Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Wrocławski Przegląd Teologiczny

Tom 31 Nr 2 (2023): A Tribute to Joseph Ratzinger – Benedict XVI

Teologia systematyczna

Głos Josepha Ratzingera/Benedykta XVI w obronie Eucharystii jako ofiary przebłagalnej w kontekście kontrowersji katolicko-protestanckiej

DOI: https://doi.org/10.34839/wpt.2023.31.2.137-177  [Google Scholar]
Opublikowane: 19.12.2023

Abstrakt

Artykuł został zainspirowany tekstem Significatio della Comunione, zamieszczonym w wydanej pośmiertnie książce Benedykta XVI Che cos’è il cristianesimo. Quasi un testamento spirituale, który wywołał spore poruszenie w kręgach ekumenicznych i zazwyczaj był interpretowany jako wyraz opinii papieża-seniora o niemożności interkomunii z protestantami. Autor próbuje inaczej odczytać przesłanie tego tekstu, uznając go za ostatni głos Benedykta XVI w dyskursie teologicznym, dający inspirację do dalszych poszukiwań. Artykuł składa się z dwóch zasadniczych części. Część pierwsza prezentuje teologiczne tło zagadnienia mszy jako ofiary przebłagalnej w trzech istotnych tutaj wymiarach: podstaw biblijno-teologicznych, istoty kontrowersji katolicko-protestanckiej w tym zakresie oraz zbliżenia na drodze współczesnego dialogu ekumenicznego. Druga część jest chronologicznym przeglądem teologicznego wkładu Ratzingera w rozwiązanie tej kontrowersji począwszy od 60. lat XX wieku po kres jego pontyfikatu. Teolog ten w swojej twórczości nie tylko wpisuje się w linię teologicznej awangardy przełamującej stereotypy myślenia z czasów reformacyjnego rozłamu, ale także ma oryginalny wkład w poszukiwania drogi ku eucharystycznej komunii. Specyfiką teologii Ratzingera jest przede wszystkim swoiste nowatorstwo teologiczne czerpiące z wierności Tradycji, które nie jest szukaniem irenicznych skrótów ku jedności, a raczej żmudnym odkrywaniem prawdy w źródłach Objawienia, co reasumuje wspomniany na początku tekst wydany już po jego śmierci.

Bibliografia

  1. Angenendt A., Die Revolution des geistigen Opfers. Blut – Sündenbock – Eucharistie, Freiburg im Br. 2016. [Google Scholar]
  2. Averbeck W., Der Opfercharakter des Abendmahls in der neueren evangelischen Theologie, Paderborn 1967. [Google Scholar]
  3. Beinert W., Kühn U., Ökumenische Dogmatik, Leipzig–Regensburg 2013. [Google Scholar]
  4. Bellarmine R., Disputationes de Controversiis Christianae Fidei adversus hujus temporis haereticos, Venetiis 1599, https://sbc.org.pl/dlibra/publication/12512/edition/38408?language=pl [access: 30.10.2023]. [Google Scholar]
  5. Bellarmine R., On the Most Holy Sacrifice of the Mass, transl. R. Grant, Post Falls, ID 2020. [Google Scholar]
  6. Benedetto XVI, Che cos’è il cristianesimo. Quasi un testamento spirituale, Milano 2023 (English edition: Benedict XVI, What Is Christianity? The Last Writings, transl. M.J. Miller, San Francisco, CA 2023; Polish edition: Benedykt XVI, Co to jest chrześcijaństwo? Testament duchowy, Kraków 2023). [Google Scholar]
  7. Benedikt XVI.: Mahlfeier mit Protestanten theologisch unmöglich, “Ökumenische Information” 4 (2023), 24 Januar, p. 7. [Google Scholar]
  8. Benedict XVI, The Catholic Priesthood, [in:] Benedict XVI, What Is Christianity? The Last Writings, transl. M.J. Miller, San Francisco, CA 2023, pp. 113–142. [Google Scholar]
  9. Benedict XVI, The Meaning of Communion, [in:] Benedict XVI, What Is Christianity? The Last Writings, transl. M.J. Miller, San Francisco, CA 2023, pp. 144–161. [Google Scholar]
  10. Benedict XVI, Post-synodal Apostolic Exhortation Sacramentum Caritatis, 2007, https://www.vatican.va/content/benedict-xvi/en/apost_exhortations/documents/hf_ben-xvi_exh_20070222_sacramentum-caritatis.html [access: 20.08.2023]. [Google Scholar]
  11. Benedykt XVI, Katolickie kapłaństwo, transl. R. Skrzypczak, [in:] Benedykt XVI, Co to jest chrześcijaństwo? Testament duchowy, Kraków 2023, pp. 139–178. [Google Scholar]
  12. Benedykt XVI, Mój testament duchowy, “L’Osservatore Romano” [Polish edition] 42/1 (2023), p. 8. [Google Scholar]
  13. Benedykt XVI, O znaczeniu komunii, transl. R. Skrzypczak, [in:] Benedykt XVI, Co to jest chrześcijaństwo? Testament duchowy, Kraków 2023, pp. 179–202. [Google Scholar]
  14. Benedict XVI, Sarah R., From the Depths of Our Hearts: Priesthood, Celibacy and the Crisis of the Catholic Church, transl. M.J. Miller, San Francisco, CA 2020 (Polish edition: R. Sarah, Benedykt XVI/J. Ratzinger, Z głębi naszych serc, transl. A. Kuryś, Warszawa 2020). [Google Scholar]
  15. Birmelé A., Théologie. Voix protestante, [in:] Eucharistia. Encyclopédie de l’Eucharistie, ed. M. Brouard, Paris 2004, pp. 467–490. [Google Scholar]
  16. Blanco Sarto P., Eucharystia, Series: Bóg, Człowiek, Świat 5, transl. K. Chorzewska, Kielce 2022. [Google Scholar]
  17. Bourgeois H., Sesboüé B., Tihon P., Znaki zbawienia. Sakramenty, Kościół, Najświętsza Panna Maryja. Series: Historia Dogmatów 3, transl. P. Rak, Kraków 2001. [Google Scholar]
  18. Bouyer L., Eucharist: Theology and Spirituality of the Eucharistic Prayer, Notre Dame, IN 2006 (French edition: L. Bouyer, Eucharistie. Théologie et spiritualité de la prière eucharistique, Tournai 1966; Polish edition: L. Bouyer, Eucharystia. Teologia i duchowość modlitwy eucharystycznej, transl. L. Rutowska, Lublin 2015). [Google Scholar]
  19. Bronk K., Benedykt XVI po raz ostatni o interkomunii w Niemczech, https://m.niedziela.pl/artykul/88250/Benedykt-XVI-po-raz-ostatni-o [access: 3.02.2023]. [Google Scholar]
  20. Brother John, Taizé, In Defense of Sacrifice, Taizé 2022. [Google Scholar]
  21. Calvin J., L’Institution chrétienne. Livre quatriéme, Marne-la-Vallée–Aix-en-Provence 1995. [Google Scholar]
  22. Casel O., Das Gedächtnis des Herrn in der altchristlichen Liturgie, Freiburg 1918. [Google Scholar]
  23. Council of Trent, The Canons and Decrees of the Sacred and Ecumenical Council of Trent, ed., transl. J. Waterworth, London 1848, https://www.papalencyclicals.net/councils/trent.htm [access: 17.08.2023] (Polish edition: Council of Trent, Doctrina et canones de sanctissimo missae sacrificio, [in:] Dokumenty Soborów Powszechnych. Tekst łaciński i polski, vol. 4: Lateran V, Trydent, Watykan I (1511–1870), eds. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2007, pp. 636–647). [Google Scholar]
  24. Czerski J., Biblijny przekaz Ostatniej Wieczerzy, [in:] Misterium Eucharystii, ed. M. Worbs, Opole 2005, pp. 7–12. [Google Scholar]
  25. Czerski J.M., Liturgie Kościołów Wschodnich. Liturgia Kościoła bizantyjskiego, ormiańskiego i koptyjskiego, Series: Liturgia Musica Ars 1, Opole 2009. [Google Scholar]
  26. Demitrów A., Ciągłość i nowość między żydowskim Seder a ostatnią wieczerzą Jezusa, [in:] Wspólnota eucharystyczna, ed. A.A. Napiórkowski, Kraków 2022, pp. 9–33. [Google Scholar]
  27. The Divine Liturgy of Saint John Chrysostom, https://www.goarch.org/-/the-divine-liturgy-of-saint-john-chrysostom [access: 19.08.2023]. [Google Scholar]
  28. Dix G., The Shape of the Liturgy, London 1945. [Google Scholar]
  29. The Eucharist. Final Report of the Joint Roman Catholic-Lutheran Commission, 1978, [in:] Growth in Agreement. Reports and Agreed Statements of Ecumenical Conversations on a World Level, eds. H. Meyer, L. Vischer, New York–Geneva 1984, pp. 190–214. [Google Scholar]
  30. Feingold L., The Eucharist. Mystery of Presence, Sacrifice, and Communion, Steubenville, OH 2018. [Google Scholar]
  31. From Conflict to Communion. Lutheran-Catholic Common Commemoration of the Reformation in 2017. Report of the Lutheran-Roman Catholic Commission on Unity, Leipzig 2013 (Polish edition: Od konfliktu do komunii. Luterańsko-katolickie wspólne upamiętnienie Reformacji w 2017 roku. Raport Luterańsko-Rzymskokatolickiej Komisji Dialogu ds. Jedności, Dzięgielów 2013). [Google Scholar]
  32. Froniewski J., Eucharystia jako ofiara w nauczaniu św. Tomasza z Akwinu – próba poszukiwania adekwatnego klucza hermeneutycznego, [in:] Piękna dama Teologia. Księga Jubileuszowa dedykowana Księdzu Profesorowi Romanowi E. Rogowskiemu, eds. W. Wołyniec, J. Froniewski, Wrocław 2016, pp. 233–244. [Google Scholar]
  33. Froniewski J., Ewolucja rozumienia biblijnego pojęcia pamiątki w protestanckiej teologii Eucharystii, “Świdnickie Studia Teologiczne” 13/2 (2016), pp. 45–62. [Google Scholar]
  34. Froniewski J., Marcina Lutra nauka o ofierze eucharystycznej. Jej ocena w orzeczeniach Soboru Trydenckiego oraz możliwości reinterpretacji w świetle współczesnych dokumentów dialogu katolicko-luterańskiego, “Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne” 15/2 (2016), pp. 14–34. [Google Scholar]
  35. Froniewski J., Obecność Chrystusa w Eucharystii pod postaciami chleba i wina. Krystalizacja doktryny katolickiej na Soborze Trydenckim wobec nauki Lutra, [in:] Pozamszalny kult Chrystusa w Eucharystii, ed. S. Araszczuk, Wrocław 2017, pp. 7–29. [Google Scholar]
  36. Gerken A., Teologia Eucharystii, transl. S. Szczyrbowski, Warszawa 1977 (German edition: A. Gerken, Theologie der Eucharistie, München 1973). [Google Scholar]
  37. Hoping H., Mein Leib für euch gegeben. Geschichte und Theologie der Eucharistie, Freiburg im Br. 2011. [Google Scholar]
  38. Hunsinger G., The Eucharist and Ecumenism, Cambridge–New York 2008. [Google Scholar]
  39. Jeremias J., Die Abendmahlsworte Jesu, Göttingen 1967. [Google Scholar]
  40. John Chrysostom, Homilia in epistulam ad Hebraeos 17, [in:] Patrologia Graeca, t. 63, ed. ¬J.-P. Migne, Parisiis 1862, k. 127–134 (English text: Saint Chrysostom, Homilies on the Gospel of St. John and The Epistle of the Hebrews, Series: Nicene and Post-Nicene Fathers, First Series 14, ed. P. Schaff, New York 1889, pp. 363–522, https://www.holybooks.com/wp-content/uploads/VOL-14-Nicene-and-post-Nicene-fathers-of-the-Christian-church.pdf [access: 30.10.2023]). [Google Scholar]
  41. John Chrysostom, Homilia in Matthaeum 82, [in:] Patrologia Graeca, t. 58, ed. J.-P. Migne, Parisiis 1862, k. 737–756 (English text: Saint Chrysostom, Homilies on the Gospel of Saint Matthew, Series: Nicene and Post-Nicene Fathers, First Series 14, ed. P. Schaff, New York 1888, pp. 491–497, https://www.holybooks.com/wp-content/uploads/VOL-10-Nicene-and-post-Nicene-fathers-of-the-Christian-church.pdf [access: 30.10.2023]; Polish text: Jan Chryzostom św., Homilie na Ewangelię według św. Mateusza (część druga: homilie 41–90), transl. A. Baron, J. Krystyniacki, Kraków 2001). [Google Scholar]
  42. Johnson L.T., Sacramentality and Sacraments in Hebrews, [in:] The Oxford Handbook of Sacramental Theology, eds. H. Boersma, M. Levering, Oxford–New York 2015, pp. 109–122. [Google Scholar]
  43. Jolkkonen J., Luther and the Eucharist. A Defender of the Real Presence, [in:] Vermitteltes Heil. Martin Luther und die Sakramente, eds. F. Körner, W. Thönissen, Paderborn–Leipzig 2018, pp. 96–118. [Google Scholar]
  44. Journet K., Msza święta. Obecność ofiary krzyżowej, transl. M. Stokowska, Poznań–Warszawa–Lublin 1959. [Google Scholar]
  45. Jungmann J.A., Missarum Sollemnia, vols. 2, Wien 1948. [Google Scholar]
  46. Klein S., Katolicy i luteranie razem przy stole Pańskim. Wspólnota eucharystyczna według dokumentów dialogu katolicko-luterańskiego, Series: Jeden Pan, Jedna Wiara 22, Lublin 2015. [Google Scholar]
  47. Komisja Wspólna Rzymskokatolicka i Ewangelicko-luterańska, Wieczerza Pańska, [in:] S.C. Napiórkowski, Wszyscy pod jednym Chrystusem. Ogólnokościelny dialog katolicko-luterański. Part 1: Lata 1965–1981, Lublin 1985, pp. 141–167. [Google Scholar]
  48. Księgi Wyznaniowe Kościoła Luterańskiego, Bielsko-Biała 1999. [Google Scholar]
  49. Kuśmirek A. (ed.), Hebrajsko-polski Stary Testament. Pięcioksiąg. Przekład interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracją oraz indeksem rdzeni, Warszawa 2003. [Google Scholar]
  50. Lisicki P., Dogmat i tiara, Warszawa 2020. [Google Scholar]
  51. Lohfink G., Przeciw banalizacji Jezusa, transl. E. Pieciul-Karmińska, Poznań 2015. [Google Scholar]
  52. Luther M., De captivitate Babylonica ecclesiae. Von der babylonischen Gefangenschaft der Kirche. Lateinisch/Deutsch, ed., transl. H.-H. Tiemann, Stuttgart 2016. [Google Scholar]
  53. Lyonnet S., Eucharistie et vie chrétienne. Quelques aspects bibliques du mystère eucharistique, Paris 1993. [Google Scholar]
  54. Marshall B.D., What is the Eucharist? A Dogmatic Outline, [in:] The Oxford Handbook of Sacramental Theology, eds. H. Boersma, M. Levering, Oxford–New York 2015, pp. 500–516. [Google Scholar]
  55. Mattox M.L., Sacraments in the Lutheran Reformation, [in:] The Oxford Handbook of Sacramental Theology, eds. H. Boersma, M. Levering, Oxford–New York 2015, pp. 269–282. [Google Scholar]
  56. Melanchthon, Defence of the Augsburg Confession, https://bookofconcord.org/defense/ [access: 17.08.2023]. [Google Scholar]
  57. Müller G.L., Msza Święta. Źródło chrześcijańskiego życia, transl. S. Śledziewski, Lublin 2007. [Google Scholar]
  58. Pesch O.H., Zrozumieć Lutra, transl. A. Marniok, K. Kowalik, Poznań 2008. [Google Scholar]
  59. Pięcioksiąg Mojżesza. Druga Księga Mojżesza. Exodus, Tłomaczył i podług najlepszych źródeł objaśnił Dr. I. Cylkow, Kraków 1895. [Google Scholar]
  60. Pitre B., Jesus and the Last Supper, Grand Rapids, MI 2015. [Google Scholar]
  61. Pomplun T., Post-Tridentine Sacramental Theology, [in:] The Oxford Handbook of Sacramental Theology, eds. H. Boersma, M. Levering, Oxford–New York 2015, pp. 348–361. [Google Scholar]
  62. Popowski R., Wojciechowski M. (transl.), Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kluczem gramatycznym, z kodami Stronga i Popowskiego oraz pełną transliteracją greckiego tekstu, Warszawa 2014. [Google Scholar]
  63. Ratzinger J., Duch liturgii, Series: Christianitas, transl. E. Pieciul, Poznań 2002. [Google Scholar]
  64. Ratzinger J., The Eucharist: Heart of the Church, [in:] J. Ratzinger, Theology of the Liturgy. The Sacramental Foundation of Christian Existence, Series: Collected Works 11, transl. M.J. Miller, San Francisco, CA 2014, pp. 340–399. [Google Scholar]
  65. Ratzinger J., Eucharystia. Bóg blisko nas, transl. M. Rodkiewicz, Kraków 2005. [Google Scholar]
  66. Ratzinger J., Form and Content of the Eucharistic Celebration, [in:] J. Ratzinger, Theology of the Liturgy. The Sacramental Foundation of Christian Existence, Series: Collected Works 11, transl. M.J. Miller, San Francisco, CA 2014, pp. 399–420. [Google Scholar]
  67. Ratzinger J., Introduction to Christianity, transl. J.R. Foster, M.J. Miller, San Francisco, CA 2004 (Polish edition: J. Ratzinger, Wprowadzenie w chrześcijaństwo, transl. Z. Włodkowa, Kraków 1994). [Google Scholar]
  68. Ratzinger J., Is the Eucharist a Sacrifice?, [in:] J. Ratzinger, Theology of the Liturgy. The Sacramental Foundation of Christian Existence, Series: Collected Works 11, transl. M.J. Miller, San Francisco, CA 2014, pp. 289–300 (Polish edition: J. Ratzinger, Czy Eucharystia jest Ofiarą?, [in:] J. Ratzinger, Teologia liturgii. Sakramentalne podstawy życia chrześcijańskiego, Series: Opera Omnia 11, eds. K. Góźdź, M. Górecka, transl. W. Szymona, Lublin 2012, pp. 243–254). [Google Scholar]
  69. Ratzinger J., Jesus of Nazareth: Holy Week: From the Entrance into Jerusalem to the Resurrection, transl. P.J. Whitmore; San Francisco, CA 2011. [Google Scholar]
  70. Ratzinger J., Jezus z Nazaretu. Studia o chrystologii, Series: Opera Omnia 6/1, eds. K. Góźdź, M. Górecka, transl. M. Górecka, W. Szymona, Lublin 2015. [Google Scholar]
  71. Ratzinger J., Pilgrim Fellowship of Faith: The Church as Communion, transl. H. Taylor, San Francisco, CA 2005 (Polish edition: J. Ratzinger, Kościół. Pielgrzymująca wspólnota wiary, transl. W. Szymona, Kraków 2005). [Google Scholar]
  72. Ratzinger J., Principles of Catholic Theology. Building Stones for a Fundamental Theology, transl. M.F. McCarthy, San Francisco, CA 1987 (Polish edition: J. Ratzinger/Benedykt XVI, Formalne zasady chrześcijaństwa. Szkice do teologii fundamentalnej, transl. W. Szymona, Poznań 2009). [Google Scholar]
  73. Ratzinger J., Reception as the Result of Dialogue, [in:] Catholic – Lutheran Relations Three Decades after Vatican II, Series: Studia Œcumenica Farfensia, ed. P. Nørgaard-Højen, Studia Oecumenica Farfensia, vol. 1, Città del Vaticano 1997, pp. 78–84. [Google Scholar]
  74. Ratzinger J., The Spirit of the Liturgy, [in:] J. Ratzinger, Theology of the Liturgy. The Sacramental Foundation of Christian Existence, Series: Collected Works 11, transl. M.J. Miller, San Francisco, CA 2014, pp. 32–214. [Google Scholar]
  75. Ratzinger J./Benedykt XVI, Święto wiary. O teologii mszy świętej, transl. J. Merecki, Kraków 2006. [Google Scholar]
  76. Ratzinger J., Teologia liturgii. Sakramentalne podstawy życia chrześcijańskiego, Series: Opera Omnia 11, eds. K. Góźdź, M. Górecka, transl. W. Szymona, Lublin 2012. [Google Scholar]
  77. Ratzinger J., The Theology of the Liturgy, [in:] J. Ratzinger, Theology of the Liturgy. The Sacramental Foundation of Christian Existence, Series: Collected Works 11, transl. M.J. Miller, San Francisco, CA 2014, pp. 674–692 (Polish edition: J. Ratzinger, Teologia liturgii, [in:] J. Ratzinger, Teologia liturgii. Sakramentalne podstawy życia chrześcijańskiego, Series: Opera Omnia 11, eds. K. Góźdź, M. Górecka, transl. W. Szymona, Lublin 2012, pp. 601–617). [Google Scholar]
  78. Ratzinger J., Zastępstwo, [in:] J. Ratzinger, Jezus z Nazaretu. Studia o chrystologii, Opera Omnia 6/2, eds. K. Góźdź, M. Górecka, transl. W. Szymona, Lublin 2015, pp. 833–844. [Google Scholar]
  79. Rosik M., Eucharystia w tradycji biblijnej. Zapowiedzi – ustanowienie – ku teologii, Wrocław 2022. [Google Scholar]
  80. Rosik M., Pierwszy List do Koryntian. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Series: Nowy Komentarz Biblijny. Nowy Testament 7, Częstochowa 2009. [Google Scholar]
  81. Second Vatican Council, Constitution on the Sacred Liturgy Sacrosanctum Concilium, 1963, https://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19631204_sacrosanctum-concilium_en.html [access: 20.08.2023]. [Google Scholar]
  82. Sojka J., Widzialne Słowo. Sakramenty w luterańskiej „Księdze zgody”, Warszawa 2016. [Google Scholar]
  83. Starowieyski M., Eucharystia pierwszych chrześcijan, [in:] Eucharystia pierwszych chrześcijan. Ojcowie Kościoła nauczają o Eucharystii, ed. M. Starowieyski, Series: Ojcowie Żywi 7, Kraków 1987, pp. 9–30. [Google Scholar]
  84. Stern D.E., Remembering and Redemption, [in:] Rediscovering the Eucharist, ed. R. Kereszty, New York–Mahwah, NJ 2003, pp. 1–15. [Google Scholar]
  85. Szymik J., Prawda i mądrość. Przewodnik po teologii Benedykta XVI, Kraków 2019. [Google Scholar]
  86. Szymik J., Theologia benedicta, vol. 1, Katowice 2016. [Google Scholar]
  87. Szymik J., Theologia benedicta, vol. 2, Katowice 2016. [Google Scholar]
  88. Świerzawski W., Dynamiczna „Pamiątka” Pana. Eucharystyczna anamneza Misterium Paschalnego i jego egzystencjalna dynamika, Kraków 1980. [Google Scholar]
  89. Thomas Aquinas, Summa Theologiae III, https://aquinas.cc/la/en/~ST.III [access: 30.10.2023] (Polish edition: Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, vol. 28: Eucharystia, transl. S. Piotrowicz, Londyn 1974). [Google Scholar]
  90. Thurian M., L’Eucharistie. Mémorial du Seigneur. Sacrifice d’action de grâce et d’intercession, Neuchâtel 1963. [Google Scholar]
  91. Thurian M., Le mystère de l’eucharistie. Une approche oecuménique, Paris 1981 (Polish edition: M. Thurian, O Eucharystii i modlitwie, transl. M. Tarnowska, Kraków 1987). [Google Scholar]
  92. Thurian M., Une seule eucharistie, Taizé 1973. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.

Inne teksty tego samego autora