encore disponibles.