Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 64 (1985): Nasza Przeszłość

Artykuły

Nurt narodowy w architekturze sakralnej Królestwa Polskiego od drugiej połowy XIX wieku. Wybrane problemy

  • Andrzej Majdowski
DOI: https://doi.org/10.52204/np.1985.64.5-55  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.12.1985

Abstrakt

Architektura sakralna rozwijała się w Polsce w XIX wieku w bardzo odmiennych warunkach politycznych i społecznych. Z trzech dzielących je mocarstw – Rosji, Prus i Austrii – tylko w tym ostatnim katolicyzm miał status religii państwowej. Najtrudniejsza sytuacja miała miejsce w Królestwie Polskim, gdzie po powstaniach listopadowych (1830) i styczniowych (11863) reżim carski podjął drastyczne represje, m.in. wobec Kościoła rzymskokatolickiego.Trend narodowy pojawił się w języku polskim stosunkowo późno architektury, była odmienna i do samego końca brakowało słabych podstaw teoretycznych. Głównym czynnikiem uniemożliwiającym spełnienie wymagań rodzimej twórczości, która pojawiła się około połowy stulecia, była niewiedza większości architektów lokalnego przemysłu budowlanego. Namiastką twórczości narodowej stał się tzw. styl wiślano-bałtycki o proweniencji niemieckiej i francuskiej. Budynki wzniesione w tym stylu, reprezentujące dojrzały historyzm, zastąpiły poromantyczny ceglany neogotyk, który przetrwał do końca lat 70. XX wieku. Rodzimy charakter tej architektury polegał na wykorzystaniu licznych motywów zaczerpniętych z najsłynniejszych zabytków architektury, wśród których szczególną popularnością cieszyły się motywy kościoła Mariackiego w Krakowie. Reakcja na kosmopolityczny charakter stylu wiślano-bałtyckiego pojawiła się dopiero na początku tego stulecia. Podejmowano bardzo ciekawe próby przekształcenia historyzmu, posługując się nie tylko stylistyką średniowieczną, ale i nowożytną, czym zajmowały się najróżniejsze warsztaty prowincjonalne w XVI i XVII wieku. Ten tradycjonalizm, w ramach którego w niniejszej pracy wyodrębniono dwa kierunki, a mianowicie: historyzm zmodernizowany, który rozpoczął się około 1905 roku oraz neoromantyzm, odmiana nieco wcześniejsza i bardziej konserwatywna, oparta bezpośrednio na historyzmie z elementami rodzimymi (tj. styl wiślano-bałtycki) – dominował w polskiej architekturze sakralnej aż do odzyskania przez państwo niepodległości.

Bibliografia

  1. Bazylow L., Odrodzenie sprawy polskiej w kraju i w świecie (1900—1918), w: Historia dyplomacji polskiej, t. 3 pod red. L. BazyIowa, Warszawa 1982. [Google Scholar]
  2. Brykczyński A., W jakim stylu najwłaściwiej u nas kościoły budować, PKat R. 1893 s. 727. [Google Scholar]
  3. Dębiński K., Dozory kościelne rzymsko-katolickie, Warszawa 1901. [Google Scholar]
  4. Handelsman M., Konstytucje polskie 1791—1921, Warszawa 1921. [Google Scholar]
  5. Jaroszewski S., Rottermund A., Katalog rysunków architektonicznych Henryka i Leandra Marconich w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, Warszawa 1977. [Google Scholar]
  6. Jaroszewski T., O siedzibach neogotyckich w Polsce, Warszawa 1981. [Google Scholar]
  7. Konic H., Samorząd gminny w Królestwie Polskim w porównaniu z innemi krajami europejskimi, Warszawa 1906. [Google Scholar]
  8. Krakowski P., Teoretyczne podstawy architektury wieku XIX, w: ZNUJ. Prace z historii sztuki, z. 15, 1979. [Google Scholar]
  9. Kremer J., O tryptyku z wystawy archeologicznej krakowskiej i kuka z tego powodu uwag nad architekturą i rzeźbą gotyckiego stylu, Wilno 1859. [Google Scholar]
  10. Lauterbach A., Szesnaście lat polskiej architektury, „Droga” R. 1935 nr 6 s. 572. [Google Scholar]
  11. Łepkowski J., Sztuka. Zarys jej dziejów, zarazem podręcznik dla uczących się i przewodnik dla podróżnych. Kraków 1872. [Google Scholar]
  12. Łuszczkiewicz W., Pionierowie Gotycyzmu w Polsce. Architektura cysterska i wpływ jej pomników na gotycyzm krakowski XIV wieku, „Ateneum” R. 1882 nr 1 s. 114. [Google Scholar]
  13. Missalowa G., Kongres wiedeński i ustanowienie Królestwa Polskiego, w: Historia Polski, t. 2, pod red. S. Kieniewicza i W. Kuli, Warszawa 1958. [Google Scholar]
  14. Myśl o sztuce, Warszawa 1976. [Google Scholar]
  15. Olszewski A. K., Nowa forma w architekturze polskiej 1900—1925, Warszawa 1967. [Google Scholar]
  16. Olszewski A. K., Przegląd koncepcji stylu narodowego w teorii architektury polskiej przełomu XIX i XX w., w: Sztuka i Krytyka. Materiały do studiów i dyskusji z zakresu teorii i historii sztuki, krytyki artystycznej oraz badań nad sztuką, R. 1956 nr 3—4 [Google Scholar]
  17. Petrani A., Kolegium Duchowne w Petersburgu, Lublin 1950. [Google Scholar]
  18. Sztuka 2 połowy XIX wieku, Warszawa 1973. [Google Scholar]
  19. Sztuka XIX wieku w Polsce, Warszawa 1970. [Google Scholar]
  20. Sztuka XX wieku, Warszawa 1971. [Google Scholar]
  21. Tradycja i innowacja, Warszawa 1981. [Google Scholar]
  22. Turczyński S., Maryan Sokołowski 1839—1911, w: „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi i Sztuki w Polsce” R. 1912 t 8 s. 399. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.

Inne teksty tego samego autora